Düşmənlər içində dost gəzmək dərdi...
(davamı)
Altı aydan bir hər
seminar iştirakçısının əsərləri müzakirə
olunurdu. Sıradakı həftə mənim
növbəm çatacaqdı.
Əsərləri müzakirə olunan
şairi mütləq
mənsub olduğu ədəbiyyatdan kimsə
təqdim etməli idi. Mejirov özü o zaman
SSRİ Yazıçılar İttifaqında Azərbaycan
ədəbiyyatı üzrə
məsləhətçi olan
Çingiz Hüseynovla
danışmışdı. Çingiz müəllim məmuniyyətlə gələcəyini
söyləmişdi (Yeri
gəlmişkən, deyim
ki, Çingiz müəllim bir yazıçı, şəxsiyyət və dost kimi sevdiyim, təqdir etdiyim və dəstəyini gördüyüm
əvəzolunmaz, sabitqədəm
aydınımızdır. 1974-cü ildə ”Drujba narodov” jurnalının ”Yeni ad” rubrikasında yayınlanacaq şeirlərimə
təqdimat məqaləsini
də hörmətli Çingiz müəllim yazmışdı). Sözüm onda
deyil, mənim seminar müzakirəmə 2-3 gün
qalmış Çingiz
müəllimi Yazıçılar
İttifaqından harayasa
ezamiyyətə göndərdilər
və beləcə mənim seminar müzakirəmin
keçirilməsi sual
altında qaldı.
Bu zaman ağlıma
ilk gələn Vidadi olacaqdı. Fikrimi Mejirova bildirəcəkdim.
V.Paşayev haqqında heç
bir bilgisi olmayan Mejirovun çıxılmazlıq içində
icazə verməkdən
başqa əlacı qalmayacaqdı. Və...
beləcə Vidadi Paşayev seminarda Azərbaycan ədəbiyyatını və
məni təqdim edəcəkdi. Heyif, o zamanlar video imkanları yoxdu, ən azından stenoqrafist olsaydı... Vidadi Paşayevin o möhtəşəm
çıxışı günümüzə
dəyərli yadigar kimi qalardı. Açığı, ilk baxışda tərəddüd və şübhəyə qapılan
seminar üzvləri, kurs
yoldaşlarım beş-altı
cümləsindən sonra
ona diqqət kəsiləcəkdilər. Sanki o da bunu hiss etdiyindən
coşub daha da ilhamla Azərbaycan
ədəbiyyatı tarixindən,
onun keçid mərhələlərindən, dünya ədəbiyyatındakı
yerindən, 60-cılar nəslindən,
o nəsil şairlərinin
eksperimentlərindən və
o nəslin nümayəndəsi
kimi keçid edib məndən misallar gətirəcəkdi.
Və elə rahat danışırdı ki,
sanki dəvət olunmuş müsafir deyil, seminar rəhbəri idi. Beləcə ilk dəfə idi
ki, bizim seminarlarımız bir həftə dərsinə
sığmır, davamı
növbəti həftəyə
qalırdı. Gərək
Mejirov, gərəksə
də tələbə
yoldaşlarım Vidadiyə
belə dəyərli
təqdim üçün
təşəkkür edirdilər...Vətəndə, öz içimizdə çoxumuzun
ağzına çullu
dovşan sığmır,
di gəl ki, dünyaya çıxdıqda və
hər hansı görüş, ya toplantıda millətini təmsil edəcək tək adamın sən olduğunu bildikdə millətini adına layiq
təmsil etməkdir qəhrəmanlıq. Bəlkə millətlər
yarışında bir
bu qədər geridə qalmışlığımızın
bir səbəbi də təmsilçi qıtlığından və
səviyyəsizliyindən qaynaqlanır.
(Qalsın dünyanın
başqa ölkələri,
başqa dilləri, hətta qardaş Türkiyəyə elə
ağzıgöyçəklər gəlir ki, eyni dil paylaşımında
belə, şüar söyləməkdən uzağa
getmir, özləri cəhənnəm, təmsil
etdikləri məmləkəti,
dili və kültürü də biabır edirlər. Bu azmış kimi, əllərində də qatıldıqları tədbirdə
hamıya verilən bir iştirakçı
kağızını (türklər
buna plaket deyirlər) Azərbaycan mətbuatına birincilik diplomu kimi sırıyırlar!)
Bir milləti başqa coğrafiyalarda, dil auralarında necə
təmsil etməkdir ziyalılığın ən
başlıca şərti!
Bax, Vidadi Paşayevdə bu qabiliyyət vardı. Bəlkə
elə bu qabiliyyətinə görə
də onu məhv etdilər... Bunun bomboz adı qibtə, qısqanclıq və çəkəməzlikdir.
...Mən bu barədə
iki il
əvvəl Moskva mətbuatında da yazmışdım. Bir dəfə
gecənin onikisində
Yuri Kuznetsovgilin evindən
çıxıb tramvay
dayanacağına gedərkən
Yura da bizi
uğurlayırdı. Elə Yuragilin binasının bloklarının birinin qarşısında Ali Ədəbiyyat
Kurslarından tələbə
yoldaşım olan Vadim Kovda ilə
təsadüfən qarşı-qarşıya
gəldik. Vadim bu təsadüfü görüşə çox
sevindi və məni ehmallıca kənara çəkib Yuranı işarət edib: “Mən onunla tanış olmaq istəyirəm, amma heç cür alınmır, bəlkə üz vurasan qalxaq mənim mənzilimə söhbətimizə bizdə
davam edək, – dedi. Yura əvvəlcə getmək isəmədi, sonra mənim təkidimi görüb razılaşdı. Və biz Vadimgilə
qalxdıq. Vadim süfrəyə
yeməklərlə bərabər
şəkərdən çəkilmiş
araq qoyacaqdı.
Onsuz da mən elə
içən deyildim (həm də Yuragildə içki süfrəsindən qalxmışdıq!)
amma ilk bakalı dodağımı yaxınlaşdırdığımda
şəkər arağının
nə zəhrimar olduğunu anladım.
Mən kənarda qalmışdım.
Vidadi bir-birinə zidd görüşlü bu rus və yəhudi
ilə “türkün şərəfinin ayaqlar altına atılmaması üçün” içə-içə
səhəri dirigözlü
açacaqdı. Sonralar dəfələrlə
istər Yura, istərsə də Vadim Vidadini aşkar bir sevgi və heyrətlə
xatırlayacaq və
biz belə həryönüylə
hazırlıqlı bir
qafqazlıya ilk dəfə
rast gəlmişdik, deyəcəklərdi.
...Burası var ki, keçmiş zaman da bizdəki
əks-sədasıyla bizimlədir,
anımsanıldıqca dirilir.
Könül dünyamızı
necə yaradırıqsa,
keçmişi də
düşüncə və
xəyallarımızla eləcə
oyandırırıq! Keçmişin
bizi quyu kimi özünə çəkməsinin bir səbəbi də bəlkə elə keçmişin yenə bizimlə təkrara yaşamaq istəyidir, bilmirəm. Nədənsə
Vidadini düşünərkən
məni vaxt-bivaxt dənizə çata bilməyin çayların
taleyi düşündürür.
Niyə bəzi çaylar bu arzusuna çatır, başqa birisi yox:
Dostlar yad oldular, qoy
olsun, hələ
Xain çıxmamısan özünə özün.
Allah eləməmiş elə gün gələr
Düşmənlər içində dost gəzər gözün..
Bir şeirində haçansa yazdığı bu amansız fikirlər hardasa, ürəyədamma idi, gözü Moskvanın küçələrində “düşmənlər” arasında dost gəzirdi. Çünki Bakıdakı “dostları” onu arxadan vurmuşdu...
Amma “Moskva göz yaşlarına inanmır!” “Gəzməyə
qürbət ellər!“ Yenə nə
də olsa, ”ölməyə Vətən yaxşıdır!”
Alla xanımdan olan biricik qızı
Məryəmi-Maryaşkanı qürbət ellərdə
qoyub, xəstə bədənini götürüb
bir məzar yerini doldurmaq üçün vətənə
qayıtmaq zorunda qalacaqdı Vidadi...
Fələk çarxı dəyərləri
dəyərdən salmaqdaydı. Dünya
deyilən fanidə torpağın
altından başqa qaçacağı bir yeri qalmamışdı, ona görə də özünü idarə edə bilmir, hüzursuz-hüzursuz
gəzib dolanır, bəlkə də o yüksəliş günlərinin
həsrətini çəkə-çəkə
özündən və
çevrəsindəkilərdən qisasını belə alırdı.
Yavaş-yavaş ətrafında yalnız ölümü görməyə başlamışdı. Çəkdiyi siqaretin tüstüsündə, aldığı hər hənirin istisində,nəyə baxırdısa orda, hey o zəhər vardı: ÖLÜM! Bu amansız can sıxıntısının başqa səbəbi nə ola bilərdi ki?! Bakıya gəldikdən sonra bəlkə də Moskvadakı yaralarını sağaltmaq üçün ikinci dəfə evlənəcəkdi. Nə onun hər əzabına dözəcək olan vəfalı və cəfakeş həyat yoldaşı, nə də gül parçası kimi iki qızı onu təzədən bu həyata bağlaya biləcəkdi. Bir kərə həyat deyilən amansızlıq içərisində mədəd umulan bütün iplərini qoparmışdı. Həyat, övlad, qadın eşqi, arzu və ümid də artıq xəstə vücudunu qandıracaq oyuncaqlardan başqa bir şey deyildi. Və hamısının arxasından fələyin amansız çarxı dönüb dolanırdı. Hərdən uğurlu günlərinin qanadlı anlarını xəyali də olsa yaşamaq üçün indi ona əlçatmazlığın zirvəsi olan “Gənclik” nəşriyyatının ətrafında da gəzib dolanmaq istəyi vardı bəlkə də. İnsanlar yox, görəsən, o binanın daşı-divarı nə düşünürdü onun haqqında, nəsə düşünürdümü? Yuvasına dönməyə şansı olmayan qanadı qırılmış quş üçün yuva nə düşünə bilərdisə, indi onu keçi qiymətinə satanların məskəni də eyni şeyi “düşünürdü”! Ah, həyatın tərs şapalağı, ah, Yusif Sərrac taleyi! Özü özünün şahidi idi bir baxıma o qəfil, qəfil olduğu qədər də indi üstündən xətt çəkilmiş qeyri-adi yüksəlişin! O yüksəlişin ki, artıq onun özündən başqa kimsəyə gərəyi qalmamışdı, o yüksəlişinin tək şahidi idi, sanki ölsə, o acı xatirənin tək şahidi də yox olacaqdı. Yaxşıda ki, belə olacaqdı. Geridönüşü olmayan, əbədiləşən çıxılmazlığın sonucudur bu! Qılınc ruhuyla xəstə vücudu arasında amansız bir mücadilə başlamışdı. Bunu nədən deyirəm: iki dəfə – bir kinostudiyanın elmi-kütləvi sənədli filmlər birliyinin, bir də “Gənclik” jurnalının baş redaktoru olarkən gündüz özüylə razılaşıb onu işə götürmüşdüm (Görünür onu yerə, amansız həyatın şərtlərinə çəkən xəstə bədəni idi işə götürülməyi ilə razılaşan!), gecə isə özüylə təkbətək qaldığında inadkar ruhu xəstə bədənin zəifliyinə üsyan etmiş və səhərisi zəng edib işə gəlməyəcəyini kükrəmişdi. Mən onu yalnızca maaş alsın deyə işə götürürdüm, bilirdim ki, bu xəstə halıyla səhərdən axşama işdə qərar tuta, duruş gətirə bilməz, o isə havayı maaş almağı şəninə sığışdırmamışdı... Onu bu yönüylə hardasa rəhmətlik Sabir Əhmədovun “Yamacda nişanə” povestinin qəhrəmanı ilə müqayisə etmək olardı. Bu, Anadolu türkləri demiş “nerədən nerəyə” gəlişin ölüm sancıları idi. Heç yerdə özünə yer tapa bilmirdi, bir tərəfdən astma xəstəliyi, o biri tərəfdən içki və siqaret axırına çıxırdı. Bunların hamısı gözə görünən bəhanələrdi, əslində isə o, bilərəkdən özü öz axırına çıxmaqdaydı. Kimsə ilə ünsiyyətdə ola bilmirdi. Olanda da mütləq sonu qovğa ilə bitirdi. Sanki onun bu duruma düşməsində daşlı-divarlı, insanlı-heyvanlı nə varsa, günahkardı (Doğrusunu gəzsək, düşündüyü kimi də vardı!) Bir zamanlar şöhrətinin zirvəsinə ulaşdığı, barmaqla göstərildiyi şəhərdə, daş-divarın deyil, ikiayaqlı məxluqların üzüdönüklüyünə alışa bilmir və bütün bunlara canına qəsd etməklə üsyan edirdi, bu, şüurlu, məqsədyönlü bir üsyan idi!.. Son zamanlar evindən eşiyə çıxa bilmirdi. İndi söyləmək bəlkə də doğru deyil, dəfələrlə bazarlıq edib yanına da getmişdim. Bir zamanlar xəstəlik dərəcəsində nərd oynamağı sevən adamın nəinki nərd oynamağa, heç danışmağa da hövsələsi qalmamışdı...
Ölüm xəbəri gözləniləndi... Hər şeydən imtinasının alması da bu olmalıydı: Ölüm!
İnsanlar dünyasını dəyişəndə ruhları yer üzünü tərk edib göyün yeddinci qatına yüksəlir, yalnız nakam və nigaran ruhların yerdə qalıb qohum-qardaşların, dost və tanışların həndəvərində gözə görünmədən yaşamaq imkanı var, deyirlər. Ömrü yarımçıq qırılanlar, arzuları başa varmayanlar, yer üzündə insani borclarını başa çatdıra bilməyənlərin ruhu bu dərdli-ahlı dünyanı tərk etmir – Vidadinin ruhu kimi. Hər kəsin ölümünə çəkilməyə cəsarəti çatmır. Əlini üzünə tutub dünyadan, yaşamaqdan bezəndə insanın pərdə arxasına – öz ölümünə çəkilməyi var. Bəlkə biz yaxamızı kənara çəkib onu dərdin-kədərin əlində tək qoyduğumuzdan günlərin birində hamımızdan xəbərsiz Vidadi Paşayev də öz ölümünə çəkiləcəkdi. Pərdə arxasına – ölümünə çəkilməyi ilə də bizi yandırıb-yaxacaqdı...
Cənazəsi Bakının üçüncü mikrorayonundan Gəncəyə yol alırdı, mən gedə bilməməyimin üzüntüsüylə arxasınca göz yaşı tökürdüm, o isə heç zaman hüzur bulmayan çalxantılı ömrünün davamını bir məzar daşında yaşatmağa gedirdi...
Noyabr-Dekabr 2013.
Çanaqqala, Türkiyə
Məmməd İsmayıl
525-ci qəzet.- 2013.- 14 dekabr.-
S.16.