Tanıdığımız və tanımadığımız Məsiağa Məhəmmədi

Məsiağa Məhəmmədi – 50

Xəbər tutdum ki, Məsiağa Məhəmmədinin 50 yaşı tamam olur! Doğrusu inanmadım, dedim əşşi, bu qədər zarafat olar, Məsiağa dünənki cavan oğlandır, hardan oldu onun 50 yaşı?! “Mərdimazarı” axtarmağnan döyül ha, bir də gördüm ki, dostumuz Cavanşir Yusifli “525-ci qəzet”də “Bu adamı sevməyəsən, neyləyəsən...” adında bir qutlama yazıb!...

Daha inanmamağa yer qalmadı, fakt göz qabağındadır, kişinin 50 yaşı tamam olur, mən də dəstədən geri qalmamaq üçün cumdum qələmə, yox “Note-book”a ki, köhnə dostumun, qonşumun yubiley qutlamasına qatılım...

Mən Məsiağanı çoxdan, lap çoxdan tanıyıram, aspiranturada oxuduğu illərdən, dəqiqləşdirsəm 1989-cu ildən. Tanınmış, dünya şöhrətli şərqşünas professor Rüstəm Əliyevin ən sevimli tələbələrindən idi. Rüstəm Əliyevlə mən yaxın dost idim və o həmişə Məsiağadan fərəhlə danışardı. İş elə gətirdi ki, bir müddət biz qapı-qonşu olduq, bir binanın eyni mərtəbəsində tanınmış yazıçı Əlibala Hacızadə, şair Eldar Baxış, mən və Məsiağa qonşu məqamındaydıq və doğma münasibətlər də öz axarında... Bu mənim tanıdığım Məsiağa Məhəmmədidir!

İndi isə hamının həm tanıdığı, həm də tanımadığı Məsiağa Məhəmmədidən söhbət açmaq istərdim...

Məsiağa Əhməd oğlu Məhəmmədi 1963-cü il mayın 1-də Əli-Bayramlı şəhərində anadan olub. Azərbaycan Dövlət Universitetinin şərqşünaslıq fakültəsini fərqlənmə diplomu ilə bitirib. 1985-1987-ci illərdə Əfqanıstanda tərcüməçi kimi hərbi xidmətdə olub. 1987-ci ildən etibarən Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Ziya Bünyadov adına Şərqşünaslıq İnstitutunda laborant, kiçik elmi işçi, böyük elmi işçi, bölmə müdiri, direktor müavini vəzifələrində çalışıb. 2004-cü ildən həmin institutun İran filologiyası şöbəsinin müdiridir. 1993-ci ildə Qarabağ müharibəsində iştirak edib, 1993-1994-cü illərdə Bakı Ali Birləşmiş Komandanlıq Məktəbinin (indiki Heydər Əliyev adına Azərbaycan Ali Hərbi Məktəbi) xarici dillər kafedrasının dosenti olub. 2003-2004-cü illərdə Nizami Gəncəvi adına Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyində elmi işlər üzrə direktor müavini işləyib. 2011-ci ildən Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin ekspertidir. Məsiağa Məhəmmədi tanınmış şərqşünas-alim və tərcüməçidir, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru (1991), Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvüdür. Evlidir, iki gül balası var...

Məsiağa Məhəmmədinin elmi marağı, tədqiqat sahəsi geniş və əhatəlidir. O, 1991-ci ildə dünya şöhrətli şərqşünas, professor Rüstəm Əliyevin rəhbərliyi altında “Saib Təbrizinin lirikası və farsdilli poeziyada “hind üslubu” problemi” mövzusunda dissertasiya müdafiə edib. Bu onun elmdə ilk ciddi addımı olsa da, həmin tədqiqat təkcə Azərbaycanda deyil, Rusiya, Özbəkistan, Gürcüstan, İran və Almaniyada yaşayan mütəxəssislər tərəfindən yüksək qiymətləndirilib. Dissertasiyada ilk dəfə olaraq, “hind üslubu”nun təkamül mərhələləri, ideoloji və estetik əsası müəyyən edilib.

Bununla şərqşünaslığın şahrah yoluna çıxmıç gənc Məsiağa dünya bədii fikrinin korifeyləri olan Nizami, Sədi, Xacu, Hafiz, Füzuli, Tərzi Əfşar, Kəlim Kaşani, Şəhriyar və s. kimi şairlərin yaradıcılığı haqqında elmi yeniliyi ilə seçilən olduqca maraqlı və orijinal araşdırmalar aparıb, bir çox gizlində qalan mətləb və problemləri aşkarlamaqla ədəbi-elmi ictimaiyyətin daima diqqət mərkəzində olub. Şərqşünaslığa aid dərin məzmunlu, problematik məqalələri Bakıdan əlavə, Moskvada, Sankt-Peterburqda, İstanbulda, Ankarada, Daşkənddə, Təbrizdə, Tehranda çap edilib...

Onun elmi fəaliyyətinin mühüm bir istiqaməti də mənbəşünaslıqdır. “Qızılbaşlar tarixi” adlı anonim mənbəni, Yusif Qarabağinin “Yeddi bağ” risaləsini geniş şərhlərlə fars dilindən Azərbaycan dilinə tərcümə və çap edib. Həmçinin İmam Qəzzalinin “Kimiyayi-səadət” əsərindən müəyyən parçaları, Əbu Səid Əbül-Xeyr, Baba Kuhi Bakuvi, Şəms Təbrizi, Cəlaləddin Rumi, Şeyx Məhəmməd Xiyabani yaradıcılığından müəyyən nümunələri dilimizə çevirib. Müasir İran və Əfqanıstan ədəbiyyatından bədii tərcümələr edib, bu sahədə təcrübəli mütəxəssis kimi yetişib, xüsusən fars şairi Söhrab Sipehirdən etdiyi tərcümələr elmi-ədəbi ictimaiyyət tərəfindən maraqla qarşılanıb.

Bir sıra beynəlxalq və respublika konfranslarında iştirak və çıxış edib, çoxsaylı elmi monoqrafiya və topluların redaktoru olub. Rəsmi opponent və üzv qismində Dissertasiya Şuralarının işində iştirak edib. Məsiağa Məhəmmədi pedaqoji fəaliyyətlə də məşğul olub, Azərbaycan Universitetində və Bakı Dövlət Universitetində Şərq ədəbiyyatı tarixindən maraqlı mühazirələr oxuyub. O, mətbuat sahəsində də fəaliyyət göstərib, bir sıra qəzet və jurnalların redaktoru və redaksiya heyətinin üzvü olub.

Məsiağa Məhəmmədinin elm aləminə bəxş etdiyi xeyli sayda araşdırmaları, tərcümələri və kitabları var. Onun “Saib Təbrizi və farsdilli poeziyada “hind üslubu”, “Sədi və Hafiz”, “Tədqiqlər və Tərcümələr”, “Şəms və Mövlana”, “Güney Azərbaycan məsələləri” monoqrafik tədqiqatları, “Qızılbaşlar tarixi” – fars dilindən tərcümə və şərhlər, “Yusif Qarabaği. Yeddi bağ” – fars dilindən tərcümə, ön söz və şərhlər, “Müdərris Rəzəvi. Nəsirəddin Tusinin həyatı və əsərləri”, – fars dilindən tərcümə (Vidadi Mustafayevlə birlikdə), “Söhrab Sipehri. “Suyun ayaq səsi” (şeirlər və poema) – fars dilindən tərcümə və ön söz, “Tərcümə çələngi” kimi kitabları oxucular tərəfindən sevilə-sevilə oxunur.

XX əsr Azərbaycanında çox görkəmli şərqşünaslar və farscadan tərcüməçilər fəaliyyət göstərib – Həmid Araslı, Rüstəm Əliyev, Məmmədağa Sultanov, Mübariz Əlizadə, Mir Mehdi Seyidzadə, Əbülfəz Hüseyni, Həmid Məmmədzadə, İsmayıl Cəfərpur, Rəhim Sultanov və başqaları... Məsiağa Məhəmmədi bu məktəbin müasir mərhələdə ən ləyaqətli, ən istedadlı və ən məhsuldar, zəhmətkeş davamçılarındandır...

Onun yuxarıda adlarını çəkdiyim “Saib Təbrizi və farsdilli poeziyada “hind üslubu”, “Sədi və Hafiz”, “Tədqiqlər və Tərcümələr”, “Şəms və Mövlana”, “Güney Azərbaycan məsələləri” kitabları indiki çağda şərqşünaslığımızın say-seçmə nümunələrindəndir.

Xüsusən, “Güney Azərbaycan məsələləri” kitabı günümüzün ədəbi hadisəsinə çevrildi, müxtəlif rəylər doğurdu. Məsələn, Cavanşir Yusiflinin, Pərvanə Məmmədlinin, V.Məmmədovun, A.Həsənovanın məqalələri bu baxımdan diqqətimi çəkdi. Pərvanə Məmmədlinin bu fikirləri tamamilə məqbuldur: “Son illər Güney Azərbaycanda milli özünüdərk prosesi sürətlənib. Milli və mədəni haqlar uğrunda hərəkata çevrilib. Bunu görməmək mümkün deyil. Tarix boyu Quzey Güneydəki hərəkata dəstək olub. Məsiağa Məhəmmədi bu ənənəni bu gün də davam etdirməyi vacib sayan ziyalılarımızdandır. Tanınmış şərqşünas-alim və tərcüməçi bu işə həm qəlbinin hökmü, həm də qələminin gücü ilə xidmət göstərir. Amma daha çox üzdə olmağı deyil, böyük türkçü Əli bəy Hüseynzadə sayağı, “pərdə arxasında” durmağı üstün tutur. Uzun illər elmi araşdırmaları, KİV-dəki yazıları, çıxışları onun İran və Güney Azərbaycan üzrə peşəkar mütəxəssis kimi tanıdıb”.

Məsiağa Məhəmmədini intellektual bir ziyalı kimi həm də, Azərbaycan oxucusunun maariflənməsi işinə xidmət işi düşündürür və bu istiqamətdə səmərəli fəaliyyət göstərir. Məsələn, onun bir şərqşünas kimi heç tədqiq və maraq sferasına aid olmayan, amma Azərbaycan oxucusuna əbədi lazım və vacib olan məsələlər, ədəbi hadisələr, problemlər də nəzərindən qaçmır, əlbəhəl bu seçmələri tərcümə edərək bizlərə çatdırır. Sanki, “Oxuyun, bilin, məlumatınız olsun!” mesajını göndərir! Məsələn, Məsiağanın “Postmodernizm nədir?”, “Milorad Paviç ilə müsahibə” kimi çevirmələri bu qəbildəndir və maarifləndirmə funksiyası daşıyır!

Onun tərcümə sahəsində xidmətləri sırasında bir tərcüməsi xüsusən fərqlənir və Azərbaycan tərcümə ədəbiyyatı tarixində, deyərdim ki, əlahiddə yer tutur. Bu da onun “Tərcümə çələngi” kitabıdır. Bu kitabda Məsiağa Məmmədlinin yüksək professionallıqla, qeyri-adi səriştə ilə etdiyi bu tərcümələr də dediyimiz məqsədə xidmət eləyir. O, arayıb tapdıqlarını, düşüncələrini, bizlərlə yüksək zövq və səxavətlə bölüşür, oxucuların informasiya dairəsinin daha geniş, bədii zövqünü daha təkmil etməyə, zənginləşdirməyə çalışır, müasir təfəkkürü cilalayır, əsərlərindəki dəyərli şəhrlərlə elm aləmində və ictimaiyyətdə maraq doğuracaq yeni, təzə-tər faktları, bizə məlum olmayan bilgiləri çatdırmağa xidmət edir.

Onun tərcümələri sırasında Söhrab Sipehrinin “Suyun ayaq səsi” kitabını da fərqləndirmək istərdim. Bu kitab Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin dəstəyi, “Dünya ədəbiyyatı” dərgisinin texniki iştirakıyla “525-ci qəzet”in “525 kitab” seriyasından nəşr olunan kitablar sırasındandır. Seriyanın rəhbəri, AYB-nin katibi, “525-ci qəzet”in baş redaktoru, yazıçı-publisist Rəşad Məciddir və onun bu kitabın tərcümə və nəşrini ədəbiyyatımızda önəmli hadisə adlandırması da əbəs deyil. Çünki Söhrab Sipehri XX əsr yenidilli fars poeziyasının ilk beşliyinə daxil olan maraqlı şairlərdən biridir. Onu təkcə fars ədəbiyyatının deyil, dünya ədəbiyyatının əhəmiyyətli imzası kimi tanıyırlar. Söhrab Sipehri istər “yeni şeir”in gəlişməsinə verdiyi töhfə, istərsə də yaradıcılıq üslubu baxımından diqqəti çəkir. Təsadüfi deyil ki, özündən sonrakı poetik nəslə ciddi təsir edən Sipehri poeziyasına bütün dünyada maraq ilbəil artmaqda, əsərləri müxtəlif dillərə tərcümə edilməkdədir. Sipehrinin şəxsiyyətinə özəl marağı şərtləndirən amillərdən biri də budur ki, o, İran mədəniyyəti tarixinə təkcə böyük şair kimi deyil, həm də dünyaca məşhur modernist rəssam kimi daxil olub. Məsiağa Məhəmmədi, göründüyü kimi, həmişə belə dünya miqyaslı şəxsiyyətlərlə Azərbaycan oxucusunu tanış edir və bu sahədə olduqca əhəmiyyətli, vacib işlər görür...

Məsiağa Məhəmmədinin maraqlı kitablarından biri də “Şəms və Mövlana”dır. Müəllif kitabı unudulmaz dostu və həmkarı, görkəmli Azərbaycan yazıçısı Əlibala Hacızadənin işıqlı xatirəsinə həsr edib. Bu kitaba sufizmin və bütövlükdə Şərq bədii-fəlsəfi düşüncəsinin ən parlaq simalarından olan Şəms Təbrizi və Mövlana Cəlaləddin Rumi haqqında onun məqalələri, eləcə də onların yaradıcılığından tərcümələri daxil edilib. Məqalələrdə Azərbaycan şərqşünaslığı və ədəbiyyatşünaslığında ilk dəfə olaraq, Şəms Təbrizinin gerçək şəxsiyyəti və düşüncələri üzərinə işıq salınıb, onun bioqrafiyasının bəzi qaranlıq və mübahisəli məqamlarına aydınlıq gətirilməsinə, eləcə də Mövlananın irəli sürdüyü fəlsəfi-ictimai təlimin yığcam və anlaşıqlı şərhinin verilməsinə çalışılıb. Həmişəki kimi, bu kitabda yer almış və orijinaldan edilmiş tərcümələr də Azərbaycan oxucusuna ilk dəfə təqdim olunur.

Onun əsərləri sırasında “Sədi və Hafiz” əsəridə xüsusi yer tutur. Bu kitaba Sədi və Hafiz haqqında oçerklər daxil edilib. Müəllif Şərqin yetirdiyi bu iki dühanın şəxsiyyəti və yaradıcılığı haqqında oxucularda bitkin təsəvvür yaratmağa çalışıb, onların ədəbi fəaliyyətinin ən mühüm məqamlarını işıqlandırmaqla bərabər, bir sıra məsələlərə yeni baxış təqdim edib.

“Tədqiqlər və tərcümələr”də isə müəllifin müxtəlif illərdə yazdığı elmi məqalələrin və etdiyi tərcümələrin bir qismi daxil edilib. Məqalələrdə Şərq, o cümlədən, Azərbaycan ədəbiyyatının, fəlsəfi-ictimai fikrinin nisbətən az öyrənilmiş məsələlərinə toxunulub, bir sıra yeni faktlar və materiallar aşkara çıxarılıb, orijinal mülahizələr irəli sürülüb. Tərcümələr bölümündə klassik irsimizin və müasir Şərq ədəbiyyatının Azərbaycan dilinə ilk dəfə çevrilən maraqlı nümunələri yer alıb.

Məsiağa Məhəmmədinin onlarla maraqlı məqalələri sırasında mənim ən çox bəyəndiklərimdən biri də “Məmmədhüseyn Şəhriyar və İran ədəbi mühitı” məqaləsidir. Məncə, necə Belinskini oxumadan Puşkini olduğu kimi başa düşmək olmadığı kimi, Məsiağanın bu məqaləsini oxumadan Şəhriyarın da kim olmasını dəyərincə başa düşmək mümkün deyil. Bu məqalənin son cümlələrini oxucularımla bölüşürəm: “Hazırkı qloballaşma şəraitində modernləşmənin yeni mərhələsi ilə üzləşən Şərq aləmi, o cümlədən, İran və Azərbaycan mühiti üçün Şəhriyar yenə də aktualdır, bir çox müasirlərindən və poetik rəqiblərindən fərqli olaraq, öz sözü ilə XXI əsrə adlayıb, onun poeziyası zamanın sınağından və ədəbi döyüşlərdən qabiliyyətlə çıxıb.

“İnşallah ki, qalibəm mən!” – deyirdi böyük Füzuli. Bu söz Şəhriyara da aiddir. Əgər bu gün ona İranın milli şairi statusu verilibsə, onun vəfat günü milli şeir günü kimi qeyd olunursa, doğma yurdunun Güneyində və Quzeyində misraları dillər əzbəridirsə, Şəhriyar, həqiqətən də, qalibdir”.

Bu sözləri Məsiağa Məhəmmədinin yaradıcılıq fəaliyyətinə də aid etmək olar. Bu 25 illik elmi yaradıcılıq müddətində “bir nər dəvənin yükü”nü çəkəcək işlər ortaya qoyub...

Qurban BAYRAMOV

525-ci qəzet.- 2013.- 1 may.- S.7