İlhamə Quliyevanın məhəbbət formulu

YUBİLEYİ ƏRƏFƏSİNDƏ GÖRKƏMLİ MÜĞƏNNİ HAQQINDA PUBLİSİSTİK DÜŞÜNCƏLƏR

İfa etmək, səhnəyə çıxmaq, hamının diqqət mərkəzində olmaq arzusu yəqin ki, onda hələ lap uşaqlıqdan yaranıb. Axı o, musiqili atmosferdə böyüyüb – xüsusilə də anası Tükəzban İsmayılova öz həyatını və yaradıcılıq taleyini görkəmli tarzən Həbib Bayramovla bağlayandan sonra, praktik olaraq, həmişə onların evində xalq mahnıları, klassik muğam melodiyaları səslənirdi.

Məşhur Hüseynqulu Sarabskinin yetirməsi Tükəzban xanım uzun illər Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasının və 1973-cü ildən həyat yoldaşının rəhbərlik etdiyi A.Bakıxanov adına milli çalğı alətləri ansamblının solisti olub. O, Azərbaycanın hansısa rayonundakı çay plantasiyasında, yaxud da xaricdə, prestijli musiqi hollunda – fərqi yoxdur – “Qaragöz” yaxud “Heyratı”nı eyni ilham və coşquyla ifa etməyi bacarırdı. Onu həmişə tarla müşayiət edən çox sevdiyi həyat yoldaşının ölümündən sonra Tükəzban xanım səhnə fəaliyyətinə son qoyaraq qalan ömrünü gənc muğam ifaçıları yetişdirməyə həsr etdi. Deməli, İlhamə Quliyevanın özünün də səmimi şəkildə təsdiq etdiyi kimi, o, ailədə əsl musiqi akademiyası bitirib.

Azərbaycan estradasının Primadonnası

Erkən yaşlarından mahnı oxumağı sevən bu qızcığaz məktəbdə ifaçı kimi çıxış edirdi, heç bir tədbir onsuz keçməzdi. Ancaq anası onun müğənni olmaq arzusunu təqdir etmirdi, ona görə də İlhamə Tükəzban xanımın iradəsinə boyun əyərək 60-cı illərin əvvəllərində S.Kirov adına Azərbaycan Dövlət Universitetinin Filologiya fakültəsinə qəbul olur.

Sonra qızın həyatını kökündən dəyişən bir hadisə baş verir; 1962-ci ildə İlhaməni Moskvaya Ümumittifaq Tələbə Festivalına göndərirlər, orada o birinci yerə layiq görülür.

Qayıdanda onu şirnikləndirici təklif gözləyirdi – Dövlət Televiziya və Radiosunun estrada simfonik orkestrinin bədii rəhbəri, Xalq artisti Tofiq Əhmədov onu öz kollektivinə solist dəvət etdi. Sonralar o uzun illər oranın solisti oldu. Beləcə, onun bugünədək davam edən uğurlu musiqi karyerası başladı. Həmin illərdə İlhamə orkestrlə birgə xeyli qastrollara getdi, bütün Sovet İttifaqını gəzərək tez bir zamanda populyarlıq qazandı.

1972-ci ildə gənc müğənninin həyatında dönüş yaradan ikinci hadisə baş verdi: İlhamənin oxu manerası görkəmli Azərbaycan bəstəkarı Fikrət Əmirovun çox xoşuna gəldiyindən onu Moskvaya İttifaq Bəstəkarlarının plenumuna dəvət etdi. Orada İlhamənin SSRİ Dövlət Televiziya və Radiosunun estrada simfonik orkestri ilə birgə çox uğurlu çıxışı oldu.

Təbii gözəlliyi və ulduz istedadı ilə parlayan İlhamə xanımın sənətindən vəcdə gələn dahi bəstəkar onun üçün silsilə lirik mahnılar yazdı: “Gülür ellər”, “Göygöl”, “Toy mahnısı”, “Neyləmişəm” və sair.

Canlı klassik olan, simfonik əsərləri müəllifi bu böyük bəstəkarla gənc estrada müğənnisinin tandemi öz dövrünün melomanları arasında əsl sensasiya yaradaraq tufan qoparıb desək, azdır. İlhamənin xalq nəğmələri ruhunda ifa etdiyi lirik mahnılar dinləyicilərin ürəyinə o qədər yaxındır ki, bu mahnılar , müasir dillə desək, uzun müddət televiziya və radio efirlərində səslənən melodiya siyahılarında ən yüksək reytinqə sahib oldu. Beləcə, İlhamə sözün həqiqi mənasında məşhur olaraq bu günümüzədək daha yüksək zirvələrə ucaldı.

O həmişə mahnı müəllifi seçimində diqqətli olurdu, onun üçün mahnıları milli musiqi mədəniyyətinin korifeyləri bəstələyirdilər. Onların sırasında Cahangir Cahangirov, Tofiq Quliyev, Rauf Hacıyev, Ramiz Mirişli, Telman Hacıyev vardı. Emin Sabitoğlu, Oqtay Kazımov, Elza İbrahimova, Hacı Xanməmmədov, Nəriman Məmmədov kimi bəstəkarlar isə mahnılarının bütöv bir silsiləsini ona həsr etmişdilər.

80-ci illərin əvvəllərində İlhamə Quliyeva Rəşid Behbudovun yaratdığı Mahnı Teatrının solisti olur. Burada böyük müğənninin rəhbərliyi altında daha bir musiqi akademiyasını başa vurur.

Son illərdə o, nisbətən yeni nəsil – Faiq Sücəddinov, Xanım İsmayılqızı, Novruz Aslan, Aygün Səmədzadə, Gövhər Həsənzadə kimi bəstəkarlarla işləyir. İstedadlı müəlliflər onun oxuyacağı mahnılara gözəl sözlər yazırlar, o mahnılar əvvəllər olduğu kimi indiki çağın hitinə çevrilir. Musiqi olimpində bu heyrətamiz daimiliyin sirləri və səbəbləri haqqında çox müzakirə, mübahisə açmaq olar. Mənim üçün bir məsələ aydındır: İlhamə sadəcə oxumur, o oxuduğu hər bir mahınını yaşayır, hər bir nəğməyə ürəyini qoyur. Buna görə də onun kompozisiyaları belə isti, səmimi, emosional olur. Bəstəkarlar da onun temperamentini, əhval-ruhiyyəsini nəzərə alıb yazırlar, çünki o heç vaxt ürəyincə olmayan mahnını oxumaz. Elə bu səbəbdən onun mahnıları da xarakterinə oxşayır: lirik, yumşaq, eyni zamanda püskürən emosiyaları, yaralı quşun naləsinə bənzəyən yuxarı notları özündə ehtiva edən, dərin ehtiraslarla dolu mahnılar.

İlhamə sanki öz xatirələrini bölüşür, özünü mahnının süjetindən ayırmır, əksinə, müəyyən mənada öz həyatını onlara tən tutur. O gah səsini ucaldır, gah gizli şəkildə pıçıldayırmış kimi oxuyur, artıq bəlli və vacib deyil ki, mahnı özündə müğənninin həyatını əks etdirir, yoxsa mahnı müəllifinin təxəyyülünün məhsuludur. Bütün hallarda bu, İlhamədir, onun hissləridir, yaşadığı və hiss etdiyi təcrübədir...

Onu həmişə digər ifaçılardan fərqləndirən – mövzusunun məhəbbət olmasıdır. Onun bitməyən populyarlığının sirri bunda olmasın? Mənim fikrimcə, bizim estradamızda hələ heç kəs məhəbbət barəsində İlhamə Quliyeva kimi oxumayıb. İlhamə Quliyevanın dinləyicilərinə təqdim etdiyi məhəbbət dastanında məhəbbət özünü bütün çalarlarda göstərir: Məhəbbət – ibadətdir, səcdədir, yandırıcı və kədərlidir, eyni zamanda fərəhlidir, dünyada həyatın mənasıdır, epatajdır, çağırışdır, üsyandır...

N.Aslanın bəstələdiyi “Yaşın nə fərqi var ki” və “Gedirəm” mahnılarında İlhamə adilik çərçivələrini dağıdır, ənənəvi baxışlara, dünyagörüşünə mesaj atır, qarşı çıxır. Ümumiyyətlə, Novruz Aslan və İlhamə Quliyeva Azərbaycana xeyli gözəl mahnılar bəxş etmiş çox uğurlu yaradıcı tandemdir.

Dinləyciliər arasında böyük populyarlıq qazanmış mahnılardan biri də Sona Vəliyevanın sözlərinə bəstələnmiş “Qaragilə” mahnısıdır. Ümumiyyətlə, mənim fikrimcə, yaxşı mətn (İlhamə Quliyevanın oxuduğu mahnıların sözləri S.Rüstəm, T.Elçin, V.Səmədoğlu, sonralar B.Vəziroğlu, V.Əziz, X. İsmayılqızı və hətta Uilyam Şekspirə(!) aiddir ) bu və ya digər kompozisiyanın uğuru üçün başlıca şərtdir.

“Yaşın nə fərqi var ki, sevirəm səni....” – budur sevginin formulu. Bu sətirdə ifadə olunan fikir müğənninin həyat və yaradıcılıq kredosudur. Bacarırsa, kimsə bu formulu inkar etməyə cəhd göstərsin! İlhamə sevir, o sevginin sərhədsiz himnini oxuyaraq bizim ürəyimizin qapısını döyməyə çalışır: sevin, insanlar, öz ürəyinizin qapılarını bu misilsiz hissin üzünə açın, heç nəyə baxmayaraq sevin, təkcə sevgi bu dünyanı xilas edə bilər.

İlhamə xanımı tez-tez görkəmli rus müğənnisi Alla Puqaçova ilə müqayisə edirlər. Onu da Alla Borisovna kimi Primadonna adlandırırlar. Bizdə epataja meylli müğənnilər var ki, kadrlarda siqaret də çəkirlər, alkoqollu içkilər də qəbul edirlər, az qala yarıçılpaq soyunurlar. Onlar məni bağışlasın, onlardan heç biri kifayət qədər qapalı, hətta dövrünün kanonlarına görə ciddi geyinən İlhamə Quliyeva kimi seksopil görünüşü ilə azərbaycanlı kişilərin ürəyini belə həyəcanlandırmayıb.

Bu publisistik qeydlər üzərində çalışarkən qəfildən düşündüm: axı, o həqiqətən həm ustad səviyyəsi, professionallığı, uzun illik tamaşaçı tələbatı, öz kübarlığı, şıltaqlığı və ərköyün xarakteri ilə birgə Azərbaycan estradasının Primadonnasıdır. Hətta onun bəzi əxlaq müdərrislərinin mənəviyyatını təlatümə gətirən, etiraz doğuran sevgi macəraları, romantik etirafları da onun imicinin, Primadonna imicinin bir hissəsidir. Bu imic auditoriyanın diqqətini özündə saxlamağa, onun yaradıcılığına marağı alovlandırmağa imkan verir.

Mandatsız millət vəkili

XXI əsrin əvvəllərində İlhamə Quliyeva qəfildən ictimai-siyasi fəaliyyətə başladı. Və onun buradakı yeri çox tez özünü göstərdi. Onun 2000-ci ildə parlamentə keçirilən uğurlu seçki kampaniyasını xatırlamaq olar. Həmin vaxt İlhamə seçicilərinin böyük bir hissəsinin səsini qazanmışdı (onun rəqibi bədnam Gülər Əhmədova idi). Həmin vaxtdan etibarən İlhamə özünü mandatsız millət vəkili adlandırır. 2007-ci ildə ona təqdim olunan, mərkəzi Vaşinqtonda yerləşən Ümumdünya Federasiyasının Dünya səfiri titulunu xatırlamaq da yerinə düşər. 2003-cü ildən başlayaraq İlhamə Quliyeva Azərbaycanın ziyalı qadınlarından ibarət qrupla birgə Dağlıq Qarabağ münaqişəsində zərərçəkmiş qadın və uşaqların hüquqlarının müdafiəsi ilə bağlı Cenevrədə BMT-nin xətti ilə müxtəlif tədbirlərdə iştirak edib. Hətta bir dəfə İlhamə Quliyevanın belə tədbirlərin birində spiker olub. 2004-cü ildə İlhamə xanım Brüsseldə Avropa Parlamenti qarşısında torpaqlarımızın işğalı ilə bağlı keçirilən etiraz mitinqində çıxış edib. Həmçinin bizim üçün ağrılı olan bu problemlə bağlı Qeteborq, Strasburq, Paris, İstanbul və digər şəhərlərdə müxtəlif simpozium və konfranslarda çıxışları olub. Beynəlxaq aksiyalarda aktiv iştirakı onu Dünya Azərbaycanlıları Konqresinə gətirdi. 2004-cü ildə onu konqresin Mədəniyyət Akademiyasının prezidenti seçdilər.

Ümumiyyətlə, İlhamə xanımın fəxr edə biləcəyi titulu çoxdur – 2002-ci ildə Ümumdünya Qadınlar Konqresində ona mədəniyyət sahəsində beynəlxalq ifaçı statusu verilib, “Türk dünyası səhnəsinin kraliçası”, dörd dəfə “Hümay mükafatı” və sair...

Lakin şübhəsiz, onun üçün ən mühüm və əziz olanlar Azərbaycanın dövlət təltifləri, ən başlıcası da Xalq artisti adıdır. Yeri gəlmişkən Əməkdar artist adını o 1982-ci ildə, Xalq artisti adını isə 16 il sonra – 1998-ci ildə alıb. Müğənni özü 16 illik bu zaman kəsiyini ədalətli və məntiqi hesab edir, çünki Xalq artisti adını qazanmaq üçün gərgin zəhmət və dinləyici rəğbəti qazanmağın vacibliyini düşünür.

İlhamə Quliyeva onun istedadını yüksək qiymətləndirən, ailəsinə və özünə həssas diqqətlə və sevgiylə yanaşan dahi Heydər Əliyevin xatirəsini sonsuz sevgi və minnətdarlıq hissi ilə yad edir. Tükəzban İsmayılova prezident təqaüdü ilə təmin edilən ilk sənətkarlardan olub, “Şöhrət” ordeni ilə təltif edilib. İlhamə xanım o zamanlar Heydər Əliyevin onların evinə zəng edib Tükəzban xanımın səhhəti və məişət problemləri ilə maraqlandığını minnətdarlıqla xatırlayır.

90-cı illərin əvvəllərində Rəşid Behbudov adına Mahnı Teatrında 8 Mart Qadınlar Günü münasibətilə təşkil edilən konsertdə İlhamə Quliyeva Prezidentə bəstəkar Faiq Sücəddinovun bəstələrindən ibarət musiqi albomunun siqnal nüsxəsini təqdim etmişdi. “Neylərsən” adlanan albom bu formatda Azərbaycanda ilk toplu idi. Heydər Əliyev İlhamə Quliyevanın yaradıcılığını izləyirdi, onu prezident təqaüdü və “Şöhrət” ordeni ilə təltif etmişdi.

“Mənim üçün təltiflərin zirvəsi Azərbaycanın və Dağıstanın Xalq artisti adıdır. Səhnədəki əlli illlik fəaliyyətim nəticəsində demək olar ki, dünyanın bütün ölkələrində qastrolda olmuşam. Hər yerdə də Azərbaycanı, xalqımı ləyaqətlə təmsil etmişəm. Zərərçəkənlərə yardım üçün tez-tez xeyriyyə konsertlərində çıxış etmişəm. Artıq uzun illərdir qaçqın və məcburi köçkün ailələrinə kömək edirəm. Hal-hazırda müharibə nəticəsində ev-eşiyindən didərgin düşmüş 7 ailəyə yardım göstərirəm...

Mənim həmişə bir mövqeyim və bir sifətim var, mən həmişə dövlətə və Heydər Əliyev ideyalarına sədaqətlə xidmət göstərirəm. Bu gün mən İlham Əliyevin komandasındayam, ömrümün sonuna qədər də həmin komandada olacağam” – deyir İlhamə Quliyeva.

Ustad müğənninin belə danışmağa mənəvi haqqı var: hamının yadındadır, 2003-cü ildə o, öz pərəstişkarlarını İlham Əliyevə səs verməyə çağırırdı. Həmin vaxt çətin məqam idi, çoxları, hətta gələcək prezidentin çevrəsindəkilər də onun qalibiyyətinə tərəddüdlə yanaşırdılar, qalib gələcəyinə inanmırdılar, bəziləri hətta getməyə, geri çəkilməyə hazırlaşırdı.

Bununla yanaşı, İlhamə xanım sadəcə öz işi ilə məşğul olurdu: regionlarda konsertlər verirdi, öz namizədinin xeyrinə təbliğat aparırdı, beləcə, İlham Əliyevin seçki kampaniyasına öz töhfəsini verirdi.

Yeri gəlmişkən, bir çox ölkələrdə kino, estrada, teatr, yəni, kütlə içərisində populyar olan insanların öz namizədlərinin lehinə təbliğat aparması normal praktikadır. İlhamədə bu, əla alınır, çünki o, xalqın sevimlisidir.

“Mən şou-biznes sözünü sevmirəm” –

deyir İlhamə Quliyeva. Onu “estrada müğənnisi” adlandıranda da xoşuna gəlmir. Onun ruhuna sənətkar sözü yaxındır.

İlhamə həqiqətən bizim musiqi mədəniyyətimizdə hadisədir və estradamızda sarsılmaz mövqeyə malikdir.

Birincisi, onun yaradıcılığı lirik musiqi janrına uyğun gəlsə də müasir estrada çərçivəsindən çox kənara çıxır. Məsələn, o xalq mahnılarını da, muğamı da oxumağı sevir. Son dövrlərdə isə məmnuniyyətlə əvvəllər unudulmaz Tükəzban İsmayılovanın ifa etdiyi Üzeyir Hacıbəyovun “Qaragöz” mahnısını oxuyur.

İkincisi, müəyyən məbləğ müqabilində toylarda oxuyan ( əgər dövlətə vergi ödəyirlərsə, bunda da pis bir şey görmürəm) böyük və kiçik sənətçilərlə müqayisədə İlhamə yalnız qonaq qismində iştirak etdiyi yaxın adamlarının toyunda təmənnasız oxuyur. Xatırlayıram, 7 il bundan əvvəl mənim oğlumun toyunda musiqiçiləri ilə tam proqramla elə çıxış etmişdi ki, elə bil onu çoxminlik auditoriya dinləyirdi. Bax, bu əsl professionallıqdı: bir şəxs üçün sanki bütün ölkə üçün oxuyurmuş kimi oxumaq, çoxmilyonlu auditoriya üçün oxuyanda isə hər kəs elə düşünsün ki, İlhamə Quliyeva təkcə onun üçün oxuyur.

Hazırda İlhamə Quliyeva həyatı ilə yanaşı yaradıcılığının da yubileyinə hazırlaşır. Onun hazırkı planlarına Azərbaycanın regionlarına, eləcə də Kreml Sarayına səfəri daxildir. Təntənəli yubiley konserti isə Heydər Əliyev adına Sarayda keçiriləcək.

Bu il daha bir möhtəşəm tarix qeyd olunacaq: dekabrın 21-də Tükəzban İsmayılovanın 90 illik yubileyidir. Və İlhamə xanım bu tarix üçün anasının ifa etdiyi mahnı və muğamlardan ibarət albom hazırlayır. İnanıram ki, dəyərli müğənninin bütün planları zamanla həyata keçəcək, o hələ uzun illər öz əsas kumirinə – Musiqiyə sədaqətlə xidmət edəcək. İnanıram ki, o bundan sonra da bizi böyük Məhəbbətin, xilaskar Sevginin əsrarəngiz labirintlərindən keçirərək pərəstişkarlarının ürəyini mahnıları ilə riqqətə gətirəcək.

525-ci qəzet.- 2013.- 17 avqust.- S.16.