AMEA Mərkəzi Elmi Kitabxanası ənənə və tərəqqinin qovşağında

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 6 oktyabr 2008-ci il tarixli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasında kitabxana-informasiya sahəsinin 2008-2013-cü illərdə inkişafı üzrə Dövlət Proqramı”nın Tədbirlər Planında nəzərdə tutulmuş işlərə bu il yekun vurulacaq. Bununla da, Azərbaycan kitabxanaları öz inkişafının növbəti mərhələsinə qədəm qoyacaqlar.

Arxada qoyduğumuz son 5 ilin təhlili bir daha sübut edir ki, bilik və təhsil məbədi olan kitabxanalarımızın durmadan tərəqqi etməsi, kitabxanalarımıza müraciət edən oxucuların sayının artması, kitabxana işi sahəsində beynəlxalq əlaqələrin genişlənməsi bilavasitə Dövlət Proqramının uğurla həyata keçirilməsinin göstəricisidir. Bu işdə hər bir kitabxanamızın özünəməxsus rolu olsa da, prosesin dinamikasında iri kitabxanalarımız daha fəal iştirak edirlər. Belə kitabxanalardan biri də Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Mərkəzi Elmi Kitabxanasıdır. Respublikamızda elmi müəssisə statusu daşıyan yeganə kitabxana kimi Mərkəzi Elmi Kitabxana ölkədə ən iri elmi informasiya mənbəyi hesab olunur. Kitabxananın direktoru, filologiya üzrə elmlər doktoru Aybəniz Əliyeva-Kəngərli kitabxanalarımızın, o cümlədən Mərkəzi Elmi Kitabxana fəaliyyətində yaranmış yeniliklər, əldə olunan mütərəqqi texnologiyalar və innovasiyalar, gələcək elmi planlar barədə fikirlərini bizimlə bölüşür:

– Aybəniz xanım, informasiya cəmiyyəti dövründə, rəqəmsal bərabərsizliyin durmadan azaldığı bir şəraitdə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Mərkəzi Elmi Kitabxanası fəaliyyətini hansı istiqamətdə qurur?

– Son illərdə Azərbaycan kitabxanaları, o cümlədən, Mərkəzi Elmi Kitabxana elmi-tədqiqat fəaliyyətini Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin fərman və sərəncamlarının, dövlət proqramlarının, AMEA-nın qərar və sərəncamlarının, Kitabxananın elmi işlər üzrə planının icrasına yönəltməklə qurur. 2012-ci ildə biz elmi-tədqiqat işlərinin planına əsasən 1 elmi istiqamətin 2 problemi üzrə müəyyən işlər aparmışıq ki, bunlar da “Kitabxanaşünaslığın nəzəri və təcrübi məsələlərinin elmi təşkili” və “Biblioqrafiyaşünaslıq: elmin biblioqrafik informasiya təminatı” məsələləridir. Ötən il ərzində 9 elmi-nəzəri, tətbiqi və elmi-praktiki mövzu üzrə 44 iş görmüşük. Görülən işlərin əsasında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 6 oktyabr 2008-ci il tarixli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasında kitabxana-informasiya sahəsinin 2008-2013-cü illərdə inkişafı üzrə Dövlət Proqramı”nın Tədbirlər Planınından irəli gələn məsələ və tapşırıqlar durur. Ötən illərdə olduğu kimi, 2012-ci ildə də kitabxanamız sözügedən Tədbirlər Planının “Azərbaycanşünaslığı inkişaf etdirmək məqsədi ilə fondların ölkəşünaslığa və diyarşünaslığa dair materiallarla zənginləşdirilməsi” bəndinə müvafiq olaraq Azərbaycanın tarixinə, iqtisadiyyatına, elminə, mədəniyyətinə, ədəbiyyatına aid 3682 nüsxə ədəbiyyat əldə edib.

Burada bir haşiyə çıxaraq qeyd etmək istəyirəm ki, ümumilikdə, keçən il kitabxanaya 21536 nüsxə ədəbiyyat daxil olub ki, onlardan da 3934 kitab və jurnal xarici dillərdədir. 2012-ci ildə Rusiya Elmlər Akademiyasının Təbiət Elmləri üzrə Kitabxanasından müxtəlif elm sahələri üzrə kitabxanamıza 157 adda 1765 nüsxə elmi jurnal daxil olub. Bundan başqa, Əməkdar elm xadimi, kimya elmləri doktoru, professor İsa Rzabəy oğlu Səlimxanovun şəxsi kitabxanası da ötən il kitabxanamıza hədiyyə edilib. Alimin kolleksiyasına kimya, incəsənət, dilçilik, tarix, arxeologiya, texnika və s. elm sahələrinə aid 200 nüsxə rus, ingilis, alman, fransız dillərində kitab, lüğət, ensiklopediyalar daxildir.

Dövlət Proqramından irəli gələn Tədbirlər Planının “Ölkəşünaslığa (Azərbaycanşünaslığa) dair Rusiya Dövlət Kitabxanasında, Rusiya Milli Kitabxanasında, Kazan, Tbilisi şəhər və digər milli kitabxanalarda saxlanılan ədəbiyyatın (o cümlədən dövri mətbuatın) müəyyənləşdirilməsi və onların çatışmayan nüsxələrinin Azərbaycan Respublikasına gətirilməsi məqsədi ilə layihələrin həyata keçirilməsi” bəndinə müvafiq olaraq Rusiyanın Moskva, Sankt-Peterburq, Kazan və digər şəhərlərinin kitabxanalarında olan, daha doğrusu vaxtilə ölkəmizdən aparılmış XIX əsrin əvvəllərinə aid, ələlxüsus da azərbaycanşünaslığa dair kitabların geri qaytarılması üçün MDB dövlətlərinin kitabxanalarının fondlarında saxlanılan müvafiq ədəbiyyat haqqında məlumat əldə olunub, həmin əsərlərin əslinin, yaxud da surətlərinin ölkəmizə gətirilməsi üçün sifarişlər verilib. Nəticədə 55 nüsxə ədəbiyyat əldə olunaraq kitabxanamızın fonduna qaytarılıb.

“Oxuculara verilən ədəbiyyatın tematik-tipoloji uçotunun təşkili, fəal və qeyri-fəal istifadə edilən nəşrlərin müəyyənləşdirilməsi, oxucuların informasiya tələbatının ödənilməsinə yönəldilmiş sorğuların keçirilməsi və əldə edilmiş nəticələr əsasında fondların komplektləşdirilməsi” bəndinə müvafiq olaraq isə oxuculara verilən ədəbiyyatın tematik-tipoloji uçotunun təşkili, fəal və qeyri-fəal istifadə edilən nəşrlərin müəyyənləşdirilməsi və oxucuların informasiya tələbatının öyrənilməsi məqsədilə sorğular keçirilib və alınan nəticələr əsasında fondlar yenidən komplektləşdirilib.

2012-ci ildə fəaliyyətimiz daha da genişlənib və Dövlət Proqramında nəzərdə tutulduğu kimi “Ulu öndər Heydər Əliyevin unikal dövlət və mədəni quruculuq təcrübəsinin, intellektual və mənəvi irsinin respublikanın və dünyanın rəqəmsal irs fondlarına daxil edilməsi” məsələsi üzrə Kitabxananın fondları əsasında “Heydər Əliyev və Azərbaycan dövlətçiliyi” məlumat bazasına Heydər Əliyev şəxsiyyətinə, diplomatik fəaliyyətinə həsr olunmuş 130 adda yeni ədəbiyyat və onun imzaladığı rəsmi sənədlər: qanunlar, fərmanlar, sərəncamlar daxil edilərək oxucuların istifadəsinə verilib.

– Müasir oxucu auditoriyasını kitabxanaların modernləşdirilməsi, ənənəvi kitabxana xidmətlərinin keyfiyyətcə yenilənməsi məsələləri daha çox düşündürür. Yəqin ki, Siz də bu reallığı, interaktiv tələbi əsaslı hesab edirsiniz. Bu istiqamətdə fəaliyyətləriniz sizi və oxucuları qane edirmi?

– Sizinlə tamamilə razıyam. Biz artıq 10 ildir ki, fəaliyyətimizi məhz müasir oxucu-kitabxana münasibətlərinin qurulması, oxuculara yeni texnologiyalara əsaslanan xidmətlərin göstərilməsi üzərində qururuq. Son dövrlərdə oxucu kontingentinin xidmətlərimizə, onun keyfiyyət və kəmiyyətinə olan münasibəti xeyli dəyişib. Təkcə, 2012-ci ildə, Dövlət Proqramına uyğun olaraq “Kitabxanalarda müasir informasiya texnologiyalarının tətbiqi, kompyuterləşdirilmiş kitabxana infrastrukturunun, elektron informasiya resurslarının və müxtəlif sahələr üzrə elektron kitabxanaların yaradılmasi” məsələsi üzrə “İRBİS-64” Avtomatlaşdırılmış Kitabxana-İnformasiya Sistemi vasitəsi ilə elektron kataloqumuza 13 389 nüsxə ədəbiyyatın biblioqrafik təsviri daxil edilib, 7 107 nüsxə ədəbiyyat retrokonversiya olunub. Eləcə də, “Azərbaycanşünaslıq” elektron informasiya mərkəzinin “Azərbaycançılıq”, “Azərbaycan tarixi”, “Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi”, “Azərbaycan iqtisadiyyatı”, “Azərbaycan nefti”, “Azərbaycan elmi”, “Azərbaycan mədəniyyəti”, “Azərbaycan ədəbiyyatı”, “Azərbaycan dili və dilçiliyi”, “Azərbaycan arxeologiyası”, “Azərbaycan ekologiyası”, “Azərbaycan muzeyləri” adlı məlumat banklarına 10 000-dən artıq yeni sənəd daxil edilib.

Tədbirlər planının “Ümummilli lider Heydər Əliyevin “Müstəqilliyimiz əbədidir” çoxcildli kitabının biblioqrafik göstəricisinin və elektron nəşrinin hazırlanması” bəndinə əsasən həm ənənəvi, həm də elektron biblioqrafik göstərici hazırlanmağa başlanıb. 2012-ci ildə biz, Tədbirlər Planında nəzərdə tutulmuş “Xüsusi əhəmiyyətli çap sənədlərini, nadir kitabları, diyarşünaslığa aid nəşrləri qoruyub saxlamaq və nəsillərdən-nəsillərə ötürmək məqsədi ilə onların informasiya daşıyıcılarına köçürülməsi” bəndinə əsasən fondlardan 1264 nüsxə xüsusi əhəmiyyətli çap sənədlərini, nadir kitabları, diyarşünaslığa aid nəşrləri seçərək nadir nəşrlərin elektron məlumat bazasına daxil etmişik.

Bütün bunlar Sizin də qeyd etdiyiniz kimi, oxucularımızın sorğu və tələblərinə ən yüksək səviyyədə cavab vermək istəyimizdən irəli gəlir. Yeri gəlmişkən, qeyd etməliyəm ki, biz vaxtaşırı xidmətlərimizin keyfiyyəti və uyğunluğu baradə oxucularımız arasında sorğu keçiririk. Bunu bir növ daxili monitorinq də adlandırmaq olar. Görünən budur ki, tərəfimizdən oxucuların tələbləri, sorğuları maksimal optimallıqla yerinə yetirilir, lazımi ədəbiyyat, informasiya vaxtında emal edilərək istifadəçiyə çatdırılır.

– Müasir texnologiyaların inkişafı, mobil vasitələrin çoxalması fonunda kitabxanalara gələn oxucuların sayını qənaətbəxş hesab etmək olarmı? Ümumiyyətlə, Mərkəzi Elmi Kitabxanada “oxucu qıtlığı” varmı?

– Oxucularımızın sayı hər il artır. Ona görə də, belə bir problemimiz yoxdur. Ötən il, 54000 min oxucumuzdan 38 708 min nəfəri kitabxanamızın, o cümlədən metodik rəhbərliyini həyata keçirdiyimiz AMEA Elmi Tədqiqat İnstitutlarının kitabxanalarının, başqa sözlə AMEA-nın şəbəkə kitabxanalarının xidmətlərindən mütəmadi şəkildə istifadə edib. Onların davamiyyəti 719 565 dəfə olub. Fondlarımızın ümumi həcmi 3 420 180 nüsxəyə çatıb, kitab verilişi 976 597 nüsxə olub. Bütün bunlar onu deməyə əsas verir ki, oxucularımızın sayı, davamiyyəti, kitab verilişinin həcmi ilə bağlı hər hansı bir sıxıntımız yoxdur. Biz bu göstəricilərlə, MDB ölkələri arasında ən yüksək mövqelərdən birini tuturuq.

Biz 2012-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev tərəfindən Nizami Gəncəvinin 870, Mirzə Fətəli Axundzadənin 200, Xurşidbanu Natəvanın 180, Həsən bəy Zərdabinin 170, Mirzə Ələkbər Sabirin 150, Məmməd Səid Ordubadinin 140, Hüseyn Cavidin 130, Əhməd Cavad və Bəhruz Kəngərlinin 120, Mirvarid Dilbazinin 100, Xəlil Rza Ulutürkün 80 illik yubileylərinin keçirilməsi ilə bağlı müvafiq sərəncamlar imzalanıb. Mərkəzi Elmi Kitabxana həmin sərəncamlardan irəli gələn mədəni tədbirlərin ayrılmaz tərkib hissəsi kimi bir sıra işlər görüb, konfranslar, sərgilər təşkil edib. Tərəfimizdən Nizami Gəncəvinin zəngin irsinin təbliği və tədqiqi sahəsində uzunmüddətli proqram hazırlanıb, “Nizamişünaslıq” adlı biblioqrafik göstərici, eləcə də Hüseyn Cavidin həyat və yaradıcılığı haqqında biblioqrafik və veblioqrafik göstərici tərtib olunub, “Nizami irsi dünya kitabxanalarında”, Mirzə Ələkbər Sabirin yubileyinə həsr edilmiş “Bənzərəm bir qocaman dağa ki...”, Bəhruz Kəngərlinin həyatına və zəngin irsinə həsr edilmiş “Rənglərin simfoniyası” mövzusunda konfranslar keçirilib, “Dahi Azərbaycan şairi-Nizami Gəncəvi”, “Nizami aforistikası”, “Əhməd Cavad-görkəmli vətənpərvər şair”, “Həsən bəy Zərdabi” və s. adlı elektron məlumat bazaları yaradılıb.

Bununla bərabər, ötən il 20 yanvar faciəsinin 22-ci, Şuşa və Xocalının işğalının 20-ci, 31 Mart soyqırımı gününün 93-cü, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranmasının 94-cü ildönümləri ilə bağlı müvafiq sərəncamlardan irəli gələn respublika əhəmiyyətli “XX əsrin ən böyük faciəsi- Xocalı soyqırımı”, “Qədim Şuşa-işğaldan 20 il keçir” adlı konfrans-sərgilər təşkil etmişik. Ötən il keçirdiyimiz ictimai-mədəni tədbirlərin, sərgi-konfransların, seminarların ümumi sayı 126-dır. Sadaladığımız tədbirlərlə yanaşı, 2012-ci ildə kitabxanamızda “Cənubi Qafqazda erməni terroru”, “İqtisadiyyat və neft strategiyası”, “Bioetika və insan hüquqları”, “Türkologiya üzrə ədəbiyyat Mərkəzi Elmi Kitabxananın fondlarında”; “Şuşa-Azərbaycanın mədəniyyət mərkəzidir” və digər mövzularda ədəbiyyat sərgiləri, eyni zamanda Məhsəti Gəncəvi-900, Yusif Vəzir Çəmənzəminli-125, Ağamusa Axundov-80, Ziya Bünyadov-90, Xudu Məmmədov-85, Azadə Rüstəmova-80 və b. yubiley sərgiləri təşkil olunub.

Ötən il kitabxananın əldə etdiyi ən uğurlu nəticələrdən biri də Heydər Əliyev irsinin təbliği istiqamətində ölkənin regionlarında bir sıra elmi-mədəni tədbirlərin təşkili olub. “Heydər Əliyev irsi və Azərbaycanın müasir inkişafında İlham Əliyev mərhələsi”; “Ürəklərdə yaşayan böyük qurucu”, “Azərbaycançılıq-müstəqil Azərbaycan dövlətinin əsas ideyasıdır”, “Mədəniyyətin böyük hamisi”, “Mədəni irsin keşiyində”, “Zirvədən-zirvəyə və əbədiyyətə” adlı bu tədbirlərimiz müxtəlif regionlarımızda yaşayan oxucularımızın böyük rəğbəti ilə qarşılanıb. Bundan başqa, 2012-ci ildə Türkiyə Elmlər Akademiyası və Mərkəzi Elmi Kitabxananın birgə təşkilatçılığı ilə Kitabxanada Heydər Əliyevin anadan olmasının 89-cu ildönümü münasibətilə türkologiya elminin aktual problemlərinə həsr olunmuş elmi nəşrlərin təqdimat mərasimi keçirilib. Ümumilli liderin yubileyi münasibətilə “Milli mədəniyyət və dövlətçilik təfəkkürü”, “Tarixi yaradan şəxsiyyət” mövzusunda elmi sessiyalar da təşkil olunub.

Biz çalışırıq ki, apardığımız tədqiqatları geniş oxucu kütləsi də, elmi ictimaiyyət də yaxından izləyə, təhlil edə bilsin. Bu məqsədlə hər il kitabxanamızın “Elmi əsərlər”i dərc olunur. Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyasının tövsiyə olunan nəşlər siyahısına daxil edilmiş “Elmi əsərlər” vasitəsilə əməkdaşlarımız öz tədqiqatlarının nəticələrini ictimailəşdirirlər. Ötən il, kitabxanamızın əməkdaşları filologiya üzrə elmlər doktoru, professor Gülşən Əliyevanın “Azərbaycan füzulişünaslığının qaynaqları” adlı 3 cildli məcmuəsi, tarix üzrə elmlər doktoru, professor Abuzər Xələfovun “Kitabxanaşünaslığın müasir problemləri” adlı kitabı, müəllifi olduğum “Milli-mənəvi dəyərlərimiz: yaradanlar və yaşadanlar” kitabı, Cavid Cəfərovun “Kitabxana-informasiya xidmətində elektron kataloq” adlı monoqrafiyası nəşr edilib. Bundan başqa, “Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası nəşrlərinin biblioqrafiyası” kitabı çap olunub. Akademiklər Nailə Vəlixanlının, Vasim Məmmədəliyevin, müxbir üzvlər Abbas Zamanovun, Maqsud Qurbanovun, Nizami Cəfərovun, biologiya elmləri doktoru Elşad Qurbanovun həyat və yaradıcılığını əks etdirən şəxsi biblioqrafik göstəricilər işıq üzü görüb. Ötən il Mərkəzi Elmi Kitabxanaya yeni daxil olan kitabların annotasiyalı biblioqrafik göstəricisi, dövri və nəşri davam edən ədəbiyyatın biblioqrafik göstəricisi, Bakı kitabxanalarına Şərq ölkələrinə aid Şərq və Qərbi Avropa dillərində daxil olan yeni kitabların biblioqrafik göstəricisi də çap edilib. Həmçinin, görkəmli ictimai xadim, maarifçi Mirzə Fətəli Axundzadənin, akademik Mirzə İbrahimovun, müxbir üzvlər Kərim Kərimov və Tofiq Hacıyevin həyat və yaradıcılığını əks etdirən şəxsi biblioqrafik göstəricilər, görkəmli alim, arxeoloq, numizmat Y.A.Paxomovun və türkoloq-alim, professor Georq Xazainin şəxsi kolleksiyalarının çap kataloqu, “Azərbaycanşünaslıq üzrə elmi informasiya” adlı annotasiyalı mövzu biblioqrafik göstəricisi, “Azərbaycanda müdafiə olunmuş dissertasiyaların biblioqrafik göstəricisi. Kimya. Biologiya. Tibb elmləri. Yer haqqında elmlər. Kənd təsərrüfatı” kitabı, “Kitabxana-informasiya fəaliyyəti. Terminlər və təyinlər” adlı izahlı lüğət nəşrə hazırlanıb. Ümumilikdə, ötən il 14 kitab nəşr etmişik. Kitabxana əməkdaşlarının 80-dən artıq məqaləsi (onlardan 14-ü xarici ölkələrdə) çap olunub.

2012-ci ildə kitabxanamızda “XXI əsrdə Azərbaycan kitabxanaları və onların avtomatlaşdırılması problemləri”, “Cəmiyyətdə informasiya mədəniyyətinin formalaşmasında kitabxanaların iştirakı”, “Azərbaycan klassik yazıçıların əsərlərinin nəşr tipləri: yaranması, inkişafı müasir vəziyyəti (M.Ə.Sabir və H.Cavidin ədəbi irsi əsasında)”, “Azərbaycan nağıllarının nəşri və tədqiqi təcrübəsinə dair biblioqrafik informasiya resursu (təşəkkülü, inkişafı və müasir vəziyyəti)”, “Azərbaycanda neft üzrə informasiya resursları: inkişaf istiqamətləri və perspektivləri” mövzularında elmi-tədqiqat işləri aparılıb, elmi məruzələr, məqalələr hazırlanıb.

– Sonda gələcək planlarınızla bağlı məlumat almaq istərdik.

– Əsas məqsədimiz oxuculara xidmət işinin səviyyəsini bir qədər də yüksəltməkdir. Bu məqsədlə biz istifadə etdiyimiz texnologiyaları bir qədər də təkmilləşdirmək niyyətindəyik. Biz istifadə etdiyimiz “İRBİS-64” Kitabxana Proseslərinin Avtomatlaşdırılması Sistemi vasitəsilə AMEA şəbəkə kitabxanalarında elektron kataloqun yaradılması işinin birinci mərhələsini bu il yekunlaşdıracağıq. Beləliklə, AMEA-nın bütün kitabxana şəbəkəsi vahid elektron kataloqa, vahid elektron komplektləşdirmə sisteminə malik olacaqdır. Belə inteqrasiyalı şəbəkə infrastukturu bizə bütün kitabxana resurslarını vahid informasiya mərkəzindən idarə etməyə imkan verəcək.

Bununla yanaşı, kitabxanamız ulu öndər Heydər Əliyevin 90 illik yubiley tədbirlərinə ciddi şəkildə hazırlaşır. Ənənəvi konfrans-sərgilərlə bərabər virtual sərgi və elektron təqdimatlar da hazırlayırıq.

Əlbəttə ki, əsas planlarımızdan biri də kitabxanamızın öz yubileyinə lazımi şəkildə hazırlaşmaqdır. 2014-cü ildə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Mərkəzi Elmi Kitabxanasının 90 illik yubileyi qeyd olunacaq. Bu məqsədlə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Mərkəzi Elmi Kitabxanasının 90 illik tarixini, müasir vəziyyətini və inkişaf strategiyasını özündə əks etdirən “Mərkəzi Elmi Kitabxana- 90” adlı sanballı memuar-kitab hazırlanır.

Və ən nəhayət, Prezident İlham Əliyevin sərəncamı ilə təsdiq olunmuş “Azərbaycan Respublikasında kitabxana-informasiya sahəsinin 2008-2013-cü illərdə inkişafı üzrə Dövlət Proqramı”na uyğun olaraq kitabxanamız üçün müasir, dünya standartlarına cavab verən möhtəşəm bina tikilir. Bu ilin sonunda kitabxanamızın yeni binaya köçürülməsi planlaşdırılır. Artıq indidən çalışırıq ki, yeni binaya bir sıra dəyişikliklərlə gedək, həm strukturumuzda, həm maddi-texniki bazamızda, həm də göstərdiyimiz xidmətlərdə yeniliklər edək.

S.HƏMİDLİ

525-ci qəzet.- 2013.- 15 mart.- S.4.