Azan suların axtarış yollarında

Bakı-Dərbənd yolunun üstündə, qoca Qafqaz dağlarının ətəklərində, üzü qədim Quzğun dənizinə baxan bənzərsiz bir şəhər var. Yollarında, küçələrində uşaqlıq, gənclik xatirələrimin yurd saldığı, yuva bağladığı doğma bir şəhər...

Tale elə gətirib ki, mən orta məktəbi həmin şəhərdə oxumuşam. Həmin şəhərin yollarında, küçələrində, günəşi gülgün səmalarında yurd-yuva salan uşaqlıq, ilk gənclik xatirələrim sirr-sehr dolu səslərlə hələ də çağırır məni...

Bu, Siyəzəndir. Şabranın dağlar arasına sığınan Surra kəndindən çıxıb bu dünyada ilk rastlaşdığım şəhər. Duyğularıma qucaq açan ilk məktəbimin, ruhumu ovudan, məni dünyaya qovuşduran unudulmaz, sevimli müəllimlərimin şəhəri. Müasir müstəqillik dövründə inkişafın mübarək əllərini sıxan, həm kəmiyyət, həm keyfiyyət baxımından tərəqqi yollarında ciddi uğurlar qazanan Siyəzən!

Və bu sətirləri yaza-yaza haqqında söz demək istədiyim şair dostum, siyəzənli ziyalı-pedaqoq Nəcməddin Mürvətovu düşünürəm. Məncə, o insanlar xoşbəxtdirlər ki, onları düşünəndə ən əvvəl yurdlarını, o yurdların gözəlliklərini və özəlliklərini xatırlayırsan; insan işləri, əməlləriylə bütöv bir yurdun, elin mənəviyyat haləsinə, mənəvi pasportuna çevrilir; insan YURD ADLI yolun həqiqi yolçusuna, öndə gedəninə dönəndə, bütöv bir elin-obanın nəsil-şəcərə ağacının şah budağına çevriləndə xoşbəxt olur. Nəcməddin Mürvətov Siyəzənin belə ziyalılarından, söz-sənət adamlarındandır.

O, riyaziyyatçıdır, “Riyaziyyat bütün elmlərin şahıdır” (K.Qauss) həqiqətinə inanır, belə bir inamla həqiqət axtara-axtara əlahəzrət POEZİYANIN HÜZURUNA gəlib çıxıb. Kitablarından biri belə də adlanır: “Həqiqət axtarıram”. Həmin kitaba “Ən böyük həqiqət poeziyadır” adlı ön söz yazan şair dostum Musa Ələkbərlinin bu sözlərinə mən də şərikəm ki, “Nəcməddin Mürvətovun lirik “mən”i üçün dünyanın dayaq, istinad nöqtəsi haqq və ədalətdir. Əgər dünya ədalətə söykənmirsə, onda fəlakət qaçılmazdır”.

Ona yaxın şeir kitabının müəllifi olan Nəcməddin Mürvətovun poeziyası adi olmayan sadəliyi, hər addımda öz varlığını car çəkməyən, özünü gözə soxmayan səmimiyyəti, “söz bazarında” reklamçı hay-küyə, kosmetik bər-bəzəyə baş əyməyən təvazökarlığı ilə seçilir. Bu, miqyasları çox da böyük olmayan özünəməxsus, xudmani bir söz baxçasıdır; bar-bəhəri göz güldürən, könül sevindirən ağacları da, vaxtsız-vədəsiz quruyan budaqları da, ruhun gözəlliyinə güzgü tutan gülləri də, tam açmadan solan çiçəkləri də var... Əsası odur ki, bu söz baxçası bağbanının, sahibinin nə dediyini eşidirsən, onun hansı yollarla hara tələsdiyinə şahid olursan və eşitdiyin, şahid olduğun HƏQİQƏT qəlbən sevindirir, ruhən zənginləşdirir səni. Bu, iddiadan, yalandan, hay-küydən uzaq olan və sadəlikdən, səmimiyyətdən, sadəlövhlükdən uzaq olmayan poeziyadır. Onun şeirləri özünə oxşayır, özü kimi sadə və səmimidir. Bu şeirlər sənə salam verir, səni özünə sevinc sirdaşı, qəm-kədər ortağı, ürək dostu, haqq qonağı edə bilir.

Bu məqamda Nəcməddin Mürvətovun “Ələzə gəlmişəm” şeiri yadıma düşür. Şairin, lirik “mən”in ahıl çağında öz dədə-baba yurdu Ələz kəndinə gəlişinin kövrək duyğu-düşüncələri təsvir olunur; unudulmaz, uzaq uşaqlıq xatirələrinin çağırdığı qəfil görüşlərin ovsunlu cazibəsi, xoş ovqatıyla, lirik “mən”in sonsuz ruhi həzz və iztirabları, kədər və sevincləriylə dolub-daşan, əslində, poema janrının tələblərinə daha çox cavab verən bu əsər son illər poeziyamızın uğurlarından sayıla bilər. Şeiri oxuduqca SÖZÜN tilsimli çöllərinə düşürsən, sənə ən yaxın olan uzaqlığın son sahillərinə tələsirsən.

Yön aldım oradan “Tor təpəsinə”,

Qarışam sisinə, duman, çəninə.

Duyam qartal olmaq fəlsəfəsi nə,

Baxam ucalıqdan Yer kürəsinə.

“Simi” qayasından

“Yekə Daş”adək,

Yüz yerdə yıxıldım, yüz yerdə durdum.

Seyr etdim zirvədən, zərrə şübhə, şəkk

Qalmadı, gözəldir obam, öz yurdum.

“Tarqullu taxtası” – burda anamın,

Biçinçi zəhməti düşdü yadıma.

Yanırdım içində xəyallarımın,

Bir at kişnərtisi çatdı dadıma...

“Qədim bulağı”na gedə bilmədim,

Dedilər, uçqunlar vurub o yeri.

Acı həqiqətdən yandım, inlədim,

Kəndə qəbristandan qayıtdım geri.

Bənddən bəndə keçdikcə uşaqlıq dünyasının əlçatmaz, ünyetməz, qeyri-adi yaşantıları çağırır, dərkolunmaz bir sehrlə, cazibəylə çəkib aparır səni; ədəbiyyatın əbədiyyət yollarında ÖZÜNDƏN ÖZÜNƏ DOĞRU qədim bir yol gedirsən; ruhun, qan-gen yaddaşının dərinliklərində, dərindən-dərin ucalıqlarında ÖZÜNLƏ görüşə can atırsan; tragik bir təşviş hissi möhtəşəm bir xoş ovqatla əl-ələ tutub gedir və mənzil başında insanı İNSAN edən HƏQİQƏTİN gülgün baxışları görünür... Şeir belə genişmiqyaslı poetik-psixoloji yaşantılara münbit şərait yaradır, ruhun səmalarında uçmaq üçün qol-qanad verir, oxucunu uşaqlıq çağının gerçək kənd yollarından qəlbin-qanın səmalarına qaldırır və XOŞBƏXT edərək QALİB GƏLİR. Sirr deyil ki, bu, ədəbiyyatın əzəli və əbədi istəyi, halal işi, müqəddəs missiyasıdır...

lll

Nəcməddin Mürvətovun şeir kitablarından biri belə adlanır: “Ürəklərin sifarişi sözümdə”. Sifariş sözü ədəbiyyat, bütövlükdə sənət baxımından o qədər də uğurlu ifadə deyil. Lakin söhbət hansısa qurumun, kapital sahibinin, yaxud sosial-siyasi qüvvənin yox, ÜRƏKLƏRİN sifarişindən gedir. Bu, şairin, sənətkarın vətəndaşlıq borcunun diqtə və tələb etdiyi sifarişdir. Bu sifarişi fəal vətəndaşlıq mövqeyi ilə dərk və qəbul etdiyi üçündür ki, N.Mürvətovun poeziyasında rəngsiz, reklamsız, qara-qışqırıqsız vətənpərvərlik pafosu çox güclü və davamlıdır. O, Qarabağ, Xocalı soyqırımı, şəhidlər mövzusunda xeyli şeirin müəllifidir və bu əsərlər təkcə aktual tematikasına görə yox, həm də sənətkarlıq məziyyətləri ilə seçilir. Bu şeirlərin ana xətti, əsas ideya-bədii leytmotivi müvəqqəti məğlubiyyətlə barışmamağa, “Ya şəhid olmaq gərək, ya intiqam almaq gərək (M.Füzuli) inadı-inamıyla səfərbər olub ayağa qalxmağa, işğalçı düşməni məhv edib Şuşada, Xocalıda, Xankəndində müqəddəs QƏLƏBƏ BAYRAĞINI ucaltmağa ÇAĞIRIŞDIR!

Hiddətlə silahlan, harayla bağır,

Çağır ərənləri, ərləri çağır.

Yağır göydən yerə, şimşəklər yağır,

Girək son döyüşə, gecikmək olmaz,

“Cəngi” çal, “Cəngi” çal, “Cəngi”, telli saz.

Bu şeirlər öz mübariz, döyüşkən qayəsi, vətəndaşlıq yanğısıyla oxucuya, kütləyə, xalqa inam və ümid, optimist ruh yüksəkliyi aşılayır, cəsarət və səbrlə diqtə və təlqin edir ki, məğlub milli-mənəvi durumla qalib gəlmək, haqq, ədalət savaşında müqəddəs qələbə zirvəsinə ucalmaq olmaz.

lll

Günlərin bir günü Siyəzənin böyük oğlu, əməkdar elm xadimi, memarlıq doktoru, professor, dostum Nəriman Əliyevdən soruşdum: “Siyəzən sözünün bir neçə fərqli etimoloji yozumu var, sizcə, həqiqətə hansı daha yaxındır?” Nəriman Əliyev özünəməxsus işıqla baxdı, heç fikirləşmədən nurlu bir təbəssümlə həmin anda cavab verdi: “Vaxtı ilə, çox-çox qədimlərdə o ərazidə bol su mənbəyi olub. Tale elə gətirib ki, həmin şirin-şəfalı su itib, azıb. Onu çox axtarıblar, amma tapa bilməyiblər və həmin yerin adı Suazan – Siyəzən kimi dillərə düşüb”.

Şair-pedaqoq, siyəzənli ziyalı Nəcməddin Mürvətov haqqında bu kiçik qeydlərimi yazanda həmin söhbət qəfildən yadıma düşdü; onun yaradıcılığını, şeir kitablarını bir daha göz önünə gətirdim və gördüm ki, o, illər boyu milli-mədəni mühitimizin itən, azan şirin-şəkər sularını axtarmaqla məşğul olub; milli-mənəvi dəyərlərə sədaqət, onların qorunub saxlanması, nəsildən-nəsilə layiqincə ötürülməsi uğrunda mübarizə, mücadilə N.Mürvətov poeziyasının əsas ideya-bədii, estetik-fəlsəfi qayələrindən, məziyyətlərindən biridir. Bu, şairin ÖZGƏ İLƏ ÖZ, antimillətlə millət arasında mübariz vətəndaşlıq mövqeyi, ƏDƏBİ sözün ƏBƏDİ hüzurunda səngər döyüşüdür. Və mən əminəm ki, şair-pedaqoq Nəcməddin Mürvətovun poeziyasında itən, itirilən milli-mənəvi dəyərlərin tapılması, bərpası, qorunması, azan suların öz əzəli-əbədi məcrasına qayıdışı naminə ədəbi mübarizə, şair-ziyalı ruhunun poetik səngər döyüşü bundan sonra daha geniş bədii miqyaslarda davam edərək, yeni-yeni sənət uğurları qazanaraq, ədəbi sözün qələbə sevinclərini yaşayacaq.

Sadıq Elcanlı

Azərbaycan Televiziyası “Ədəbi-dram verilişləri”

baş redaksiyasının baş redaktoru,

Əməkdar jurnalist,

Naxçıvan MR Əməkdar İncəsənət Xadimi

525-ci qəzet.- 2013.- 17 avqust.- S.22.