Publisist-tərcüməçi Teymur Xaspoladov

Tofiq ABDİN

A-dan Z-yə

–Artıq müəyyən bir yaşa gəlmisiz.Bu hafizə və ya yaddaş sizə xəyanət etmir ki...Çünki Sizinlə söhbətimizdə uşaqlıq,gənclik və təhsil illərini çox gözəl xatırlayırsız və qələm adamı üçün bu çox vacib və gərəkli məsələdi.

–Bəzən həmsöhbətlərim deyəndə ki, müəyyən bir hadisəni xatırlaya bilmirlər, təəccüblənirəm. Çünki məndə belə huşsuzluq olmayıb. Düzdür, son vaxtlar bəzən təzə olayları unuduram. Yəqin ki, bu da, son dövrlərin informasiya bolluğu ilə əlaqədardır. Bir məsələni qabardım ki, özümdə yaş məsələsi ilə bağlı heç bir problem hiss etməmişəm.Bildirim ki, özümdən icazəsiz və xəbərsiz dünyaya göz açandan bəri hər şey yadımdadır. Anadan olan gündən bəri deyəndə yəqin ki, bunun bir az ağ olduğunu siz də başa düşdüz. Bununla belə, üç yaşımdan sonra həyatımda nə olubsa hamısını xatırlayıram desəm, buna qəti şübhəniz olmasın. Uşaq çağlarımızda yayda heyva çubuğundan özümüzə “at” düzəldərək kəndin tozlu yollarında çapmağımızı, qışda evimizin alt tərəfindəki sahədə od qalayıb külündə kartof bişirməyimizi və s. bugünkü kimi xatırlayıram. Digər xatirələr də onun kimi... O vaxtdan altmış ildən də çox müddət keçməsinə baxmayaraq, mənə elə gəlir ki, bütün bunlar dünən olub. Bir dəfə axşamçağı uşaqlıq dostum ilə yaxınlıqdakı kolxoz bostanından oğurladığımız qarpızı yemək üçün çox da hündür olmayan alça ağacına çıxarmağa etdiyimiz uğursuz cəhd xeyli vaxtımızı aparmışdı. Axırda qarpız əlimizdən düşdü və para-para oldu. Üç, ya da dörd yaşımda ilk dəfə məhz bu hadisədən sonra başa düşdüm ki, mənə haram düşmür və bütün sonrakı həyatım boyu bu fikir mənə hakim kəsildi, yaşam tərzimin formalaşmasında əsas və vacib rol oynadı. Bu düşüncənin və bundan bəhrələndiyim, gələcəkdə həyat yolumu işıqlandıran və düz yola çıxmağıma rəvac verən həmin hadisənin mənə indiyədək nə qədər xeyir, yaxud da zərər verməsini deyə bilməyəcəyəm. Lakin daxilimdə bir hiss həmişə mənə pıçıldayıb ki, hər halda, düz yol tutmusan!

–Bu güman ki,nəsildən gələn bir bəxtəvərlik olmalıdı məncə.

–Gen mühəndisi olan alimlərimiz sübut edirlər ki, nəsildə hansı psixologiya mövcuddursa, o, hökmən nəslin digər davamçılarında da özünü göstərəcəkdir. Yəni, haram düşənlərə düşəcək, düşməyənlərinsə heç bir nümayəndəsinə düşməyəcəkdir. Kimə düşürsə özü bilsin, amma bizim nəslə hər şey zəhmət bahasına, əmək sərf etməklə başa gəlir. Şahidi olmuşam ki, Böyük Vətən Müharibəsinin qanlı-qadalı döyüşlərindən sağ və salamat çıxıb evimizə dönmüş atam həyatda, əmək fəaliyyətində hətta kiçik bir uğursuzluqla rastlaşanda belə həmişə oturub fikirləşərdi: ilahi, görəsən bu günlərdə hansı günahı işlətmişəm?! Fikirləşərdi, fikirləşərdi, lakin tapa bilməzdi... Və axırda “olan oldu” deyib işini davam etdirərdi. Uşaqlarına da həmişə düz, ədalətli olmağı, hamıya əl tutmağı tapşırardı.Məsələn, gecə-gündüz kolxozun at ilxısını qorumaq, baş sayında tələfata yol verməmək və s. kimi işlər buna misaldır. Məsuliyyət tələb edən işlər də ki, bildiyiniz kimi, nöqsansız olmur.

– Nöqsan deyəndə nəyi nəzərdə tutursunuz?

– Yaşlı nəsil Stalin dövrünün xofunu hələ də həyatda olan nümayəndələri yaxşı xatırlayırlar. Həmin hadisələrdən tarix kitablarında indi də bəhs olunur. Mağaza satıcısı alış-verişdə 3 qəpiklik yanlışlığa yol versəydi, ambardarın bir kiloqram ya artığı, ya da əskiyi çıxsaydı, hesabdarın balansında bir qəpik çatışmasaydı, necə deyərlər, həmin maddi-məsul şəxs əlli-ayaqlı gedərdi Sibirə. Belələrinin qohum-əqrəbası da, həmçinin, pis vəziyyətə düşərdi. Bax, elə həmin dövrdə gecə vaxtı atamın növbə yoldaşı olan gənc at ilxısını iki şəhəri birləşdirən magistraldan keçirərkən təsadüfən yolda peyda olan köhnə bir yük maşını dayçanın birini vurur. Səhər məhkəmə qurulur. Həmin vaxt hadisə yerində olmayan atama 6 ay həbs cəzası kəsirlər. Növbə yoldaşı isə yeniyetmə olduğundan məsuliyyətdən azad edilir. Axı, kimi isə cəzalandırmaq lazım idi...

–Açıq deyək, bu cəzalar müəyyən işlər də görürdü.

–Məsələ bununla bitmir. Həbsə məhkum olunan şəxsin bütün ailəsi cəzalandırılmalı, məhbusun həyətində, evində nə varsa, müsadirə olunmalı idi. Bunun səbəbini illər ötəndən sonra başa düşdüm: həyətdə heyvanımız olmadığından otun aparılması ailəmizin üzvlərinə bir elə təsir etməmişdi. Oduna qalınca isə, çox sonralar başa düşdüm ki, qürurlu bəy qızı olan anamın yana-yana ağlamasına səbəb, sən demə, qarşıdan gələn sərt şimal qışından ailəni necə çıxaracağı fikri imiş...Bəlkə də bu və buna bənzər digər çoxsaylı, həmişə də, bir qayda olaraq ədalətsiz şəkildə yekunlaşan olaylar və onların heç olmasa gələcəkdə düzgün və ədalətli həlli məsələsi (utopik sosializm xülyası) atamın məni hüquqşünas görmək arzusuna vadar etmişdi.

–Sonra nə oldu?

–Sən saydığını say, gör fələk nə sayır. Müəyyən səbəblər üzündənmi, yoxsa alın yazısının qüdrətindənmi mənsə hüquqşünas olmaq istəməmişəm. Bir neçə dəfə, hətta o dövrlərdə çoxlarının yalnız arzu edə bildiyi, Azərbaycanda yeganə universitet olan ADU-nun hüquq fakültəsinə daxil olmağımı məndən xahiş belə etmişdilər. Düzdür, sovet dönəmində yaşamış insanlar üçün bu, çox da inandırıcı görünə bilməz. Hüquq fakültəsini bitirmək həmin dövrdə çox şey demək idi. Həmin adamın nəsil-nəcabəti, qohum-əqrəbası, dostları, tanışları və s. üçün gələcək xoş həyat təmin edilirdi. O vaxt bunu hamı yaxşı bilirdi. Bircə məsələni dəqiqliyi ilə bəyan etmək istəyirəm: hətta mənimlə şərt kəsdilər ki, hüquq fakültəsinə daxil olmağa razılıq ver, elə ilk kursdaca səni ən ali idarələrin birində işə düzəldəcəyik. Lakin mənim fikrimdə bircə məqsəd vardı: jurnalist olmaq!

–Ay qardaş, adam da belə təklifdən qaçardı?

–O dövrləri xatırlayanlar yaxşı bilirlər ki, həmin vaxtlarda jurnalistika fakültəsi yeganə fakültə idi ki, daxil olmaq üçün ən azı iki il iş stajı tələb olunurdu. Jurnalistika fakültəsinə sənəd verən abituriyent, digər vacib sənədlərlə yanaşı, iki il iş stajı barədə sənədi, xüsusi istedada malik olması barədə çalışıb iki il iş stajı yığdığı müəssisənin rəhbərliyinin tövsiyə məktubunu və müxtəlif qəzetlərdə dərc etdirdiyi bir neçə məqaləni də təqdim etməliydi. Əks təqdirdə heç onun sənədlərini qəbul belə etməzdilər. Mən amalım uğrunda mübarizəyə o zaman böyük zavodlardan sayılan Bakı Şin Zavoduna fəhlə düzəlməklə başladım.

–Hopbala, o vaxtlar hüquq fakültəsinə girmək bir müsibət idi, sizsə həmişə ordan qaçmısız?

ONLAR NƏ DEDİLƏR:

Müzəffər MƏLİKMƏMMƏDOV,

yazıçı-jurnalist

İnsan var ki, insanların naxşıdır. Qırx ildən çox dostluq etdiyim Teymurşah Xaspoladov da məhz belə insanlardandır. Dostluğa sədaqətli, sabitqədəm, təmkinli, son dərəcə insanpərvər, ürəyiaçıq və səxavətli olan Teymurşah həyatda ancaq yaxşılıq etməyi bacarır. Geniş dünyagörüşü, hazırcavablığı, həlim təbiəti ilə seçilən bu insandan hələ kiminsə incidiyini görməmişəm. Onda sözün əsl mənasında insanlıq istedadı var.Yaradıcılıq istedadına gəldikdə də T.Xaspoladov çoxlarına nümunədir. Onun istedadlı olduğunu hələ ötən əsrin 70-ci illərində, tələbə vaxtı hiss etmişəm. Yataqxanada bir otaqda qalırdıq. Digər otaq yoldaşlarımdan fərqli olaraq o, daha çox mütaliə edər, elmin dərinliklərinə baş vurmaq üçün gecə-gündüz çalışardı. İstedadı və zəhmətkeşliyi ona cəmiyyətdə layiqli mövqe tutmaq, yaxşı jurnalist kimi tanınmaq imkanı verdi.

Yaxşı yadımdadır, Teymurşah “Magistral” adlı sahə qəzetini nəinki yaratdı, qısa müddət ərzində onu respublikanın ən yaxşı mətbu orqanları sırasına çıxardı. Lakin həmkarımın fəaliyyəti bununla bitmədi. 17 il redaktorluq etdiyi qəzeti bütün Sovet İttifaqında tanıtdı. Həm respublikanın, həm də İttifaqın sahə qəzetləri redaksiyaları “Magistral”ın iş təcrübəsini öyrənməyə başladı. Qazanılan uğurlara görə redaksiya Azərbaycan və SSRİ hökumətlərinin təltiflərinə layiq görüldü.

Teymurşah Xaspoladov son dərəcə məsuliyyətli qələm sahibidir. Nədən yazdığını, necə yazmaq lazım olduğunu yaxşı bilir. Ona görə də qələm dostumun məqalə və oçerklərini jurnalistikamızın gözəl nümunələri adlandırmaq olar. Gənc jurnalistlərə örnək olan T.Xaspoladov kimi jurnalistlərimizin yaradıcılığının tədqiq edilməsi və gələcək nəsillərə çatdırılması son dərəcə vacibdir.

(HƏR İKİ HİSSƏ DAVAM EDƏCƏK

525-ci qəzet.- 2013.- 29 iyun.- S.23.