Təranə Vahid: “Ümidsiz anlarımda Söz məni xilas etdi”

Müsahibimiz istedadlı yazıçı Təranə Vahiddir.

– Təranə xanım, bu günlərdə yeni çap olunan kitabınızın imza günü keçirildi. Bu tədbir sizdə hansı təəssüratı oyatdı?

– Yaradıcı insanın hissi, duyğuları çox vaxt zamanı qabaqlayır. Əmin idim ki, bir gün ədəbi mühit qapılarını üzümə açıb deyəcək: “Ədəbiyyata xoş gəldin!” Çıxış edənlərin əksəriyyəti sözlərini bu cümlə ilə yekunlaşdıranda, doğrusu, təəccübləndim. Tədbirlə bağlı təəssüratlarım isə çox zəngindir. Yəqin ki, uzun müddət o sağlam və səmimi auranı, qiymətli söz adamlarının kitabım barədə dedikləri sözləri unuda bilməyəcəm. Bir daha təqdimatda iştirak edən hər kəsə dərin təşəkkürlərimi bildirirəm. Xüsusilə kitabın işıq üzü görməsində mənə mənəvi dəstək olan tanınmış dramaturq Əli Əmirliyə, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin gənclər üzrə katibi, “525-ci qəzet”in baş redaktoru Rəşad Məcidə və kitabın redaktoru istedadlı şair Qulu Ağsəsə minnətdaram.

– Tədbirdə ən çox sizin nəsr dilinizlə bağlı fikirlər deyildi. Sizin nəsrinizi poetik nəsr adlandırmaq olar. Elə cümlələr var ki, şeiri xatırladır. Biz sizi nasir kimi tanısaq da, məncə, şeir də yazırsınız.

– Doğrudur. Yaradıcılığa şeirlə başlamışam. Beşinci, altıncı sinifdə oxuyanda kəndimizi vəsf edən şeirlər yazardım – əgər ilk qələm təcrübələrinə şeir demək mümkündüsə. Amma hamı kimi mən də elə bilirdim ki, yazdıqlarım şedevrdir. Bir az böyüyəndə təmsilə keçdim.

– Niyə məhz təmsil janrını seçdiniz?

– Bəlkə də, bu istək “Kirpi” jurnalına olan rəğbətdən irəli gəldi. O dövrdə əksər qəzet-jurnallar kimi “Kirpi” jurnalının hər nömrəsi evimizə gəlirdi. Ailəmizdə bu jurnala xüsusi diqqət vardı. Orta məktəbin doqquzuncu sinfində oxuyanda tənbəllik eləməyib jurnala 5-10 təmsil göndərdim. Təmsillərimi “Kirpi” jurnalında görəndə uçmağa qanadım yox idi. Ucqar dağ kəndi ola, “Kirpi”də təmsillərin çap oluna. Aradan bir müddət keçmiş məni poçta çağırıb 21 manat 50 qəpik qonorar verdilər. Heç bilmirəm ovcumun içində tutiyə kimi evə çatdırdığım ilk qazancımı nəyə xərclədim... (gülür) Amma soruşmayın ki, göz-bəbəyim kimi qoruduğum şeir dəftərimin, “Kirpi” jurnalının, şeirlərim çap olunan “Laçın” qəzetinin sonrakı taleyi necə oldu...

– Cavabını bilsəm də, icazə verin soruşum.

– ...Çox pis oldu. Evimiz, elimiz, yurdumuz, torpağımız kimi ilk yazılarım da orada qaldı. Uzun illər şeir yazmadım, amma bütün yazdıqlarımdan şeir keçdi.

– Bəlkə, o itkin şeirlərinizdən iki-üç misra deyəsiniz.

– Yadımdadır, bir gün kənddə olanda evdə heç kim yox idi. Maqnitofonu açıb bir şeirimi pıçıltı ilə oxuyub maqnitofonun yaddaşına köçürdüm. Hərdən yaddaşımda it-bata düşmüş bu şeirin misraları dolaşır. O pıçıltıları indi də eşidirəm.

Xəzan əsir,

pıçıldayır,

budaqlarda

yarpaqlar,

Qayəsində ilişik var,

üzülməyib hələ tamam

ayrılığı çox çətindi

axı külək aparar...

Sonrası yadımda deyil, amma ilk qələm təcrübələrimdən idi... Gizlətmirəm, indi də şeir yazıram. Şeir kimi gələn duyğuları nəsrə çevirdiyim vaxtlar da olur.

– Belə bir fikir var ki, insan ürəklə söhbətləşəndə şeir yazır, beyinlə söhbətləşəndə nəsr. Hekayələriniz və esselərinizin çoxu həcmcə qısadır. Məncə, bu hekayələr və esselerin əksəriyyəti şeir kimi birnəfəsə yazılıb. Ümumiyyətlə, nəsə yazmazdan öncə onu qurursunuz, yoxsa süjet, ideya ani olaraq ağlınıza gəlir.

– Beyin, ürək, əl birləşəndə janrından asılı olmayaraq sənət əsəri yaranır. Yenə sizinlə razıyam, yazdıqlarımı birnəfəsə yazıram. Hər şey ani baş verir.Yadıma gəlmir ki, nə vaxtsa süjet qurub nə isə yazım. Axı yazmaq ilahi andı. Sənə diktə olunanı, pıçıltıları yazırsan və bu yazılara zaval yoxdur. O ilahi anlarda zaman dayanır. Əvvəlcədən plan-proqram tutub nə isə yazmaq sadəcə nə isə yazmaqdı.

– Dəyərli yazıçımız Əli Əmirli sizdən roman gözlədiyini bildirdi. Belə bir fikriniz varmı?

– Çox xoşbəxtəm ki, Əli Əmirli kimi bütöv şəxsiyyətin xeyir-duası ilə ədəbiyyata gəldim. Əli müəllim yazdıqlarımı oxudu və yazıçı kimi məni “kəşf” etdi.Onun mənəvi dəstəyi ilə kitabı çapa hazırladım. Roman barədə Əli müəllimlə söhbətlərimiz olub. Sizə balaca bir sirr açmaq istəyirəm. Mən çox gənc yaşlarımda irihəcmli yazılar yazmışam. Siz 1996-97-ci illəri, yəqin ki, xatırlamırsınız, yaşınız buna imkan vermir. Müharibə illərində ədəbiyyat susub arxa plana keçmişdi. Ondan sonrakı illərdə bir balaca dirçəliş oldu. Demokratiyanın ilk dalğaları ədəbiyyatın ətalətini qovmağa çalışdı. O vaxtlar müxtəlif qəzetlər çap olunurdu. Və mən də həm dolanışıq, həm də ədəbiyyata olan sonsuz marağımdan bu qəzetlərə seriallar yazırdım. Bir həftədə iki-üç qəzetə eyni vaxtda serial yazmağın nə demək olduğunu bilmək üçün Cek Londonun “Martin İden”ini oxumaq lazımdı. Mən sadəcə gecə-gündüz yazırdım. Heç növbəti seriyada nə olacağını, nə baş verəcəyini də bilmirdim. Ancaq alınırdı. Yeri gəlmişkən deyim ki, mən o serialları Aycan imzası ilə yazırdım.

– Niyə məhz Aycan?

– O vaxtlar tələbəydim, “Azərbaycan gəncləri” qəzetində işləyirdim. Qəzetin 75 illik yubileyi keçiriləcəkdi. Fikirləşdim ki, fərqli nə isə yazım. Məktub formasında maraqlı bir hekayət uydurdum. Ancaq öz imzamı yazmağa ürək eləmədim. Bir az sevgidən-məhəbbətdən bəhs edirdi. Mən də kənd uşağı idim, utanırdım... Nə isə Azərbaycan sözünün hərflərindən Aycan sözünü düzəltdim. Aycan imzası ilə “Brilyant üzük”, “Şeytan çağırışı”, “Dəli sevgi”, “Satılmış həyatı qaytarmırlar”, “Göylərə daş atmayın”, “Tanrı payı” – bir sözlə 17 irihəcmli “əsər” yazdım. Düzdü, onların heç biri sənət əsəri deyildi, ancaq hər birinin fərqli süjet xətti, kuliminasiyası, finalı vardı. O dövrdə sərhədlər tam açılmamışdı, telekanallar indiki kimi eninə-uzununa seriallar nümayiş eləmirdi. Minlərlə oxucum vardı, günboyu redaksiyanın telefonları susmurdu, oxucular növbəti seriyada nə baş verəcəyini soruşurdular, ağlayırdılar, hərdən tənbəllik etməyib redaksiyaya kimi gəlirdilər. Aycanın birnəfəsə yazdığı o seriallar indi ekranlara yol tapan seriallardan qat-qat maraqlı idi. Ancaq yenə deyirəm, onların heç biri əsər sayıla bilməzdi.Bunlar sadəcə böyük ədəbiyyata gəlmək üçün məşqlər idi.

İndi bayaqkı sualınıza cavab verə bilərəm. Deyirlər ki, əgər Tanrını güldürmək istəyirsənsə, öz planlarından danış. Əvvəlcədən danışmaq istəmirəm, amma çoxdandı ki, beynimdə çoxqatlı bir roman dolaşır. Tarixi eşq romanı. Qismət olsa, yazacam.

– Demək olar ki, hekayələrinizin hamısının əvvəlində epiqraflar verilir. Bunun xüsusi səbəbi var?

– Sadəcə bu mənim üslubumdur. Epiqrafın hətta hekayəyə dəxli olmaya da bilər, amma haradasa dəxli olur. Hərdən bilərəkdən hekayələrimdəki qəhrəmanlara ad qoymuram. Düşünürəm ki, hər kəs özünü qəhrəmanın yerinə qoya bilsin.

– Kitabınızın maraqlı adı var: “Cənnətdən yuxarı”. Mən belə başa düşdüm ki, siz bununla məşhur “Cənnət anaların ayaqları altındadır” fikrinə işarə etmisiniz. Yəni, cənnətdən yuxarıda olanlar analardı.

– Kitaba hansı adı qoyacağım barədə uzun-uzadı fikirləşməli oldum. Mən bu kitabı SÖZÜ yerdə yox, göydə axtaranlar və CƏNNƏTDƏN YUXARIDA yaşayanlar üçün yazdığım üçün kitaba da “Cənnətdən yuxarı...” adını qoydum. Peyğəmbərimiz buyurduğu kimi, cənnət anaların ayağı altındadır. Ancaq cənnətdən yuxarıda yeri, göyü, kainatı, küllü bəşəri, dağı, suyu, havanı, qarışqanı, fili və insanı yaradan Allah dayanır. Bizi yaradan da, taleyimizi yazan da, bizə yazdıran da Odur. İnsan cahil olanda Allahdan qorxur, kamilləşdikcə Allahı sevir. Bütün insanlar Allahı sevsə, bir bəndənin burnu da qanamaz. Ədəbiyyatın missiyası insanın daxilində işıq yandırmaq, onu çamurdan təmizliyə ucaltmaqdı.

– Kitabınızın təqdimatında sizi Çexovla da müqayisə etdilər. Bu fikrə münasibətiniz necədi?

– Çexov dünya ədəbiyyatında hekayə ustası kimi tanınır. Hər dəfə Çexovun “Yuxum gəlir” hekayəsini oxuyanda əlim-ayağım yerdən-göydən üzülür. “İlk məhəbbət”, “Qara Rahib” hekayələri də o cümlədən. Dahilərdən hansısa deyib ki, kitablar itmiş başların abidələridir. Çexovun bütün yaradıcılığı abidədir. Əgər yazdıqlarımın bir zərrəsi Çexovun hekayələrinə bənəzəyərsə, özümü xoşbəxt sayaram.

– Yaradıcılığınıza təsir edən yazıçılar kimlərdi?

– Ucqar dağ kəndində dünyaya gəlsəm də, gözümü açıb evimizdə Hüqonun, Taqorun, Drayzerin, Folknerin, Markesin , Lev Tolstoyun, Puşkinin, Aytmatovun, Qoqolun, Axundovun, Cəlil Məmmədquluzadənin, Əziz Nesinin və onlarla böyük yazıçı, şairlərin əsərlərini görmüşəm. Hər əsəri bir cür sevmişəm. Ömər Xəyyam, Mövlanə, Yunus Əmrə dünyasından su içmişəm. Hər halda oxuduqlarım təsirsiz, izsiz qalmayıb. Ancaq özümü kiməsə bənzətmək heç vaxt ağlımdan keçməyib. Ədəbiyyat uçuşdu, kimin hara kimi uçacağı heç kimə bəlli deyil.

– Xüsusi yazı qrafikiniz varmı?

– Qrafik, plan, proqram – bunlar mənlik deyil. Ruhum azaddı. Nə vaxt ürəyim istəsə, o vaxt yazıram. Adətən, gecələr yazıram, adamların yatdığı, mələklərin yer üzünə endiyi vaxtda.

– Hazırda televiziyada çalışırsınız. Ədəbiyyata, yoxsa televiziyaya daha çox vaxt ayırırsınız?

– Jurnalistikanı çox sevirəm, ancaq ədəbiyyatı ondan da çox sevirəm. Nə yazıq ki, çox vaxt yaşamaq üçün ədəbiyyatı jurnalistikaya qurban verməli oluram. Bu çox ağırdı...

– Hekayələrinizin əsas mövzularından biri müharibədir. Ömrünüzün uşaqlıq, gənclik illəri Qarabağda keçib. Sizin üçün bu mövzuda yazmaq çətin deyilmi?

– Qarabağ mövzusu çox ağrılı bir mövzudu. İtkinin, kədərin, yaşananların sözlə şəklini çəkmək çox çətindi. Yaradıcılığımdan Qarabağ mövzusu qırmızı xətlə “Tapılmayan torpaq”, “Müharibə, nənəm və itən vaxt”, “93-cü ilin qışı”, “Qərib gül” Qarabağ ağrılarından bəhs edir. Ancaq bunlar kifayət deyil. Evlərini, yurdlarını, torpaqlarını itirən insanlar həm də minillik yaddaş kartını, ilahinin hesabladığı kodu itiriblər. İyirmi ildən çoxdu, bir milyon insan gələcəyini yox, keçmişini axtarır. Belə bir məqamda ədəbiyyat susmamalıdır.

– Mən belə başa düşdüm ki, sizin ədəbi mühitə gec gəlməyinizin də başlıca səbəbi müharibədir.

– Mən ədəbiyyata müharibədən, qaçqınçılıqdan, yurd itkisindən, həyatın içindən keçib gəldim. Ruhum yaralandı, qanadım sındı, ən çətin günlərdə, ən çətin anlarda ədəbiyyat adlı hücrəmə çəkilib sözə sığındım. Ümidsiz anlarımda Söz məni xilas etdi. Bəli, ədəbiyyata gec gəldim, ancaq gəldim. Salam, ədəbiyyat!

Söhbətləşdi Ramil ƏHMƏD

525-ci qəzet.- 2013.- 29 dekabr.- S.28.