Elmə, mədəniyyətə təmənnasız xidmət nümunəsi

Azərbaycan ədəbiyyatına, ədəbi əlaqələrimizə, klassiklərimizin həyat və yaradıcılığına yeni rakursda, milli ədəbi, mədəni, mənəvi, tarixi dəyərlərimiz müstəvisində yanaşılması Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığının mühüm vəzifəsidir. Bu vəzifə müasir biblioqrafiyanın tədqiqatçı funksiyasının qarşısına da yeni tələblər qoyur. Çünki həsr edildiyi mövzudan asılı olmayaraq, mükəmməl tərtib edilmiş hər hansı biblioqrafik vəsait həm tədqiqat funksiyasını daşıyır, həm praktiki əhəmiyyət kəsb edir, həm də milli mənəvi yaddaş xəzinəmizi zənginləşdirir. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin və Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü, filologiya elmləri doktoru, dosent Ə.T.Əfəndiyev respublikamızda elmi mühitin Azərbaycan ədəbiyyatı, ədəbi tənqid və ədəbi əlaqələr sahəsində çoxsaylı elmi əsərlərin müəllifi və milli biblioqrafiya məktəbimizin əsasını qoyan peşəkar biblioqraf kimi tanıyır.

Əmin Əfəndiyev Qax rayonunun İlisu kəndində müəllim ailəsində anadan olub. İlisu elm aləminə məşhur şəxsiyyətlər vermişdir. Həmin şəxsiyyətlərin sırasına daxil olan Əmin Əfəndiyev də bu kəndin təbiətinin özü kimi saf, dəyanətli, qürurlu və zəhmətkeş bir ziyalıdır. Onun həyat kredosu humanizm, insanlıq duyğusu, zəhmətsevərlik, xeyirxahlıq, sədaqət, elinə-gününə, doğmalarına və yaxınlarına, həmkarlarına olan qayğısı, böyük məhəbbətidir.

1941-1952-cı illərdə Qax rayon orta məktəbində təhsil alıb. 1957-ci ildə Azərbaycan Dövlət Universiteti Filologiya fakültəsinin “Kitabxanaşünas-biblioqraf” ixtisasını bitirib. Əmək fəaliyyətinə Universitetin kitabxanasında başlayıb, sonra M.F.Axundov adına Azərbaycan Respublika Dövlət Kitabxanasında (1958-1976) baş biblioqraf, məlumat-biblioqrafiya şöbəsinin müdiri, elmi işlər üzrə direktor müavini vəzifələrində çalışıb.

1959-cu ildə müəllifin ilk biblioqrafik oçerki – “Amerika ədəbiyyatı Azərbaycan dilində” dövri mətbuatda çap olundu. Bundan sonra Azərbaycan ədəbiyyatının ayrı-ayrı xalqların dillərində nəşri vəziyyətini işıqlandıran silsilə biblioqrafik oçerkləri –”Azərbaycan ədəbiyyatı özbək dilində”, “Azərbaycan-özbək ədəbi əlaqələri”, “S.Vurğunun əsərləri SSRİ xalqlarının dillərində”, “M.Ə.Sabir A.Tukayın tərcüməsində” və s. – mətbuat səhifələrində dərc edilir.

Ədəbi əlaqələrin tədqiqatçısı olan marağı onu 1968-1971-ci illərdə Azərbaycan EA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun aspiranturasına aparır. 1972-ci ildə “Azərbaycan-latış ədəbi əlaqələri tarixindən” mövzusunda namizədlik dissertasiyasını müdafiə edir.

Bu tədqiqat haqqında Latviya Elmlər Akademiyası Dil və Ədəbiyyat İnstitutundan göndərilmiş rəydə deyilirdi ki, “latış–Azərbaycan ədəbi əlaqələri indiyə kimi heç vaxt bu şəkildə sistemli elmi tədqiqat üçün obyekt olmayıb...” Ümumiyyətlə, Azərbaycan-latış ədəbi əlaqələri silsiləsindən dərc edilmiş elmi məqalələri, araşdırmaları Ə.Əfəndiyevin yaradıcılığında əsas xətlərdən birini təşkil edir. Bu mənada “Ədəbiyyatımızın dostları: Andris Veyan”, “Ernest Birzniek Upit və Azərbaycan”, “Yan Yaunsudrabın və Azərbaycan”, “Azadlıq və sənət aşiqi Avqust Arays Bertse” və digər məqalələri bu silsilədəndir. 1976-1978-ci illərdə Azərbaycan Ensiklopediyası redaksiyasında “Mətbuat, xalq maarifi və pedaqoqika” şöbəsində müdir vəzifəsində çalışdığı illərdə də bir tərəfdən biblioqrafik göstəricilər tərtib edir, biblioqrafik oçerklər yazır, digər tərəfdən kitabxanaların iş təcrübəsini ümumiləşdirib işıqlandırırdı.

Ə.Əfəndiyev 1973-1984 cü illərdə Azərbaycan dövlət İncəsənət Universitetində baş müəllim, dosent, kafedra müdiri, dekan müavini vəzifəsində çalışmışdır.

Ə.T.Əfəndiyev 1997-ci ildən 2000-ci ilə qədər Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Mərkəzi Elmi Kitabxanasının direktoru vəzifəsində çalışmışdır. Rəhbərlik etdiyi illər ərzində Azərbaycan kitabxanasının fəaliyyətində böyük dönüş əmələ gəlmiş, yeni struktur islahatları aparılaraq, “Nadir nəşrlər”, “Kitabxana proseslərinin avtomatlaşdırılması”, “Elmi kütləvi informasiya” və s. kimi müasir dövrün tələblərinə cavab verən şöbələrin yaradılmış və gənc mütəxəssis kadrları irəli çəkərək onlara rəhbərlik etmək məsuliyyətini həvalə etmişdir. O, 2002-ci ilin yanvarından Azərbaycan MEA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun “İnformasiya və biblioqrafiya” şöbəsinə rəhbərlik edir.

Əmin Əfəndiyev Beynəlxalq Elmlər Akademiyaları Assosiasiyasının Kitabxana direktorları Şurasının, Avroasiya Kitabxanalar Assambleyasının, Türkdilli Dövlətlərin Kitabxanalarının Assosiasiyasının, Azərbaycan Kitabxana İşinin İnkişafı Assosiasiyasının və s. təşkilatların həm üzvü, həm də fəal iştirakçısıdır.

Ə.Əfəndiyevin tərtib etdiyi biblioqrafik göstəricilər onun elmi yaradıcılığı ilə biblioqrafik fəaliyyətinin vəhdətindən yaranmış mühüm bir sahəni təşkil edir. Azərbaycanın ədəbiyyatının, mədəniyyətinin və tarixinin ən görkəmli simalarına həsr edilmiş “Nəsimi” (1973), “İlyas Əfəndiyev” (1985), “Kamal Talıbzadə” (2000), “Ağamusa Axundov” (2002), “Azadə Rüstəmova”(2003), “Yaşar Qarayev” (2002), , “İlyas Əfəndiyev” (2005), “Bəkir Nəbiyev” (2005), “Qələmə sarılmış ömür – İsmayıl Qarayev” (2008), “Həmid Araslı” (2009), “Yaqub Mikayıl oğlu Mahmudov” (2011), “Anar. Ömür yolu. Yaradıcılığı” (2011), “M.F.Axundzadə-200 (2012), çapa hazırlanan “Nizaməddin Şəmsizadə”, “Həsən Həsənov” və s. şəxsi biblioqrafiyalar çox dəyərlidir. Əmin Əfəndiyev ədəbi biblioqrafiya sahəsində şəxsi biblioqrafik vəsaitlərlə yanaşı sahəvi ümumi və mövzu janrlarda da bilioqrafik göstəricilər tərtib etmiş və uğurla qarşılanmışdır. “Azərbaycanın laureat yazıçıları” bu cəhətdən xarakterikdir. Dövri ədəbi nəşrlərimizə həsr edilmiş “Azərbaycan-80. Biblioqrafiya –1923-2004” (2004), “Ədəbi yaddaşımız “Ədəbiyyat qəzeti. Biblioqrafiya” (1-ci cild 1934-1964; 2-ci cild 1965-1989, 3-cü cild 1990-2010 (2013)” və s. vəsaitlər Azərbaycan ədəbiyyatının və ədəbiyyatşünaslıq elminin biblioqrafik mənbələri kimi əhəmiyyətlidir.

“İlyas Əfəndiyevin yaradıcılıq yolu” mövzusunda doktorluq dissertasiyasını tamamlamış müəllif, eyni zamanda “İlyas Əfəndiyevin yaradıcılığı” monoqrafiyasını (2000) nəşr etdirmişdir. Bundan əvvəl Ə.Əfəndiyevin “İlyas Əfəndiyev. Biblioqrafik göstərici” (1985), “İlyas Əfəndiyev. Monoqrafiya-albom” (1996) kitabları nəşr olunmuşdur.

Ə.Əfəndiyev hazırda “Əhməd Cavad tərcüməçi kimi” monoqrafiyası üzərində işini yekunlaşdırır.

Alimin daha bir uğuru “Qafqaz əraziləri və xalqlarının təsvirinə dair materiallar toplusu QƏXTMT /SMOMPK/ izahlı biblioqrafiya”dır. Ə.Əfəndiyevin üç ildən çox üzərində işlədiyi bu əsər Azərbaycan biblioqrafiyasında analoqu olmayan vəsaitdir.

Ə.T.Əfəndiyevin tərtibçi-müəllifi olduğu “Azərbaycan tarixçiləri” iki cildlik biblioqrafik göstərici (2010-2011) Azərbaycan tarixşünaslıq biblioqrafiyasında sanballı bir tədqiqat işi qədər dəyərli töhfədir. Alimin Azərbaycan ədəbiyyatına daha bir xidməti ABŞ səfirliyinin nəzdindəki Tədris və İnformasyia Mərkəzinin direktoru Sevelina Kolarova ilə birlikdə müəllifi olduğu “Azərbaycan ədəbiyyatı antologiyası” CD-dir. Latın qrafikasında ilk elektron nəşr olan bu resurs “Azərbaycan ədəbiyyatının qızıl fondu” adı ilə İnternetdə də yerləşdirilmişdir.

Bu qəbildən Ə.Əfəndiyevin iştirakçısı və tərtibçisi olduğu digər elektron kitabxana layihələri də maraqlıdır – bu haqda daha geniş məlumat almaq üçün www.translit.az www.gutenberg.aznet.org www.literature.az – saytlarındakı materiallara diqqət yetirmək kifayətdir.

2012-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev “Mirzə Fətəli Axundzadənin 200 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında” 13 aprel 2010-cu ildə xüsusi sərəncam imzaladı. “Mirzə Fətəli Axundzadə-200” adlı fundamental elmi-biblioqrafik göstərici bu qəbildən dahi mütəfəkkirin yubileyinə və Azərbaycan ədəbiyyatşünaslıq elminə, biblioqrafiyasına əhəmiyyətli bir töhfə oldu.

Ömrünün səkkizinci onilliyinə qədəm qoyan Əmin Əfəndiyev bu gün də gümrahdır, həyat dolu enerjisi ilə elmi fəaliyyətini davam etdirir. Şöbə müdiri olduğu Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun “Elmi informasiya” şöbəsinin fəaliyyətindəki uğurlu nəticələr – Azərbaycanda müdafiə olunmuş dissertasiyaların məlumat bazasının yaradılması (həm çap, həm elektron), Ədəbiyyatşünaslıq sahəsində biblioqrafik tədqiqatların davam etməsi, İnstitutun saytının tərtibi və daim yeniləşməkdə olan materiallarla zəngin olması, elmə xidmət edən elektron resursların hazırlanması və sair işlər onun tələbkar, məsuliyyətli bir elm təşkilatçısı olduğunu da təsdiq edir.

Zakirə ƏLİYEVA,

AMEA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu,

Elmi informasiya şöbəsinin müdiri

525-ci qəzet.- 2013.- 22 may.- S.8.