Eynəyinin arxasından gülümsəyən adam

Elə adamlar var ki, onları gözünü açandan görürsən, bir yerdə böyüyürsən, yaxud qonşu olursan, məktəbli, tələbə, əsgərlik həyatını yaşayırsan və özünə dostlar tapırsan. Valideynləri insan özü seçmədiyi kimi, dostları da adamlar özləri seçmirlər, dostlar onları tapır. Taleyin qisməti kimi.

Siyavuş Məmmədzadə ilə dostluğumun ömrü on ili o tərəfə keçməsə də, ötən illər aramızda olan bağları bərkitməyə macal tapıb. Və mən başa düşmüşəm ki, Siyavuş Məmmədzadə dünyamızın uşaq kimi təmiz adamlarından biridir.

Bu, təkcə mənimçün belə deyil. Onu tanıyanlar hamısı belə düşünür.

Desəm ki, onun humanistliyi dillər əzbəridir. Yalan olmaz.

O, Yazıçılar Birliyində çoxlarının gözlədiyi bir insandır. Dördüncü mərtəbədə isə ələlxüsus.

Şahmata uşaq əyləncəsi kimi baxır. Ona görə də kimisə udmağa tələsmir, bu barədə fikirləşmir də. Amma hərdən deyir:

– Vurum, dağıdım, bunları?! – başını yuxarı qaldırmadan şahmat fiqurlarına işarə edir, sonra gülür, axırda başını qaldırıb mənə baxır, – amma yaxşı oğlandır e (qarşısındakı “şahmatçını” nəzərdə tutur), adamın heyfi gəlir.

Prezident təqaüdü ona bəziləri kimi, qürur mənbəyi yox, kasıb yazıçı-şairlərimizin əsərlərini tərcümə üçündür.

– Mənim heç nəyə ehtiyacım yoxdur, prezident təqaüdü bəsimdir. –Siyavuş Məmmədzadə tərcümənin əvəzində pul təklif edənlərə belə deyir, sonra mənim üzümə baxıb əlavə edir, – Elçinlə bir viski içsək bəsdir.

Yəni viski tədarükünə başlaya bilərsiniz. O, bu sözləri deyən zaman sifətində xəfif təbəssüm yaranır və mən uşaqlıqda yaxından tanıdığım vəzifəli və insaflı bir adamı xatırlayıram. Həmin adam yaxşılığının əvəzini bir qutu filtrli siqaretlə alırdı. Zahid kimiydi. Siyavuş müəllim də eləcə.

– Siyavuş müəllim, bu istedadlı şairdir, poeziyaya fərqli baxışı var.

Siyavuş müəllim dediklərimi göydə tutur və deyir.

– Yaxşı da, gətirsin, bir-iki şeirini tərcümə eliyərəm, çalışaram ki, orijinaldan güclü olmasın, –deyir və gülümsünür.

“Çalışaram ki, orijinaldan güclü olmasın” sözü Siyavuş Məmmədzadənin sevimli ifadəsidir və yaradıcı qapılara xüsusi açarıdır. O, bu sözü ilə hər qapını aça bilir. Müəllifdə özünə inam yaradır.

O, bəyəndiyi, istedadını və şəxsiyyətini sevdiyi adamın sözlərinə arxalanır.

– Siyavuş müəllim, bu şairin (ya şairəmizin) şeirlər kitabı çıxıb, sizə təqdim eləmək istəyir, istedadlı adamdır.

– Deyirsən də! Sən dedin, ha! Dedin, qurtardı. Bir-iki şeirini tərcümə eliyərəm, “Literaturnı Azərbaycan”ın qapısını döyərik. Sən də o jurnal buraxırsınız e, rus dilində...

– Güney Qafqaz, – mən deyirəm.

– Hə, bax, verərsən ora.

Siyavuş Məmədzadə həyatının cavan vaxtlarından ağrı-acı duyğusunu dadanlardandır.

O, pis söz işlətməyi, söyüş söyməyi qəti xoşlamır, sanki bu dünyanın adamı deyil. Bir tərəfin qarabağlı ola (anası şuşalıdır) özü də söyüş söyməyəsən!

Telefonu itmişdi, ya da kimsə çırpışdırmışdı. Onu bir yerdə almışdıq.

– Orda nəvəmin şəkli vardı...-deyə vaysınır,- heç olmasa bu adam...- pis söz işlətmək istəmədiyinə görə duruxur, – onu geri qaytarsaydı, ya lap elə mənə satsaydı, telefonun pulunu verərdim.

O, Moskvada yaşayan bircə nəvəsiylə nəfəs alır, çünki tək oğlunun yadigarıdır. Bu mənada Moskva Siyavuş müəllimin həm tələbəlik xatirəsi, həm də döyünən ürəyidir.

Tez-tez Kiyevi xatırlayır.

– Kiyev mehmanxanası yadındadı? Ən yuxarı mərtəbə, viski stolun üstündə, yarımçıq saxladıq, – deyə gözləri yol çəkir... – yaxşı günləridi, –deyir.

Mənsə həmin səfərdən bir epizodu xatırlayıram.

Kiyev mehmanxanasının restoranında oturmuşduq. Nahar edirdik. Kiyev Siyavuşun çox sevdiyi şəhərlərdən biridir. Orada çoxlu dostları var.

– Anar, məndən olsa, Yazıçılar Birliyinin binası təmir olunana kimi burada qalardıq, – deyə Siyavuş müəllif bizimlə birgə səfərdə olan AYB sədri ilə zarafat eləmək istəyir və Anar müəllim də özünəxas yumorla tam ciddi deyir:

– Məndən olsa, elə təmirdən sonra da burada qalarıq.

Siyavuş Məmmədzadə dostlarına qarşı çox diqqətlidir. Məmməd Orucu çox istəyir və zaman-zaman bu istedadlı yazıçının “Vişnevka”dakı bağ evinə əlidolu baş çəkir.

Uşaqların imtahanlarından belə xəbər tutmaq istəyir və dostlarının, onların övladlarının uğuruna sevinir, hətta fəxr edir.

– Balalardı da, onları qorumaq lazımdır, – deyir.

Siyavuş müəllim fədakar adamdır. Sevdiyi, bəyəndiyi qələm adamlarının əsərlərini təmənnasız tərcümə edir.

Öncələr fikir verməsəm də, indi bu sətirləri yaza-yaza yadıma salıram ki, o, mənim onlarla hekayəmi, bir pyesimi, “Don Juan”, “Yovşan qağayılar” kimi irihəcmli romanlarımı ruscaya tərcümə edib. “Balıq adam” romanımın bir hissəsini özgə dilə həm çevirib, həm də redaktə edib.

Və bütün bunların hamısı təmənnasız olub. İndi də “Şah Abbas” romanını tərcümə barədə fikirləşir. Bilirəm ki, həmin əsəri Siyavuşdan başqa heç kim ruscaya çevirə bilməyəcək, çünki orta əsrlər dililə zəngin əsərdir, amma yenə də qıymıram. İstəyirəm ki, bu ixtiyar adam sağlam və qayğısız qocalıq yaşasın.

Mən öz adımdan dedim, amma ustad yazarımız Anar başda olmaqla özgələri də mənim sözlərimə şərik çıxarlar, çünki Siyavuş müəllim onların cild-cild əsərlərini tərcümə edib. Təxminən 50-yə qədər klassik və müasir Azərbaycan şairinin və elə bir o qədər də nasirin əsərinə başqa dildə həyat verib. Onun əksər tərcüməçilərdən bir üstünlüyü də var ki, hər iki dildə – Azərbaycan və rus dillərində sərbəst yazıb-yaradır, hər iki dilə də uğurlu tərcümələr edir.

Siyavuş Məmmədzadənin yaradıcılığı haqqında Anar müəllimin “Ədəbi körpülər ustası” məqaləsindən bir sitat gətirsəm, elə bilirəm, yerinə düşər: “Rus dilində yazdığı poema və şeirlərində müəllifin dərin etirafları, məktəb və tələbə illərinə olan sevgisi, Vətənin tərənnümü və həyat həqiqətləri öz əksini tapıb”.

Mən Siyavuş Məmmədzadənin tərcüməçilik fəaliyyətindən danışdım, amma şairliyini xatırlatmaq, az qala, yadımdan çıxmışdı. Çünki tərcüməçi başqalarının əməyini qiymətləndirir, onları geniş oxucu arenasına çıxardır, özünün yarıdıcılığı isə kənarda qalır. Bu, modelyer, dərzi olmaq kimi bir görəvdir. Hamını bəzəyib üzə çıxardır, özü isə arxa planda qalır.

Düşünürəm ki, Siyavuş Məmmədzadənin poeziyası haqqında daha geniş məqaləyə ehtiyac var. İndilikdə isə böyük şairimiz Bəxtiyar Vahabzadənin “Günəbaxan insanlar” kitabına yazdığı ön sözdən bir sitat gətirəcəm: “Siyavuş şeirlərində məzmunla yanaşı, sözlərin nəğməliyinə, səslərin alliterasiyasına, cinaslılığına xüsusi diqqət yetirir. Dili, onun rəng və çalarlarını yaxşı bilmədən səslərin uyarlılığına, sözlərin müxtəlif mənalarını yerinə görə işlətməyə nail olmaq mümkün deyil”.

Sitat burda qurtarır, amma bir bənd şeiri xatırlamasam, günah olar:

Şuşanı qar gördüm, qar gördüm.

Elimi var gördüm, var gördüm.

Səslədim ötən günləri,

Daşları kar gördüm, kar gördüm.

Madam ki, söhbət Siyavuş Məmmədzadənin poeziyasından düşdü, onda dəyərli tənqidçimiz Vaqif Yusiflinin “Ədəbiyyat adamı” məqaləsini unutmaq olmaz: “...Öz doğma dilinin şeir incəliklərinə qəvvas kimi baş vura bilməsəydi, onun tərcümələri sevilməzdi və neçə Azərbaycan şairi özgə dildə rəğbət doğurmazdı...”

Bu qeydləri qələmə alarkən xəbər aldım ki, Siyavuş müəllim növbəti hekayəmi kompüterdə yığmağa verib.

Bir azdan, yəqin ki, gələcək və aramızda təxminən belə bir dialoq olacaq:

– Hekayəni oxudum, yaxşıdır, verdim yığılmağa, hörmətin də eləmişəm, tak çto, heç nə lazım deyil.

– Çox sağ olun, – mən deyəcəm.

– Qonaqlığı kim verəcək? – soruşacaq.

– Əlbəttə ki, siz.

– Mən niyə?

– Çünki orijinaldan güclü eləmisiniz.

Həmişəki kimi ürəkdən güləcək:

– Yaxşı, zəng elə, o kimdi...- adını xatırlamır...- ona, sifarişini ver.

Sifarişi çoxdan eləmişəm, Siyavuş müəllim.

Üstəlik bir viski də sizdən!

Haydı, gülə-gülə!

12.06.13

Bakı

Elçin Hüseynbəyli

525-ci qəzet.- 2013.- 15 iyun.- S.19.