Səməd Vurğun keçən yerdə

Həmişəki kimi gəzib dolaşmıram şəhəri. Xoş ovqatla, payipiyada, iti, qıvraq, rəvan addımlarla. Yaşıl-yaşıl parklardan, bağlardan, güllərdən-çiçəklərdən zövq ala-ala. Uca-uca binaların qədimliyinə, əzəmətinə, yaraşığına heyranlıqla baxa-baxa. Həmkarlarımla, həmsöhbətlərimlə, gülə-gülə, dərdləşə-dərdləşə. Sevib-sevildiklərimlə, qol-boyun olub məhəbbət dastanlarını vərəqləyə-vərəqləyə.

Ayları, illəri, fəsilləri bir-birinə calaya-calaya ahıllığın aşırımına qalxdıqca uzaqlaşıram o fərəhli anlardan, ülvi gözəlliklərdən. Günbəgün seyrəlir, yoxa çıxır anıb axtaranlarım, can-qəlbdən can-can deyənlərim. Telefonlarım da sükuta dalıb, daha aramsız zəng çalmır. İxtiyar, imkan sahibi olduğum vaxtlardakı kimi. Elə bil ömür etdiyim haylı-küylü şəhər də gəncliyim kimi get-gedə dönük çıxır, üz döndərir məndən. Səmt düşmək istəmir yorğunluğuma, ahıllığıma...

İzahı həm asan, həm çətin olan bu gileyli, niskilli kəlamların qarşısında hey düşünür, düşünürəm. Fikrimin kələfi yüz yerə, min yerə çözələnir. Düşünürəm ki, bəlkə elə özüməm günahkar?!. Bəlkə qoynunda əzizləndiyim şəhər, saatlarla gəzib dolaşdığım, zövq aldığım parklar, yollar, indi onlara, sürətlə şütüyüb, acı tüstü buraxan, zəhlətökən siqnallar verən yad, özgə maşınların darısqal kabinəsindən ötəri nəzər saldığım, soyuq salam verdiyim üçün məndən incik düşüblər?!.

Ömrün səksən altıncı baharında özümdə cəsarət tapıb, ağrılarımı, acılarımı bir kənara qoydum. Cavanlıq ehtirası ilə tərəddüdlər tilsimini qırıb, torpağı dürr bitirən, altında mavi, qara altunlar yatan həmişəbahar şəhərə çıxmaq həvəsinə düşdüm. Lakin... Lakin sözüm ovxardan düşdüyü üçün ayaqlarım dirəndi, dizlərim inad etdi. Arzumca olmasa da, yolumun çoxunu maşınla, azını piyada qət etmək məcburiyyətində qaldım...

Qərinələr yola salmış mavi Xəzərin sahilləri necə də təzələnib, tanınmaz olub, başqalaşıb, gözəlləşib, zinətlənib... Dəniz isə... Həmişəki kimidir, əsla dəyişməyib. Mavi, dərin, dalğalı, sərin. Bir sözlə, Tanrının min, milyon illər bundan qabaq yaratdığı kimi. Gah amansız, aramsız küləklərlə cəngə girir, kükrəyib şahə qalxır, gah mülayimləşib peşman-peşman yatağına çəkilir, sakit-sakit sahillərini döyəcləyir.

Onun ləpələrindəki xəfif pıçıltıları dinlədim. Qumsallıqlarda izi qalan sətirlərə nəzər saldım. Gəldiyim ömür cığırları ilə nə çox, nə az, altmış il geri qayıtdım. Ötən əsrin ortalarındakı acılı-şirinli günlərimi yaşadım. Nurdan düşmüş gözlərimi qıyıb yaddaşımın solub-saralmış dəftərini vərəqlədim... Bax, elə buradaca görüb şahidi olduqlarımı göz önünə gətirdim...Qoca tarixin aynasına baxdım...

lll

Yayın istisindən nəfəs almaq olmurdu. Gün əyiləndən sonra elə bil şəhərin uca binaları, yaşıl bağları, parkları, bərq vuran çil-çıraqları da sanki canlı məxluq kimi sərinləmək, dincəlmək üçün Xəzərin maviliyinə sığınmışdı. Dərinliklərə baş vurub, yuyunub, durulub, dincəlirdi şəhər.

Onda rayon mühitində yaşayırdım. Mətbuat aləminə təzəcə qədəm qoymuşdum. Qələmim püxtələşməmişdi. Şəhərin ab-havasına alışmamışdım. Partiya məktəbində təhsil alan, elmini artıran köhnə həmkarım, yaxın sirdaşım Qəzənfər müəllimə baş çəkdim. Onunla birlikdə dəniz kənarına çıxdıq. İrəlidəki dondurma pavilyonuna döndük. Adam əlindən tərpənmək olmurdu. Açıq havadakı boş stolların birinin arxasında əyləşib dondurma sifariş etdik. Axşam tərəfi müştəri çox olduğundan, qırçınlı ağ önlük bağlayan cavan qadın nə qədər zirək tərpənsə də, gəlib-gedənləri yola salmaqda çətinlik çəkirdi. Müsahibim bir neçə dəfə dilləndikdən sonra stolumuza iki dondurma gəldi. Əlimi dondurmaya uzatmaq istəyəndə Qəzənfər müəllim dirsəyini mənə toxundurdu. Və möcüzə baş veribmiş kimi:

– Səməd Vurğun! Səməd Vurğun gəlir! – deyib haqq şairini işarə etdi.

Bütün diqqətimiz şeirlərini dönə-dönə əzbərlədiyim, tələbə ikən dərs kitablarındakı şəkillərini çəkib böyütdüyüm, lakin ilk dəfə burada gördüyüm sadə geyimli insana yönəldi. Onun əynində sətin parçadan tikilmiş göy rəngli astarsız pencək, ütüsünün şaxı sınmamış parusin şalvar vardı. Xəzərin xəfif mehi dən düşmüş gur saçlarını yanlara daramışdı. Qızının qolundan yapışıb asta addımlarla sakit-sakit, fikirli-fikirli bizə tərəf irəliləyirdi. Yanımızdan ötmək istəyəndə qızı atasının üzünə ərklə baxıb, pıçıltı ilə nə isə dedi. Səməd ayaq saxlayıb, ifadəsiz baxışları ilə ətrafda qaynaşan adamlara göz gəzdirdi. Və düşüncələr aləminə qərq olubmuş kimi fikirli-fikirli dondurma pavilyonuna tərəf yönəldi. Qızı ilə birlikdə aralıdakı boş stolların birinin arxasında əyləşdilər. Hiss olunurdu ki, xidmətçi qadın şairi tanımır. Ona görə də onların sifarişini bir qədər gec qəbul edib tələsik geri döndü. Bu heyndə dənizçi qiyafəsində olan üç nəfər pəhləvan cüssəli gənc – oturmaq olar? – deyib onların yanındakı boş stullarda əyləşdilər. Xidmətçi qadın şairlə qızının qarşısına iki dondurma qoyub, dənizçilərin sifarişini qəbul edib geri döndü. Səməd nəvazişlə dondurmanı öz qabağından götürüb, dənizçilərin qabağına qoydu. Qızı da atasına baxdı. Dənizçilər tanımadıqları şairə təşəkkürlərini bildirib, dondurmaları ehtiramla geri qaytardılar. Dondurmalar süfrənin ortasında qaldı. Xidmətçi qadın dənizçilərin sifarişini yerinə yetirdikdən sonra hərə öz qismətini qabağına çəkdi...

Dondurmalar yeyilib qurtardıqdan sonra Səməd Vurğun səxavətlə əlini cibinə salıb, stol yoldaşlarının inadlı etirazına baxmayaraq, onların da hesabını verib şəstlə ayağa qalxdı. Və dənizçi gənclərlə ehtiramla xudahafizləşib təmkinli addımlarla gəzintisinə davam etdi.

Özünü, onu əhatə edən insanlardan əsla fərqli tutmayan, sadədən sadə şairin davranışında, boy-buxununda, asta yerişində, munis, müdrik baxışlarında, ağarmaqda olan dağınıq saçlarında da bir şeriyyət duyurdum. Uzaq-uzaq səfərlərdən qayıdıb Xəzərin sahilində lövbər salan gəmilər, yorğun-yorğun yırğalanan qayıqlar, bu əsrarəngiz məkanın qanadlı inciləri olan ağ örpəkli qağayılar da sanki onun arxasınca həsədlə boylanıb – Şair, nə tez qocaldın sən?! – deyirdilər.

Səməd Vurğun baxışlarımın müşayiəti ilə, bizdən uzaqlaşıb ağacların arasında gözdən itdi. Fikrimi, xəyalımı da özü ilə apardı. Onun Tanrı vergisi olan şeirlərinin sehrində Göyəzən dağına qalxdım. Kürün gümüşü sularından qurşaq tutan Qazaxın el-obasını dolaşdım. Baş-başa verən quşqonmaz qayalar xəyalımı çaşdırdı. Görüşə hazırlaşan nişanlı qızların, ayna qabağında əyləşib tovuz quşu kimi bəzənib-düzəndiklərini, xınalı barmaqları ilə uzun saçlarına dönə-dönə sığal vurduqlarını görəndə riqqətə gəldim. Bayramqabağı, qız-gəlinlərin yaydığı fəsəlidən daddım. Barı-bəhrəsi əskik olmayan bağları, bağçaları seyr etdim. Bostanlardakı tağlardan ətir saçan yumru-yumru şamamalar dərdim. Daşdan-daşa qonan xınalı kəkliklərin qaqqıltısını dinlədim. Göylərdə qatarlanan durnaların mərcan gözləri, yay kimi dartınıb, ox kimi süzən ceyranların duruşu məni heyrətə gətirdi. Qazax el-obasında əziz qonağın hörmətlə-izzətlə qarşılandığının şahidi oldum. Şairin ana yurdunda közərən odda, ocaqda qızındım. Qışda buz qatığın, yayda ayranın, payızda qaymağın ləziz dadını bildim.

Düşünürəm ki, Kür bu yerlərdən keçəndə, haqq şairinin şan-şöhrətinə, ad-sanına, hörmət-izzətinə görə əvvəl-əvvəl Qazax ellərinə baş çəkir. Səmədi yetirən torpağı ziyarət edir. Özü də sakit-sakit, lal-dinməz. Nə qədər dərin olsa da, uzaq yolları qət etsə də, dağları-dərələri aşsa da, səs-səmiri çıxmır və haray-həşir salmır, dibi görünən dayaz çaylar kimi. İstedadı bir çərək, iddiası göylərdə gəzən şairlər tək.

İnsanlıq elmindən hali olan rəncbər atam hərdən dəlil-dəlalət edib deyərdi ki, adam dərya kimi dərin olar. Bu mənada mənə elə gəlir ki, Səmədin də xislətində Kürə bənzər bir dərinlik, sakitlik, mülayimlik, duruluq vardı. Aşıqların sazından, müğənnilərin xoş avazından düşməyən şairin, Dəli dağ, Şəmşir ruhu həsrətini çəkən şairin. Kəlbəcərin kəklikli qayalarını dilə gətirən şairin...

Hələ məktəbli qalstuku bağlayanda onun şəkillərini yaratmaq üçün şeirləri mənə rəssamlığı təlqin edirdi. Onun haqdan gələn kəlamları, axır ki, əlimə fırça alıb tablolar yaratmağa sövq etdi. Həvəskar rəssam kimi tanıtdı məni Vurğun şeirləri.

Yanaşı oturduğum dostum ehmalca qoluma toxunaraq:

– Dondurmanı ye, gedək, – dedi. – Mənim də bir balaca işim var.

Həmkarımın eyhamı məni Vurğun dünyasından ayırdı. Göyəzən dağından, Qazax elindən qayıtdım. Lakin dondurma mənə qismət olmadı. Əriyib suya dönmüşdü.

lll

Eh, illər!!! Yel qanadlı illər! O vaxtdan bəri neçə-neçə həftələr, aylar keçib. Getdikcə ayaq izlərim itib-batan, yaddan çıxan, yadlaşan, bəlkə də küskünləşən şəhərin xiyabanlarından, parklarından, bağlarından, mavi Xəzərindən hal-əhval tutmaq, üzrxahlıq etmək, gəncliyimi arayıb-axtarmaq niyyəti ilə Səməd Vurğun keçən yerdə xeyli dayandım. Şairi ilk və axırıncı dəfə gördüyüm həmin isti yay günlərini xatırladım.

Qeybdən qulağıma bir səda gəldi:

– Orda saqqalına

yaş dama-dama,

Əfsanə söyləmiş

bir qoca mana.

– Oğlum, qocadır

Şuşanın yaşı

Heç vaxtı üstündə

əskik olmayıb

Göylərin bəlası, yerin qarğışı.

Şairin hənirtisi idi. Bilmirəm, yerdənmi, göydənmi, dənizin ənginliklərindənmi, qopub gələn bu məşum naləni eşidəndə sarsıldım. Ötən əsrin axırlarında Şuşanın başına gələn qəzavü-qədər məni kədərləndirdi, mütəəssir oldum. Geri dönüb evə tərəf üz tutmaq istəyəndə, qədəmlərim getmədi. Yerimdəcə donub qaldım. Xəyal məni uzaqlarda qalmış və bir daha geri dönməyəcək ötən günlərə çəkib apardı.

Nəhayət, şairin keçdiyi yerdən bir təhər aralanmalı oldum və öz-özümə:

– Ya qismət! – düşündüm. –Bir də bu yerdə gəzib, dolanam... Xəzərin sahillərində, dənizkənarı xiyabanlarda, günbəgün yeniləşən parklarda, bağlarda. Bir də ki... Bir də ki... Səməd Vurğun keçən yerdə...

Əli İldırımoğlu,

yazıçı-publisist

525-ci qəzet.- 2013.- 1 iyun.- S.24.