Oralarda kimlər var: Əhməd Şimşirgil - İskəndər Pala

BİR TARİXÇİ BİR YAZARA QARŞI “ŞAH VƏ SULTAN” ROMANI HAQQINDA –1

Bunun bir az da bizə dəxli var

“Gər dersə Füzuli ki gözəllərdə vəfa var

Aldanma ki, şair sözü əlbəttə yalandır”.

Son illər türk ədəbiyyatının məşhur ədəbiyyat və romançısı prof. dr. İskəndər Pala yeni tarixi bir romanı ilə oxucuların görüşünə gəldi.Romanın ana qəhrəmanlarının Yavuz Sultan Səlim, Şah İsmayıl və Taclı Xatun olması isə şübhəsiz ki, əsərə olan marağı və münasibəti daha da artırdı.Təkcə bu faktı qeyd etmək lazımdır ki,yazarın qonaq olmadığı telekanal qalmadı.

Bunlardan birisini mən seyr etməsəydim bəlkə romanı oxumayacaq və bəlkə bu yazını da qələmə almayacaqdım.

Danışığı zamanı bəzi fikirlərində dörd böyük səhvə yol verməsi marağımı daha da artırdı.Roman haqqında fikir mübadiləsi keçirmək vacibliyini hiss etdim.Çünki İskəndər Pala bunun yalnız bir fantastikadan istifadə edilərək yazılmış bir roman olduğunu ifadə etmir, tarixi hadisələrin doğruluğu üzərində də israrla dayanırdı. Hətta daha da irəli gedərək, tarixi hadisələrin mütləq sənədlərə söykənilməsi lazım olduğunu tez-tez vurğulayırdı.

Necə ki, şübhə doğurmamaq üçün əsərinin ön sözündə:

“Yazdıqlarımı oxuyub tarixi baxımdan tənqidlərini əsirgəməyən qiymətli dostlarım prof. dok. Abdülkadir Özcan və dos. dok. Ərxan Tiryəkçiyə,” təşəkkürlərini bəyan etməsi şübhəsiz ki, yazarın tarixi hadisələrə bələd olmasının təsdiqini gücləndirməkdən ötrü yazılmış bir bəyanatdır bu.İskəndər bəyin yuxarıdakı elm adamlarının görüş və düşüncələrinə nə ölçüdə qiymət verdiyi və onların istiqamətləndirməsi ilə tarixi hadisələrə yanaşması böyük tərəddüdümə nədən oldu.Çünki əsərdə tanışım və dəyər verdiyim qiymətli elm adamlarımızın məsləhət vermə adı keçirsə, bir çox məlumat və bilgilərin doğru olmadığı və əsassız fantastikaya yer verildiyi həmən diqqəti çəkir.Ancaq oxucu, əsərin tarix məsləhətçisi olaraq bu qiymətli elm adamlarının adlarını gördüyündə, romandakı təhrif edilmiş həqiqətləri doğru bilərək qəbul edəcək və bəlkə də ən kiçik bir tərəddüdə də yer qalmadan oxuyacaq.Beləliklə əsər haqqında şəxsi münasibətimi yazmağı və qiymətli oxucularımla paylaşmağı uyğun bildim.

Füzulinin yuxarıdakı beytində “şair sözü yalansız olmaz” deyiminə paralel olaraq demək ki, adının önünə prof. ünvanı əlavə olunması da aydın olan vəziyyəti dəyişdirmir. Prof. İskəndər Pala tarixi bir romanda tarixin ən məşhur şəxsiyyətləri haqqında bu qədər səhv etməsi və romanını bu qədər səhv bir fantastika üzərində qurması asanlıqla qəbul olunası bir hadisə deyil.

İcazənizlə yazarın “Xəbər Türk Tvdə” romanından da ilhamlanaraq söylədiyi sözlərdən başlayaq. Güman edirəm ki,oxucularımızın böyük bir qismi də bu danışığı izləmişlər.

İskəndər Pala Şah İsmayılın Yavuz Sultan Səlimin əlinə keçən Taclı Xatuna nə edəcəyini düşünərkən yadına bir başqa əhvalat düşür: Teymur xanın İldırım Bayezidin xanımına etdikləri.

Və həmin hadisəni belə nəql edir : İldırım Bayezid xanın xanımı türk idi. Ankara döyüşü sonrasında Teymur xanın əlinə keçincə Teymur, onu lüm-lüt soyunmağa məcbur edib və əsgərlərinə saqilik etdirdi. Bu utanc hadiəsdən Osmanlı padşahları bir daha türk qadınlarla evlənmədilər. İskəndər Pala televiziyonda bunları danışdı və izah etdi.

Romanı oxuyarkən bunları niyə izah etdiyinin tapdım. Belə ki: “(Şah İsmayıl) Əmr Teymur ilə Sultan Bayezid arasında keçənləri, Teymurun İldırım xanın xanımına etdiklərini çox yaxşı bilir və Sultan Səlimin –o qanlı Səlim deyir- Taclıya belə bir şeyi rəva görəcəyindən qorxur. Görəsən Səlim də Əmr Teymur kimi davranar, Taclını soyundurub ordusunun qarşısında saqilik etdirərək şərəfini paymal edərdimi”? (Şah və Sultan, səh. 225).

Tarixi bir roman yazılarkən insan öz dövrünə və düşüncəsinə görəmi yazar, yoxsa tarixini yazdığı şəxsiyyətin düşüncəsinimi ələ alar?

Mən roman və hekayə yazıçısı olmadığım üçün bilmərəm. Ancaq bu qədərini söyləyə bilərəm ki, qəhrəmanını dəqiq bir şəkildə tarixin görkəmli simalarından seçmiş olduğu halda o tarixi şəxsiyyəti maddi və mənəvi istiqamətləri ilə tanımırsa və ya onun şəxsiyyətinə uyğun olaraq yazmırsa yazdığı adam yazıq olacaq.

Yazarın əvvəlcə Teymur xanın şəxsiyyətini çox yaxşı tanıması lazımdır. Sanıram bu mövzuda “Teymur və Tüzükatı” adlı əsəri diqqətlə oxuması lazım idi. Üzərində bir çox araşdırmalar edilən və “Dövlət idarə etmək” adı ilə oxuculara təqdim edilən bu əsərdən Teymur xanın həyat və dövlət düsturlarını göstərən on iki maddəni oxusaydı, görəsən yazar onun əsgərlərinə, bu qədər rahat içki içirib ortalıqda qadın-qız oynatdıra bilər idimi?

Mən burada yalnız bir faktı söyləməklə kifayətlənmək istəyirəm.“Allahın dinini və Həzrəti Məhəmmədin hökmlərini dünyaya yaymağı əsas əldə etdim. Hər vaxt hər yerdə İslamiyyəti tutdum”.

Teymur Xan “ BİZ Kİ, MÜLKÜ TURAN ƏMRİ TÜRKİSTANIQ. BİZ Kİ, TÜRK OĞULU TÜRKÜK. BİZ Kİ, MİLLƏTLƏRİN ƏN QƏDİMİ VƏ TÜRKÜN RƏHBƏRİYİK” – deyərək şəxsiyyətini, türk mədəniyyətinə, adətinə sahib çıxdığını da açıqca ortaya qoyan bir liderdir. Bu böyük cahangirin, məğlub və qəza əhli igid bir türk xaqanına belə bir təhqiri uyğun hesab edəcəyinə görəsən kim inanar? Belə bir davranışı türkün türkə, türkün qeyri müsəlman hökmdarlara da tətbiq etdiyinə dair başqa daha nə düşünmək olar?

Sultan Alparslanın Bizans imperatoruna, İldırım Bayezidin macar cəngavərlərinə, Yavuz Sultan Səlimin Məmluk hökmdarına qarşı davranışlarını bilmək kifayət edərdi məncə.

Bəlkə belə bir rəftarı, ən nifrət etdiyi bir hökmdar olan Şah İsmayılın xanımını əsir etmiş Səlim Xandan gözləyə bilərsiniz. Ancaq onun da heç bir şəkildə Taclı Xatunu təhqir etmədiyi və üləmadan çox sevdiyi Tacizade Cəfər Çələbi ilə evləndirdiyi bilinməkdədir.

Digər tərəfdən İskəndər bəyin heç olmazsa bu vəziyyəti ən yaxşı biləcək və bəlkə bu mövzunu İldırım Bayezidin əleyhinə mütləq istifadə edəcək olan Teymurlu tarixçilərdən Şarəfəddin Yezdi ilə Nizamüddin Şamının əsərlərini görmüş olmasını diləyərdim. Çox təəssüf ki, onlara da baxmaq ehtiyacını hiss etmədiyi aydın olmaqdadır.Halbuki bütün bu qaynaqlar İldırım Bayezid xan ilə Teymur xan arasında ilk gündən vəfatına qədər davam edən görüşmələrin həmişə hökmdar tərəfindən cərəyan etdiyini və bir-birlərinə qarşı hörmətli və ölçülü olduqlarını açıqca bəyan edər. Necə ki, Osmanlı tarixçilərindən Müəllim Sadeddin Əfəndi İldırım Bayezid xanla əlaqədar bəzi iddialara cavab verərkən Teymurlu tarixçi Şərəfəddin Əli Yezdi haqqında bu təəccüblü mütaliədə tapılar.

“Şərəfəddin Əli Yezdi kitabında bu mövzuları açıqlayarkən bir tərəfi kiçiltmədə Teymuru yüksəltmədə həddindən artıq şişirdər. Az qala bütün yazdıqlarını fanatikcə dilə gətirər. Ancaq iki padşahın danışmalarını, görüşmələrini izah etdiyi zaman hörmət və ucaltma nümayişlərindən başqa bir görünüş, padşahlığın şanına toxunacaq bir tutum ya da davranışdan danışmaz. Bəzi türkcə tarixlərdə padşahın həbsə atıldığından, qəfəsə salındığından danışarlar ki, bunlar saxta xəbərlərdir. Əgər o günlərdə buna bənzər bir tutum görülmüş olsaydı, Mövlana Şərəfəddin min dərədən su gətirərək söz qapısını açmaq məcburiyyətində qalacaqdı”.

Gələk İskəndər Palanın intervyülərində yol verdiyi başqa səhvlərə:

“İldırım Bayezid türk olan xanımını döyüş meydanına gətirdi və o Teymur tərəfindən əsir edildi”- deyir Pala.

Əslində əsir edilən xanım türk deyildi. Serb kralı Stefan Lazareviçin bacısı Lazarın qızı) Despina idi (Qaynaqlarda adı Marya və Oliverə deyə də keçməkdədir).

İkincisi Osmanlılar xanımların döyüş meydanlarına aparmazdılar. Necə ki, Despina da İldırım Bayeziddən olan iki qızı ilə saxlanmış olduqları Yenişəhərdə tutularaq Teymur xanın yanına göndərildilər. Teymur xan bunları dərhal İldırım Bayezid xanın yanına göndərdi. Zəfərnamənin qeydinə görə Teymur xan bu qızlardan birini nəvəsi Əbubəkr Mirzə ilə evləndirmişdi.

İldırım Bayezidin xanımı Despina xanım Müsəlman deyildi. Şərəfeddin Yezdi onun Teymurun sarayında İslamiyyəti qəbul etdiyini yazıb (Uzunçarşılı s. 316).

Bütün bu məlumatlardan belə görünür ki,İskəndər Pala Teymur xanın Bayezid xanla və xanımıyla münasibətini süzgəcdən keçirərkən neçə –neçə fantastikadan ən pisini və olmazını götürür.

Yazar bu ağır hadisədən sonra Osmanlı padşahlarının bir daha türk qızları ilə evlənmədiklərini də ifadə edir.

Köynəyin birinci düyməsi səhv düymələnirsə təbii ki, qalan düymələr də yanlış düymələnəcək. Baxın, buna çox açıq bir misal. Çıxışlarından verdiyimiz yuxarıdakı ifadə yazarın tarix məlumatının da nə qədər zəif olduğunu gözlər önünə sərməkdədi. Çünki yazarın 2-ci Murad xanın Candaroğlu 2-ci İbrahim bəyin qızı Xədicə Xatun və Amasiyalı Şadgəldi Paşanın nəvəsi Yeni Xatun ilə Fateh Sultan Məmmədin Dulkadıroğlu Süleyman bəyin qızı Sitti Xatun ilə və 2-ci Bayezidin də yenə Dulkadıroğullarından Alaüdevle bəyin qızı (ki, Yavuz Sultan Səlim xanın anasıdır) Aişə Gülbahar Xatun ilə evliliklərindən xəbərdar olmaması açıq-aydın bunu ortaya qoyur.

(Davam edəcək)

Tofiq ABDİN

525-ci qəzet.- 2013.- 9 fevral.- S.23.