Əlitüfəngli Səttarxanların, Xiyabanilərin əliqələmli varisləri

(Açıq məktub)

Ağşın Ağkəmərlinin ürəyimdə ayrıca yeri var. Yüksək mənəvi dəyərlərə, geniş miqyaslı dünyagörüşə malik bir insan kimi də o hörmətə layiqdi.

İxtisasca yüksək təhsil görmüş tibb işçisi, həkimdi. Tehranda Mişov Gültür Dərnəyinin rəhbəri və ədəbi bədii jurnalın baş redaktorudu.

Şairin kitablarının birində onun tərcümeyi-halı qısaca olaraq belə təqdim olunur:

Doktor Məhəmmədtəqi Qasimi Neməti (Ağşın Ağkəmərli) şair, yazıçı, aktyor, tarixçi, dilçi. Doğum yeri: İskəmər. Doğum tarixi: 1960. Bir neçə kitabın yazarı və köçürəni (o cümlədən “Dənizdən bir damla”, “Dondurmaçı”, “Bizi yaşadan tarix”, “ Söyüd ağacı”, “Şəngül-Məngül”, “Kibritçi qız”).

Ağşının bəzi şeirlərinə hörmətli bəstəkar Şamil İsmayıloğlu musiqi bəstələyib. Bundan başqa bir çox xarici və daxili qəzet və jurnallarda çıxış etmiş, ödüllərlə təltif edilmişdir.

Hazırda Tehran universitetlərində Azərbaycan türkcəsi və tarixi üzrə müəllim olaraq çalışır. O, özünü qısaca belə tanıdır:

“Anamın laylaları ilə, bayatıları ilə Azərbaycan Türk ədəbiyyatını tanımağa başladım. Tarixini öyrənməklə içimdə millətimə güvən hissim artdı. Mədəni-milli varlığını sevə-sevə sevdirməyə çalışdım. Dil dediyinsə onun mənəvi, sosial varlığı və ruhi səltənəti deməkdir. Bu üzdən bütün dünyanın gözəlliklərini məndən alıb yalnız dilimi versələr, mənim üçün kifayətdir”.

Ağşın Ağkəmərli:

Vətən!

Vətən, səni ağladanlara güldüm,

sənə gülənlərə ağladım.

səndə olub da səni tanımayanlara

həm güldüm, həm ağladım,

– deyəndə də mən onun paklığına inanıram.

Cənubi Azərbaycanda ana dilimizin yasaq olunması, bizim dilimizdə təhsilin və mətbuatın olmaması, beləliklə də onun şair taleyinə qəsd edilməsi təbiidir ki, Ağşın kimi yaradıcı ziyalılardan gərgin şəraitdə işləməyi, hətta öz xalqıyla danışmaq, ədəbi söhbətlər etmək üçün dil tapmağı da (dili ola-ola) tələb edir.

Əzizim Ağşın, siz və sizin azərbaycanlı qələm dostlarınız həqiqətən fədakarsınız.

Siz əlitüfəngli Səttarxanların, Xiyabanilərin əliqələmli varislərisiniz.

Şairin səsi eşidilir. O pıçıltı olanda da çağırışdı. Süddən-sümükdən gələn mənəvi dəyərdi. Bu milli sərvəti talamaq, dağıtmaq olar. Amma daimi mənimsəmək olmaz. Çünki onun dediklərindən tanrı xəbərdardı. Millətin də xəbəri var.

Qayalarda əks-səda verən adi insan səsindən fərqli olaraq, şair səsinin əks-sədası qədim əsrlərdən gəlir. İtaliyanın böyük lirik şairi Françesko Petrarka ilə böyük sərkərdə Harribaldinin adları yanaşı çəkilirsə, bu xüsusi məna daşıyır, həm də çox poetik səslənir. Sərkərdənin arxasında qoşun durursa, şairin də arxasında xalq dayanır.

İskəndər Makedoniyalı hərbi yürüşləri zamanı Homerin “İliada”sını özüylə gəzdirirdi. Atabəy Qızıl Arslan Nizamiylə görüşmək üçün Gəncənin yaxınlığında müəyyən olunmuş yerə Naxçıvandan gəlmişdi. Mən Moskvada oxuduğum illərdə bizə dərs deyən müəllim (yazıçıydı, indi deyəcəyim hadisənin iştirakçılarından olmuşdu) heyranlıqla danışırdı ki, Siyasi Büronun üzvü, SSRİ Nazirlər Soveti Sədrinin Birinci müavini Heydər Əliyev dəvətsiz-filansız Yazıçılar İttifaqına gedib, yazıçılarla çox səmimi söhbətlər aparıb.

Yazıçı nüfuzuna qəsd – millətə qəsddi.

Hələ qədim Romada “ölkə atası” Oktavian Avqustun sürgün etdiyi şair Ovidiy indi yaşayır. Cavid yaşayır. Müşfiq, Nəsimi yaşayır. Nazim Hikmət də yaşayır.

Onlar vətənə “sığmadılar”, həbsxanalara sığdılar. Şairlər vətəni yox, vətən dilini özlərilə apardılar. Çünki harda dil varsa, ora da vətəndi. Harda dil yoxsa, orda vətənin ərazisi var, vətənin özü yoxdu.

Əzizim Ağşın, siz Cənubi Azərbaycanın geniş ərazilərində öz dilimizdə daha gözəl, daha doğma səslənən qədim yer (siz vətən oxuyun) adlarını bir-bir siyahıya alıb varaqlara köçürəndə (Dr. Ağşın Ağkəmərli. “Bizi yaşadan tarix, İskəmər (İsmi Kəmər)” Tehran, 1999 kitabınızı nəzərdə tuturam) fədakarlıq göstərirdiniz. Çünki siz bilirsiniz ki, bir nəsil o biri nəslə millətin yaratdığı mənəvi dəyərləri ötürməsə o millət manqurtlaşa bilər. Tarixini, mədəniyyətini, adət-ənənəsini yaşatmayan xalq da təbiidir ki, başqa dövlətin ordusunu yemləyəcəkdi.

Toponimiya millətin tarixi yaddaşıdı.

Bizim bu tayda qədim Gəncənin adı da dəyişdirilib Yelizavetpol (sonra da Kirovabad) qoyulandan sonra 114 il millət öz doğma şəhərinin adına həsrət qalmış, bir əsrdən artıq yabanı adları çəkdikcə dil ağızda eybəcər vəziyyətə düşmüşdür.

Lakin rus çarının tətbiq etdiyi bir rubl gümüş pulu (cəriməni) gəncəlilər ödəmiş və hər dəfə şəhərin qədim adını ucadan çəkmişdilər. Beləliklə, Gəncə adı unudulmamışdı.

Sizin indi çapa hazırladığınız bu yeni poetik əsəriniz, eləcə də publisist çıxışlarınız və elmi tədqiqatlarınız mənim ürəyimdən olduğu üçün, sizinlə ürəkaçıqlığı ilə danışıram, sizdəki ürəyə minnətdar olduğumu bildirmək istəyirəm.

Əzizim Ağşın, sizin bir şəxsi fədakarlığınızı da, yeri gəlmişkən, burada xatırlamaq istərdim.

İyirmi üç il bundan qabaq, hələ çox gənc ikən qışın oğlan çağında, Araz sularını (təkcə Araz sularınımı? Qorxulu sərhəddi də!) keçib mənimlə görüşmək üçün bu taya, Bakıya gəlmişdiniz.

Onda deyirdiniz ki, mənim Araz mövzusunda olan “Söyüd” şeirimi Tehranda gətirib sizə veriblər. Oxuyub təsirlənibsiniz. Deyibsiniz ki, gərək şairlə görüşəm. Tehranda “Seçilmiş əsərləri”mi (Nəriman Həsənzadə, “Söyüd ağacı”. Tehran, 1990) nəşr etdirib, kitabla bərabər sərhədi keçib gəlmişdiniz.

Onda çox ağır günlər idi. Bir müddətdən sonra Türkiyə tərəfdən Tehrana qayıdası oldunuz. Sonralar eşitdim ki, həbs olunmusunuz. Sizinlə əlaqəm kəsildi. Keçirdiyiniz sarsıntılar mənim də ürəyimdə qalmışdı. Şairə təsir eləyən heç bir şey itmir. Sonralar, nə vaxtsa üzə çıxır. Budur o şeir. Oxuyun.

Ağşın, vətən birdi, bayraq ikidi,

bayraq olan yerdə maraq ikidi.

Sənin düşmənlərin dostdular, Ağşın,

dirəklər –

rusdular, farsdılar, Ağşın.

Ordakı simlərdən bir əncam keçir,

cərəyan yox, Ağşın, sərəncam keçir.

Orda yer yarılsa bircə dəm, Ağşın.

günahkar ya sənsən, ya mənəm Ağşın.

Nə səsin xoş gəlir, nə dilin sənin,

Mübarək –

Tikanlı məftilin sənin.

Zalım necə qorxur gör səndən, Ağşın.

vətənə salam de, vətəndən, Ağşın.

Əlində bir tiyə, cibində qayçı,

eşdin dirəklərin dibini, Ağşın.

Dirəklər –

qurulu bir dar ağacı!

Allah bağışlasın səhvini Ağşın.

Uçan mərmilərə sinə gərirdin,

güclü dövlətlərə güc göstərirdin.

Qanın –

Xiyabani qanıydı, Ağşın,

Millətin adıydı-sanıydı, Ağşın.

Gün o gün olsun ki, qəm-qubarını,

Araz sularında axıdım, Ağşın.

Əsgidə yazdığım məktublarını

latına köçürüb oxudum, Ağşın.

İki əlifbada bir millət olmaz,

ya iki bayrağa bir xidmət olmaz.

Sənin Xaqan dilin danılır, Ağşın,

Sənin yanındakı yanılır, Ağşın...

Ağşın,

bu dünyanın xeyir-şər günü,

bir də sərhədlərin bir məhşər günü,

ayrılan xalqların birləşən günü,

Üçrəngli bayrağın qalxan günü var,

Ağşın! –

yıxılanın yıxan günü var...

Adınızı hər dəfə çəkdikcə, ucalıram, qardaşım. Bizim klassik şairimiz Abdulla Şaiqin gözəl bir misrası var: “Həpimiz günəşin bir zərrəsiyiz”, – deyir. Biz həpimiz də bir millətin, bir vətənin zərrəsiyiz.

Sizi raketlər qoruyan Araz çayını keçməyə vadar eləyən “Söyüd” şeirimin ilk misralarını burada yadınıza salmaq istəyirəm:

Araz qırağında, küləkli gündə,

Mən bir söyüd gördüm çayın üstündə.

Dağılmış saçını gah yel yolurdu,

gah da ki, tikanlı məftil yolurdu.

Əyilib o tayı öpürdü söyüd,

əyilib bu tayı öpürdü söyüd...

Qalan misraları özünüz əzbər bilirsiniz. Mən də o söyüd ağacı kimi əyilib Arazın o tayında sizi öpürəm, Ağşın.

“Söyüd”ü Naxçıvanda yazmışdım. Mərhum yazıçı dostum Hüseyn İbrahimovla sərhəddin lap yaxınlığından keçmişdik. Şeiri də o vaxt mərhum yazıçı dostuma ithaf etmişəm. Sağlığında, telefon zənglərimiz zamanı şeiri əzbərdən deyərdi.

Naxçıvana dəvət edərdi ki, gəl, bəlkə bu dəfə Arazı keçdik. Zarafatı beləydi. Siz keçdiniz, Ağşın.

İndi oğlanlarınızın birinin adı Əroldu, o birininki Araz.

Əzizim Ağşın, şairlik taleyinizin çağırışına damarlarınızda axan türk qanıyla, vətən sevgisiylə cavab verirdiniz ki, bu da sizi tufanlı, ildırımlı yollar yolçusuna çevirdi.

“Azərbaycan”, “Gülüstan”, “Araz”, “Türkmənçay”, “Çaldıran”, “Mişov dağları”, “Təbriz”, “Qarabağ” kimi şeirlərinizin məna tutumu poetik profilinizi açıb göstərir və ədəbi prosesdə qazandığınız nüfuzu nümayiş etdirir.

Elə buna görə də Arazın soyuq sularını keçəndə donsanız da, yatdığınız həbsxananın soyuq divarları üşütsə də, sizin poetik nəfəsiniz oxucunun ürəyini qızdırır. Çünki Şəhriyardan, Savalandan birbaşa qidalanan, türk dünyası ədəbiyyatını gözəl bilən və Əfqanıstandan belə şairlərlə şəxsi yaradıcılıq əlaqələri saxlayan Ağşın Ağkəmərliyə nədən yazmağı, niyə yazmağı, kim üçün yazmağı yaşadığı ictimai mühit, həyatın özü, bir də Azərbaycanın qədim tarixi öyrədir.

“Əsgər” şeirinizi bütünlüklə misal gətirmək istəyirəm.

Əsgər, bur torpaq sənə əmanət.

Bu el, bu oba,

bu müqəddəs ocaq sənə əmanət.

“Cəngi”, “Yanıq Kərəmi”, “Dilqəmi”,

sazım, sözüm –

Ana dilim

sənə əmanət.

Bu Dərbənddən – o Dərbəndə,

bu vətəndən – o vətənə, –

Yaxın olan uzaq ellərim

sənə əmanət .

İlk yaddaşım, daşım, vətən daşım,

qardaşım

sənə əmanət.

Səhəndin, Savalanın

O qocaman Təbrizimin son sözü

sənsən!

Qarabağım, Bakım

sənə əmanət.

Qaranlığa işıq saçan Ayım,

döşümdə parlayan ulduzum,

Yüksəklərdə dalğalanan –

üçrəngli bayrağım

sənə əmanət.

Əsgər!

Hələ böyük savaş öndədir,

Səngər: evdən-evədir.

Yalnız qələbə bizim birliyimizdədir.

Vətən qarşısında –

hər birimiz bir əsgərik.

Əsgər!

Böyük Azərbaycan,

böyük Vətən

bütövlükdə

sənə əmanət.

Müdrik tövsiyələrdi. Biz otayda yaranan ədəbiyyatımızı izləyirik və sizin ədəbi taleyinizdən daha geniş xəbər tutmaq üçün heç zaman vaxtımızı əsirgəmirik. Buna haqqımız da yoxdur. Orda, çətin şəraitdə yazıb-yaradan qələm dostlarımızı yaxşı tanıyırıq və onları sevirik.

Böyük Şəhriyarın yaradıcılığı bu tayda da məşhurdu. “Heydər babaya salam” poemasını bizdə əzbər bilirlər və ona çoxlu nəzirələr də yazılmışdır.

Mən inanıram ki, Şimallı-Cənublu böyük Azərbaycan ədəbiyyatı da bir proqramla tədris olunacaq, millətin mənəvi dəyərlərini əlifbalar, himnlər, bayraqlar ayırmayacaq.

Sizin də yaxşı tanıdığınız görkəmli ədəbiyyatşünas alim, Nizami Cəfərovun hələ 1990-cı ildə yazdığı “Cənubi Azərbaycanda ədəbi dil: normalar, üslublar” adlı geniş tədqiqat əsəri ürəyimizdə belə bir ümid çırağını yandırmış və dünya mədəniyyəti xəzinəsinə əvəzsiz töhfələrini verən istedadlı bir xalqın paklığını əks etdirən dəyərli nümunələr göstərmişdir.

Əzizim Ağşın, Arazın o tayındakı xalqımızın həyatında, məişətində, düşüncə və mübarizə yollarında yaranan hər bir əsər bizim üçün tarixi bir mərhələ kimi qiymətlidir.

Bakı, 14 dekabr 2013

Nəriman HƏSƏNZADƏ

Xalq şairi

525-ci qəzet.- 2013.- 29 dekabr.- S.20.