Minnət

hekayə

Baş direktor nitqini yekunlaşdırıb məlumat üçün bir də onu dedi ki, istehsalat rəisi məsələsini həll etmişik. Nazirliklə razılaşıb Mehman Qasımovun üzərində dayanmışıq. O, üzünü mənə çevirib:

– Bu böyük etimaddır, – dedi.

Direktor bir-iki kəlmə də bəzi geridə qalan müəssisələrin vəziyyətindən danışıb fikrini yekunlaşdırdı. İclas salonunu tərk etdik.

Neçə il bir idarədə işlədiyim, oturub-durduğum dost-tanışlarım əlimi hərarətlə sıxıb təbrik etdilər. İkicə saat bundan əvvəlkinə nisbətən indi çox adamın mənə münasibəti birdən-birə başqalaşmışdı. Bəzilərinin səsinin ahəngi, sifətinin ifadəsi, baxışlarındakı adilik hiss olunacaq dərəcədə dəyişmişdi. Dünən mənə sadəcə olaraq “Mehman” deyə müraciət edənlər, indi xüsusi ehtiramla: “Mehman Hilaloviç” , “yoldaş Qasımov” deyirdilər. Etiraf edim ki, işçilərlə mənim aramda yaranmağa başlayan bu cür yeni və həm də nəzakətli ünsiyyət özümü də çaşdırmışdı. Özümdən asılı olmayaraq yerişim də get-gedə dəyişirdi, daha həmişəki kimi sakit-sakit yox, ədalı addımlar atırdım.

İnstitutu bitirdikdən sonra təyinatım birbaşa bu istehsalat birliyinə verilmişdi. On ildən artıq idi ki, burada aşağı işlərdə çalışırdım. İndi isə rəis...

Sözümün canı başqadır. Onca dəqiqə keçməmiş baş direktor məni yenidən yanına çağırtdırdı. O, telefon zənglərinə cavab verdikdən sonra qəddini irəli əyib xoş əhval-ruhiyyə ilə əlimi sıxdı və:

– Təbrik edirəm, – dedi.

Sonra fikrə getdi. Hiss olunurdu ki, nə isə demək istəyir. Mən susmuşdum. Həmişəki kimi əlimdə dəftər, qələm müntəzir dayanıb, onun verəcəyi sərəncamı gözləyirdim. Baş direktor təmkinli görkəm, alıb nə barədəsə düşünürdü. Başını qaldırıb mənalı-mənalı düz gözümün içinə baxdı və gülümsündü:

– Bizdən narazı qalmadın?! – soruşdu...

Bu qayğı və nəzakət məni lap kövrəltdi. Bir daha öz təşəkkürümü bildirdim.

Direktor:

– Bilirsiniz də... – dedi, – bu vəzifədə gözü olanlar çox idi. O adam qalmamışdı ki, üstümə minnətçi göndərməsin. Ancaq sizin üstünüzdə dayandım. Baxmayaraq ki, bəzi yoldaşlar... – O, istehza ilə gülümsünüb, eyhamla müavinlərinə işarə vurdu. – Bu işə qəmiş qoyanlar da çoxudu. Hərəsi öz adamını irəli çəkmək istəyirdi. Ancaq imkan vermədim, ağızlarından vurdum.

Baş direktor səsinin ahəngini dəyişib dərin bir sirr açırmış kimi pıçıldadı:

– Öz aramızda qalsın, heç kim razı deyildi. Heç müavinlərim də...Şəxsən mən özüm... Minnət qoymaq istəmirəm. Buna ehtiyac da yoxdu. Onsuz da istehsalat rəisliyinə sizdən münasib namizəd görmürəm. Bunu deməkdə məqsədim odur ki, hələ cavansan. Kimə inanıb etibar etməyi, kimlərlə oturub-durmaq lazım olduğunu bilməlisiniz. Tutduğunuz yeni vəzifənin xüsusiyyəti də belə tələb edir. Düzdür, sizi mən vəzifəyə qoymuşam, mən də axıra qədər müdafiə etməliyəm. Buna şəkki-şübhən olmasın. Dediklərimi də yaxşı-yaxşı fikirləş, yetimçiliklə böyümüş oğlansan, özün üçün nəticə çıxart. Başa düşdün?! Sabahdan qolunu çırma, giriş işə! Özünü göstər. Sonra ağzıgöyçəklər orda-burda deməsinlər ki, direktor təsadüfi kadrları irəli çəkir.

Qəddimi əyib:

– Bəli, doğru buyurursunuz... – dedim. – Mənə hər şey aydındır... Xəcalətinizdən...

Onun dedikləri hələ də qulağımda cingildəyirdi. Eşitdiklərimi özlüyümdə götür-qoy edirdim.

Günorta fasiləsindən qayıdanda, birinci müavin Söhbət Səlimzadə ilə rastlaşdım. İşarə vurdu ki, yanıma gələrsən. Getdim. Səlimzadə nikbin əhval-ruhiyyə ilə kimisə hədələyirmiş kimi barmağını silkələyib:

– Mehman Hilaloviç – dedi. – Gördün də, atalarını necə yandırdıq!

Onun nə demək istədiyini başa düşmədim. Səlimzadə şaqqanaq çəkdi:

– Deyəsən hələ fil qulağında yatmısan. Bu həngamələrdən xəbərin yoxdur. Neçə gündür ki, sənin üstündə mübahisədəyik. Direktor nazirlikdəkilərlə qurub-qoşub, bu vəzifəyə başqa yerdən adam gətirtmək istəyirdi. Məsələni qəti qoydum, dedim, olmaz! Mehman Qasımovun təhsili də var, təcrübəsi də. Yetimçiliklə böyüyüb, əzab-əziyyətlə oxuyub... Kollektivə isnişib, hamının da dilini bilir. Bizə kənar yerdən kadr gətirməyə ehtiyac yoxdur. Axır ki, mən deyən oldu.

Səlimzadə ayağa qalxıb qalib sərkərdə ötkəmliyilə əlimi yenidən sıxdı:

– Səni bir də təbrik edirəm! Ancaq elə tərpən ki, direktorun yanında dilimiz gödək olmasın. Bilirsən də nə yuvanın quşudu... Yaxşı işləməsən, oturub-durub başımıza qaxacaq. Deyəcək ki, şəxsən sən Səlimzadə Mehmandan ötrü iki ayağını bir başmağa dirədin, mən də qoydum. İndi cavab ver! Əslində direktorla mənim aramda olan daxili söz-söhbət buradan kənara çıxmamalıdır. Bunları sənin xatirini istəyib, etibar etdiyim üçün açıb deyirəm və öz aramızda da qalmalıdır. Aydındır?..

“Hər şey aydındır” – demək mənasında stulumda yırğalanıb, direktor müavininin dedikləri ilə razılaşdığımı və bu barədə ona minnətdar olduğumu bildirdim.

Səlimzadə cavabımdan razı qalıb məmnun oldu. Bir addım irəli yeriyib yenə də əlimi sıxdı:

– Sənə müvəffəqiyyət... Elə et ki, planlar kəsirdə qalmasın, məhsulun keyfiyyətini də unutma. Düzdür, ilk günlər bəzi çətinliklərin olacaq. Eybi yoxdur, yavaş-yavaş öyrənərsən. Heç kəs anadan rəis doğulmuyub. Necə ki, bu stuldayam heç nədən qorxub çəkinmə. Təpərli ol. Eşitdiyimə görə orada son vaxtlar başlı-başınalıq əmələ gəlib. İşi ilk gündən möhkəm götürərsən!

– Baş üstə.

İş vaxtının qurtarmasına bir neçə dəqiqə qalırdı. İdarə sənədlərini yerbəyer edib, seyfin qapısını bağlayıb, kabinetdən çıxmağa hazırlaşırdım. Daxili telefon zəng çaldı. İkinci müavin Dadaş Qənbərlinin səsi gəldi:

– Zəhmət olmasa, bura...

– Baş üstə!

İçəri girəndə Dadaş Qənbərli məni təntənə ilə qarşıladı:

– Qədrimi bilməzsən! – dedi.- Əvvəla səni təbrik edirəm. İkincisi də xəbərin olsun ki, direktor istehsalat rəisliyi məsələsini ilk dəfə mənimlə məsləhətləşib. Ağzını açan kimi sənin adını çəkdim. Dedim ki, bu vəzifə Mehman Qasımovun boyuna biçilib. Gənc mühəndisdir, az-çox da təcrübəsi var. Kimsəsiz oğlandı, öz gücü ilə gəlib bu mərtəbəyə çıxıb. On ildən də çoxdu bizim birlikdə işləyir, bilmədiyini də öyrədərik. Adamları da yaxşı tanıyır, hamı da xatirini istəyir. Üzüyola oğlandır.

Dadaş Qənbərlinin səsinin ahəngi dəyişdi:

–Öz aramızda qalsın – dedi, – əvvəlcə gördüm ki, direktor nə isə tərəddüd eliyir. Başa düşdüm ki, könlü yoxdur. Arğac kimdən keçmişdisə, şefin sənin barəsində fikri o qədər də müsbət deyildi. Ancaq izah edib inandırdım ki, Mehman Qasımovun barəsində deyilənlər tamamilə uydurmadır.

Dadaş Qənbərli ağır bir yükün altından çıxıbmış kimi dərindən nəfəs alıb gülümsündü və söhbətinə davam etdi:

– Güc-bəla razı salıb, birtəhər yola gətirdim – dedi. – Sağ olsun, təklifimi nəzərə aldı. Siz də gərək bunun müqabilində hünərinizi göstərib, nəyə qadir olduğunuzu sübut edəsiniz. Qoy görsünlər və bilsinlər ki, papaq altında necə oğlanlar var! Zəiflik etsən, pis vəziyyətdə qala bilərəm. Başa düşdün?!

Tapdığım uğurun səbəbkarı kimi Dadaş Qənbərliyə də minnətdarlıq etdim. Onun etimadını doğruldub, yaxşılığını yerdə qoymayacağıma söz verdim.

İdarədən çıxanda qarğı kimi uzun və arıq kadr şöbəsinin inspektoru Ağamurad məni yanladı. Ağamurad iyirmi ildən çoxdu kadr işinə baxır. Pensiya vaxtı ötsə də, işdən ayrılmaq istəmir. Deyir ki, hələ canım suludur. O, qolumdan yapışıb məni irəlidəki gediş-gəlişi az olan, sakit və darısqal küçəyə tərəf çəkdi. Sol qulağı bir az ağır eşitdiyi üçün hər dəfə danışanda sağ tərəfini mənə tərəf əyirdi. Ağamurad ərklə kürəyimə vurub:

– Mehman, bilirsən nə var? – dedi. –Hər şey qismətdi, elə vəzifə də. Kimin alnına nə yazılıbsa, o da olmalıdır. Heç bilirsən, sənin rəisliyinin üstündə başım nələr çəkdi?! –

Doğrusu dillənmədim. O, sinəsini gərib ehtiyatla:

– Bunu ancaq sənə deyirəm haa... Aramızda da qalmalıdır – sözünə davam etdi:

– Bir ay bundan əvvəlin söhbətidir. Şöbə müdirimiz məzuniyyətdə olanda direktor məni yanına çağırdı. Özün bilirsən də, xatirimi necə istəyir... Mən olan yerdə şöbə müdiri kimdir! Yanında, hələ indiyə kimi bir sözüm iki olmayıb. Şef soruşdu ki, ay Ağamurad, sən bizim bu kollektivin ağsaqqalısan, ağıllı-başlı kadrın yoxduu? İstehsalat ağır sahədi, neçə-neçə ölkəyə məhsul göndəririk. Bu vacib yerə bəs kimi rəis qoyaq? Nazirlikdən də həmin yerin boş qalmasını bizə irad tuturlar. Direktor dedi ki, get yaxşı-yaxşı fikirləş, nəticəsini mənə de.

Ağamurad ayaq saxlayıb ötkəm əda ilə qaşlarını yuxarı dartıb, gözlərini geniş açdı:

– Həə! Nə danışırsan! Mən olan yerdə şöbə müdiri kimdir! Şef xatirimi dağlarcan istəyir. Niyə? Ona görə ki, hələ bir dəfə də olsun ona saxta söz deməmişəm. Mənə iki gün vaxt verdi. Çox götür-qoydan sonra sənin üstündə dayandım. Elə səhərisi şəxsi işini aparıb qoydum direktorun stolunun üstünə. Mehman, o əziz başın üçün şef məni düz üç həftə get-gələ saldı. Dedi ki, Ağamurad, nujeli sənin başqa bir münasib kadrın yoxdur? Mən də cavab verdim ki, bu idarədə istehsalat rəisliyinə Mehman Qasımovdan layiqli kadr görmürəm. Əgər siz bilirsinizsə buyurun, deyin! Direktor qırımımı görüb, bir az duruxdu. Baxıb gördü ki, yooox, mən də mənəm haa! Sözümün üstündə möhkəm durmuşam. Yumşaldı. Xasiyyətimi bilir dəə... Bilir ki, mən deyən olmasa! Qəlbim ondan birdəfəlik sınar, qiyamətə qədər düzəlmərəm, həə... Nə başını ağrıdım, Mehman, axır ki, şefi birtəhər ipə-sapa gətirdim. Dedi ki, yaxşı Ağamurad, qoy bu dəfə də sən deyən olsun, get sənədlərini hazırla. Eee, sənin çox şeydən xəbərin yoxdur...

Ağamurad təəccüb və təəssüflə başını bulayıb, ehmalca əlilə çiynimdən basdı və məni dayandırıb:

– Səlimzadə istəyirdi özününki olsun, – dedi. – Dadaş Qənbərli də – közü öz qabağına çəkirdi. Elə direktorun da başqa fikri var idi, onu sonra danışaram... Mən ortalığa düşməsəydim. Bu iş çətin baş tutardı!

Ağamurad kişinin qırışmış sifətindən tər axırdı. O, tövşüyə-tövşüyə:

– Mehman, indi sözümün canı odur ki, əvvəla biləsən ki, bu vəzifəyə necə gəlmisən! İkinci də biləsən ki, istəyənin kimdir, istəməyənin kim! Üçüncüsü də elə işləməlisən ki, direktor saqqalımın bu çal vaxtı məzəmmət vurub deməsin ki, Ağamurad kişi sənin seçdiyin kadr...

Yolumuz haçalaşmışdı. Ağamurad kişinin canfəşanlığı üçün minnətdarlıq etdim. Gələcəkdə yaxşılığından çıxacağımı bildirib ondan ayrıldım.

Səhər evdən çıxıb idarəyə gəlirdim. Yanımda bir ağ “Volqa” dayanıb, siqnal verdi. Direktorun maşını idi. Sürücü ədəb-ərkanla kabinənin sağ qapısını açıb oturmağımı təklif etdi. Sözünü sındırmadım. Sarışın, gülərüz, həm ərklə, bir az da gur səslə danışan Çərkəz mənə tərəf zarafatyana:

– Mehman Hilaloviç, pirivet! Sizi təbrik edirəm! – dedi. – Bunun şirnisi nə vaxt olacaq?! – Sonra o, maşının sürətini azaltdı. – Bilirsən dəə... Şef məni oğlu qədər istəyir. Deyir ki, Çərkəz, ailəmizin bir üzvü də sənsən. Mənə hər cür etibar edir. Bütün bazarlıqları-zadı mənim boynumadı... Onun medinstitutda oxuyan nişanlı qızını hər gün məktəbə mən aparıb-gətirirəm. Kişinin mənə xüsusi doveriyası var. Bir həftə bundan qabaq Bilgəhdəki bağında idik. Səndən söhbət düşdü. O ki, var təriflədim. Dedim ki, heç kəsi yoxdu, öz fərasətinə gəlib bura çıxıb. Həə! Qədrimi bilməzsən! Dedim Mehman Qasımov bir dənədir! Bir dənə! Mənim sözümdən sonra, şef dedi ki, dayan! Dayan! Yaxşı yadıma düşdü. Bəlkə elə onu istehsalata rəis qoyaq? Dedim əla! Şef sağ olsun, sözümü yerə salmadı... Sürücü irişə-irişə əlavə etdi:

– Qədəş bunu nə vaxt yuyaq...

İstədim cavab vermiyim. Ancaq qərarımı dəyişdim. Fikirləşdim ki, gecə-gündüz şefin böyründədi. Gedib qulağını ayrı cür doldurar. Odur ki, sözünün başına ip salmadım...

– Mən hazır, – dedim.

lll

Direktorun köməkçisi ilə sözümüz heç vaxt düz gəlmir. Bir dəfə o mənə, mən də ona dişimizin dibindən çıxanı deyib, biri-birimizi təhqir etmişdik. Xeyli küsülü qaldıq. Sonra direktorun böyük oğlunun toyunda birtəhər barışdıq. Ancaq qəlbimiz hələ də barışmayıb. Aramız yenə də sərindi. Direktor köməkçisi üzdə olmasa da, dalda-bucaqda yeri düşdükcə ayağımın altını qazır. İndi o da məni görəndə üzümə güldü:

– Mehman onu bil ki, bu işdə mənim də barmağım var haa... – dedi və belə bir misal da çəkdi: – urvası məndən olmasa, yapdıqların küt gedər... Düzdü o vaxt mənim barəmdə yaxşı iş görmədin, amma kin-küdurət saxlayan deyiləm... Yamanlığa yaxşılıq, ər kişinin işidi. Get mənim hesabıma yaşa...

– Təşəkkür!.. – dedim.

Əmrim verilən günün axşamı həyat yoldaşım məni nəvazişlə süzüb nazlana-nazlana:

– Mənim hesabıma böyümüsən haa, Mehmançik, – dedi. – Gəlin gəldiyim heç bir il olmaz, gör hara qalxmısan! Bəs məndən qabaq səni niyə arayıb-axtarıb yada salmırdılar?! Ayağım sayalıdır... – Sonra özünü əzdirə-əzdirə: – Dublyonka moddan düşüb, rəis arvadı gərək xəz şuba geyə...

– O da, gözüm üstə – dedim, – düzələr...

Cəmi iki gün olardı ki, rəislik fəaliyyətinə başlamışdım. Axşam evdə çay içib, çörək yediyim yerdə telefon zəng çaldı. Onu da deyim ki, təzə stola keçəndən bəri zənglərin sayı yaman çoxalmışdı. Dəstəyi qaldırdım. Baş direktorun ev qonşusu Ağazadə idi. – Təbrik edirəm – dedi. – Bu günü çoxdan gözləyirdim. Sənin barəndə direktorunla çox söz-söhbətimiz olub. Hər axşam ya o bizə gəlir, ya da ki, mən onlara gedirəm. O da nərd azarkeşidi, mən də. Uduzanda da yaman pərt olur. Bazar günləri də bağda bir yerdə oluruq. Sizə dərindən bələdçiliyim olmasa da, qaynatanı yaxşı tanıyıram. Direktorunuza dedim ki, Mehman Qasımov rəis olmalıdır, vəssalam! Yoxsa qonşuluğu pozaram. Bu evə bir də ayaq basmaram. Sağ olsun. Dünən mənə dedi ki, xahişini yerinə yetirdim. Birdən elə başa düşərsən ki, minnət qoymaq istəyirəm haa... qətiyyən yox! Prosto dedim, biləsən ki...

– Çox sağ olun!

– Dəyməz, yaxşı oğlanların yolunda... Bu gündən sonra da nə işin olsa...

Dənizkənarı parkda gəzirdim. Nazirlikdə işləyən tanışlarımdan biriylə rastlaşdım. Sözündən belə çıxdı ki, mənim bu vəzifəyə gəlməyimin əsas səbəbkarı odur. O qədər inandırıcı danışdı ki, daha şübhə yeri qalmadı...

Xadiməmiz Xəzangül xala idarəyə hamıdan tez gəlib, hamıdan gec gedir. Direktorun da iç adamlarındandı... Xəzangül xala da hərdən məni görəndə üzümə mat-mat baxır. Lakin bir söz demir. Ancaq... Belə güman etmək olar ki, rəis keçməyimdə onun da az-çox...

Əli İldırımoğlu

525-ci qəzet.- 2013.- 14 dekabr.- S.25.