Con F.Kennedi- Mərdliyin profilləri (davamı)

İngiliscədən Telman Orucov tərcümə edib

Con Kvinsi Adamsda bu keyfiyyətlər bədbəxtlikdən partiya intriqalarına və günün siyasi ehtiraslarına uyğun gəlmirdi. Onu Senatda sarsıldığı aylardan çox-çox əvvəl, onun poçtu Massaçusets Federalistlərindən gələn təhqirlərlə dolu idi, bundan xeyli əvvəl o, hətta Senata daxil olduqda öz gündəliyində Puritanın daxil olduğu siyasətə ciddi təhlükələri qeyd edirdi: “Mən siyasi ziddiyyətə gömülməyin güclü şirnikləndirməsini hiss edirəm”. “Lakin... bu ölkədəki siyasətçi partiya adamı olmalıdır. Mən isə öz bütöv ölkəmin adamı olmağa meyl edəcəyəm”.

Abigeyl Adams (Con Kvinsi Adamsın anası, Con Adamsın arvadı – tərcüməçi) Con Kvinsi hələ uşaq olanda iftixarla deyirdi ki, o, özü və əri onun təhsilini və elmləri öyrənməsini birbaşa istiqamətləndirirdilər, bu vaxt onun nəzərinə çarpmışdı ki, onların oğlu “Kabinetdə və ya öz ölkəsinin qanunlarının və azadlıqlarının mühafizəsi... sahəsində” gələcəkdə liderlik edəcəkdir. Olduqca az adam Con Kvinsi Adamsın üstünlükləri ilə doğulmuşdu: məşhur ad; öz oğlunun təbii istedadlarını artıq dərəcədə inkişaf etdirməyə çalışan parlaq qabiliyyətli ata; və qeyri-adi ana. Həqiqətən də o, xoşbəxt və uğurlu həyata malik olmaq üçün lazım olan hər şeylə dünyaya gəlmişdi, təkcə onun ağlına dinclik gətirən keyfiyyətləri istisna təşkil edir. O, daim ümidlərinin puça çıxmasından, uğursuzluğa düçar olmaqdan, qeyri-adekvat düşüncədən əziyyət çəkirdi. Baxmayaraq ki, onun çətin Yeni İngiltərə vicdanı və görkəmli istedadları onu möhkəm surətdə paralel olmayan uğur yoluna qovurdu. Lap başlanğıcdan o, demək olar ki, daimi uğursuzluğun dəhşətli düşüncəsinə malik olmuşdu.

Onun erkən qeyri-adekvat hissləri, tez inkişaf edən ağlı kimi, doqquz yaşı olanda atasına göndərdiyi məktubla öz sübutunu tapır:

“Əziz ser!

Mən məktublar almağı çox sevirəm; daha çox isə mən onlara cavab verməyi xoşlayıram. Mən kasıb obraz tərtib etmişəm. Başım olduqca dəyişkəndir. Fikirlərim quş yumurtalarından sonra hərəkətə gəlir, oynayır və əylənir, o vaxtadək ki, mən özümü qıcıqlandırmağa başlayıram. Anam mənə öyrənməyi davam etdirmək kimi əziyyətli bir tapşırıq vermişdir. Özümə qaldıqda, mən özümə görə xəcalət çəkirəm. Mən Rollin tarixinin üçüncü cildini oxumağa yenicə başlamışam, lakin istəyirəm ki, onun yarısını bu vaxt ərzində oxuyub qurtarım. Qərara almışam ki, bu həftə daha çox çalışım. Özümü üçüncü cildin yarısını oxumağa məcbur edirəm. Əgər mən öz qərarımı yerinə yetirsəm, həyatımın sonunda yenidən özüm haqqında daha yaxşı fikirdə olaram. Ser, mən arzu edirəm ki, siz mənə oxumaq barədə bəzi yazılı təlimatlar verəsiniz, onları mən bütün vaxtlarda hörmətlə istifadə edərəm və mənə məsləhət verin ki, təhsilimi və oynamağımı hansı hissələrə bölüm, mən onları qoruyub saxlayacaq və onlara əməl etməyə çalışacağam.

Daha yaxşı böyümə barədəki hazırkı qətiyyətlə, mən, əziz ser, sizin oğlunuzam.

Con Kvinsi Adams”.

Yenidən, otuz altı il sonra Birləşmiş Ştatların Senatoru kimi xidmət göstərən, Harvard Universitetinin professoru və başlıca Avropa dövlətlərində Amerikanın Elçisi olan bu adam öz gündəliyində kədərli şəkildə yazırdı:

“Mən qırx beş yaşındayam. Uzun həyatın üçdə ikisi arxada qalmışdır və mən onu öz ölkəmə və bəşəriyyətə faydalı olmaqda fərqləndirmək üçün heç nə etməmişəm... Ehtiraslar, tənbəllik, zəiflik və qətiyyətli olmamaq bəzən məni haqqın yaxşı dərkindən uzaqlaşdırır və demək olar ki, yaxşı olanlar uğrundakı cəhdlərimi iflic edir”.

Və nəticədə, yetmiş yaşında, özünü artıq parlaq Dövlət Katibi, müstəqil Prezident və Konqressin bir natiq üzvü kimi fərqləndirəndə də, qəmgin şəkildə məlumat verir ki, onun “bütün həyatı ümidin boş çıxması ardıcıllığıdır. Nə vaxtsa hansısa işdə qazandığım uğurun sadə nümunəsini mən çox çətinliklə yığa bilərəm”.

Həm də onun ömrü öz əsasında o qədər acı etirazla əlamətdar olmuşdu ki, heç vaxt amerikan tarixində paralellik qazanmamışdı. Con Kvinsi Adams – Kapitolidəki özünün səksən yaşındakı ölümünə qədər – çox mühüm vəzifələr tutmuşdu və öz millətinin tarixində heç kəsə qismət olmayan qaydada ən mühüm hadisələrdə iştirak etmişdi. O, Haaqada Elçi, İngiltərədə Emissar, Prussiyada Elçi, Ştat Senatoru, Birləşmiş Ştatların Senatoru, Rusiyada Elçi, Dövlət Katibi, Birləşmiş Ştatların Prezidenti və Nümayəndələr Palatasının üzvü olmuşdu. O, bu və ya digər qabiliyyətlər nümayiş etdirməklə amerikan inqilabında, 1812-ci il müharibəsində və vətəndaş müharibəsinin başlanğıcında iştirak etmişdi. Tanışları və kolleqaları arasında, onun gündəliyinin səhifələrində qohumu Sem Adamsın, Con Hankokun, Vaşinqtonun, Ceffersonun, Franklinin, Lafayetin, Con Ceyin, Ceyms Medisonun, Ceyms Monronun, Con Marşallın, Henri Kleyin, Endryü Ceksonun, Tomas Hart Bentonun, Con Tilerin, Con K.Kalhounun, Deniel Uebsterin, Linkolnun, Endryü Consonun və çox sayda digərlərinin adları çəkilir.

Öz millətinə nə vaxtsa xidmət edən ən istedadlı adamlardan biri olmasına baxmayaraq, o, şəxsiyyətə adətən rəng və məlahət verən az sayda şəxsi keyfiyyətlərə malik idi. Lakin bu əyilməz, dar və tabe olmayan adamın təsvirində hansısa bir cəzbedici və kübarlılıq xüsusiyyəti var idi, ən acı düşmənlərinin onu mühakimə etdiyindən daha sərt qaydada o, özü-özünü mühakimə edirdi, burada öz tarixinin başlıca siyasi şəxsiyyətləri arasında üstənilə bilinməyən vicdanlılığa malik olmaq, daim öz vicdanı və valideynlərinə, onların nümunələrinə və qaydalarına layiq olmaq üçün öz borcunu dərindən hiss etmək var idi.

Onun ümidlərinin puç olması və siyasi vəzifə daşıdığı vaxtlardakı məğlubiyyətləri, – Senator və Prezident kimi, – həyatın siyasi faktlarına məhəl qoymamaq sahəsindəki yenilməzliyi labüd bir nəticə idi. Bunu da qeyd etmək vacibdir ki, hər iki Adams – ata və oğul – yeganə Prezidentlər idilər ki, bizim millətimizin ilk əlli illik tarixində ikinci müddətə seçilməmişdilər. Həm də onların uğursuzluqları, əgər onlar bunu uğursuzluq adlandırsaydılar, ictimai marağa hesablandıqlarına özlərini həsr etməkdən kənara çıxılmamağın nəticəsi idi və onların rəqiblərinin şərəfin yüksək standartları səviyyəsində mübarizə aparmağa qadir olmamalarının və axırıncıların ictimai həyata gətirdikləri ziyanın əvəzinin ödənilməsinin nəticəsi idi.

Oğulun əhvalatı bütünlüklə atanın əhvalatlarından ayrılmaz idi. Con Kvinsi Adams üçün başlıca məsələ Semyuel Eliot Morisonun yazdığı kimi “hər şeydən əvvəl Adams” olmaq idi; və onun öz atasına hərarətli şəkildə həsr olunması və axırıncının öz oğluna siyasi utancaqlıqdan asılı olmayaraq möhkəm loyallığı, digər çətin, siyasi mövcudluğa hərarətin sadə bir şüasını təklif edirdi. (Federalist lider Harrison Otis sonrakı illərdə yazırdı: “Necə də qəribə ailədir! Mən düşünürəm ki, bizim irqin xüsusi növləri öz müxtəlifliyində istedadların və yaxşı mənəvi xarakterlərin kombinasiyasını nümayiş etdirir. Bunlar isə ehtiraslarla və xurafatla hesablanmışdır ki, onlar öz obyektlərini məğlub etsinlər və öz dostlarını utandırsınlar”). Puritan ailəsi ilə sıx bağlı olan uşaq kimi Con Kvinsi Adams anası tərəfindən öz məşhur atasını ötüb keçməyə öyrədilmişdi; və Senator kimi hər tərəfdən olan kolleqaları və dostları onu tərk etdikdə, bu vaxt atası dəstək vermək və onun etdiyi hərəkəti bəyənmək üçün oğluna tərəf döndü.

Hətta böyük Adamsın ölümündən sonra Con Kvinsi öz atasının xatirəsinə loyallığını qoruyub saxladı. Ceffersonun əsərlərində axırıncı tərəfindən yazılmış məktubları oxuyarkən, atası və Cefferson otuz beş ildən çox bir müddətdə bir-birinə siyasi rəqib olmuşdular (onların erkən dostluğu sonralar bərpa olunmuşdu), atası hələ də qəzəbli olaraq qalırdı və bunu o, Ceffersonun xəyanəti ilə əlaqələndirirdi. Adams öz gündəliyində yazırdı: “Onun mənim atama münasibəti ikibaşlı, xəyanətkar və hər cür dözümlülüyün arxasında gizlənməklə saxta idi”. Con Kvinsi bütün ömrü boyu içərisində olduğu yoxlamalar və tarazlaşdırmalara əsaslanan mürəkkəb bizim federal sistemin necə fəaliyyət göstərdiyini dərk edə bilmirdi; nə də özünün Ceffersonun “fırıldaqları” kimi qiymətləndirdiyi kimi, axırıncının dühasının sadəcə yalnız bir cəhəti olması ilə yanaşı, həm də hökumətin sənəti və elmi üçün uğurlu qaydada tətbiq etdiyi qənaətinə gələ bilmirdi.

Con Kvinsi Adamsın həyatın siyasi faktlarını tanımaqdakı uğursuzluğu ilk dəfə onun Senatda fəaliyyət göstərdiyi illər ərzində üzə çıxdı, bu illər onun həyatında nə çox məhsuldar idi, nə də onlar elə bir xüsusi əhəmiyyət daşımırdı. Həm də onun Birləşmiş Ştatlar Senatında olduğu yeganə müddət bizə nəcib qabiliyyətləri ilə ictimai həyatda xidmətə gətirilən, hörmət bəslənilən bir ada və hüquq üçün qeyri-adi ambitsiyaya malik olan adamın taleyinə aydın nüfuz etmə imkanı verir. Onun təcrübəsi, demək olar ki, heç bir digər adamın edə bilmədiyini nümayiş etdirir, bu vaxt hətta onun malik olduğu qeyri-adi vasitə də amerikan siyasi həyatında uğur qazanmaq üçün kifayət deyildir.

Bu heç də qeyri-təbii deyildi ki, atasının Prezidentlik uğrunda Tomas Ceffersona məğlubiyyətindən sonra o, xaricdəki diplomatik xidmətdən Bostona geri döndükdə, atasının partiyasının işində fəal iştirak etməli idi. O, Konstitusiyanın əsasını qoyanlar kimi, hərbi-dəniz qüvvələrinin tərəfdarı və federalistlərin, Fransız İnqilabının təsirlərinə qarşı istehkam olmalarına görə pərəstişkarı idi.

Lakin bir qədər sonra gənc eks-diplomat federalist kimi Massaçusets Qanunvericiliyinə seçildi; bu vaxt o, dar tərəfkeşliyə cəsarətlə nifrətini nümayiş etdirdi. Öz yaşlı kolleqaları ilə məsləhətləşmədən o, təklif etdi ki, – bu, həmin avqust ayında həmin qanunvericilik orqanının üzvlüyünə çevrilməsindən qırx səkkiz saat sonra baş vermişdi – Respublikaçılar (Ceffersonçular və ya Demokratlar) partiyası Qubernator Şurasında proporsional qaydada təmsil olunmalıdırlar (Adams sonralar qeyd etmişdi ki, bu tərəfdar olmayan müstəqillik aktı “elə prinsiplər qoyurdu ki, onların vasitəsilə mənim bütöv ictimai həyatım həmin gündən onunla idarə olundu”).

Nəticədə, gənc Adams Senata seçiləndə onun ştat qanunvericiliyindəki kolleqaları belə düşünə bilərdilər ki, onların nisbətən gənc yoldaşının şərəfi, onun öz partiyası qarşısındakı borclarına təsir göstərməyə də kömək edəcəkdir.

Lakin qanunvericiliyin bir əli gənc Con Kvinsini millətə xidmət barədə öz baxışına yaxınlaşdırdı, digəri ilə birlikdə isə o onun arzusunun parçasını kobud surətdə cırdı və onun cığırında real və xoşagəlməyən maneələr yaratdı. Onun seçilməsinin izi ilə qısqanc və antoqonist xarakterli Timoti Pikkerinq (o, Dövlət Katibi vəzifəsindən onun atası tərəfindən azad edilmişdi) qısa müddətli vakansiyanı doldurmaq üçün Adamsa Senator kolleqası kimi seçilmişdi. Nə Pikkerinq, nə Adams bütövlükdə Adams ailəsinə qarşı keçmiş acı düşmənçilik barədə hansısa illüziya ilə yaşamırdı. Və Con Kvinsi Adams belə qərara gəldi ki, yaxşı tanınan və qüdrətli federalist sayılan senator Pikkerinq gənc kolleqasının üzərinə bütün ondan xoşu gəlməyənləri və şübhələnənləri, hansılar ki, böyük Adamsın Prezident kimi, müstəqillik üçün göstərdiyi sığınacaqda qalan federalist Senatorlar idilər, səfərbər etməyə qadirdir. O, Ceffersonun Respublikaçı Senatorlarından hüsn-rəğbət gözləyə bilməzdi, axırıncı bu yaxınlarda atasına qarşı ən acı kampaniyanı başa çatdırmışdı və özünün bəyəndiyi Əcnəbilər və Şirnikləndirmə qanunlarını qəbul etdirmişdi. “Möhkəmlik, inadkarlıq, səbirlilik, soyuqqanlılıq və dözümlülük keyfiyyətləri”ndən başqa heç nə onun gündəliyində qeyd olunmurdu, hər bir puritan kimi Con Kvinsi Adams Vaşinqtona yollanarkən qərara almışdı ki, şəxsi intizamın standartları ilə qarşılaşsın, bu vəzifəni də o, öz üzərinə qoyurdu.

(Ardı var)

525-ci qəzet.- 2013.- 29 dekabr.- S.10.