“Yanar bu kədərə dərə də, dağ da”

(“Dünya, səndən kimlər keçdi” silsiləsindən)

Belə bir şair vardı: Tahir Qurban. Ədəbi aləmdə şimşək kimi çaxdı və sonra daha görünmədi. 1977-ci ildə “Ulduz” jurnalında onun bir neçə şeiri çap olundu və bu şeirlərlə Tahir qısa bir müddətdə sensasiya yaratdı. Vəssalam..Sonra Tahir Qurbanın imzasına heç yerdə rast gəlmədik. İxtisasca həkim idi. Amma özünə də amansızcasına divan tutdu, xəstəliyinin qarşısını almadı və 2003-cü ildə, əlli altı yaşında dünyasını dəyişdi.

Onu altmışıncı illərdən tanıyırdım. Masallıda, şəhərin mərkəzindəki kitabxanada rəhmətlik Vaqif Hüseynovun rəhbərliyi ədəbi dərnək təşkil olunmuşdu. Mən də, Tahir də məktəbli kimi o dərnəyə gəlib-gedərdik. Amma o, çox nadir hallarda şeir oxuyardı. Oxuyanda da dərnək üzvləri utanardılar ki, niyə belə gözəl şeirlərin yanında zəif, çiy şeirlər oxuyurlar...

Mən ona istedadlı və bənzərsiz şair deyirəm. Və onun on-on beş şeiri (əlimə keçənləri) olsa da, elə bunlar onun poetik təfəkkürünün özünəməxsusluğundan söz açmağa imkan verir. İstəmirəm ki, dediklərim havadan asılı qalsın. Öncə onun “Buhenvald..Salasrils..” şeiri ilə tanış olaq. O illərdə bu mövzu çox dəbdə idi, amma Tahir Qurbanın şeiri son dərəcə orijinal idi. Şeir başdan-ayağa metaforalar, bənzərsiz təşbihlər üzərində qurulmuşdu.

Burda günəş doğa, daşa nur indi,

Ürəklər tənhalıq adası kimi.

Bu yerdə kölgələr düşünün indi,

Düşünür Hamletin atası kimi.

Palıdlar daş kimi donub yerində

Torpağa qıyıblar, daşa qıyıblar.

İtkin doğmaların sümüklərində

paslı mərmilərdə

bala qarışqalar yuxulayıblar.

Bir isti yara tək açılıb səhər,

Meşə ağrıların gileylərindir.

Soyuq qəbirlərdən qalxıb ölülər

Uzaq obaların ocaqlarında

Donmuş əllə

rini isidir indi.

Yumsan gözlərini, titrəyər ürək

Güllələr açılar hardasa min-min.

Yaralı igidlər nar ağacı tək,

Gözünün içində çiçəklər sənin.

Kiminsə qəlbində qışqırıb qanı,

Ulduzlar gözünü birdən qıyıblar

.

Bir durna qatarı yol azıb donar,

Yetim anaların qolları üstə.

Burda günəş doğa, daşa nur indi,

Sular zəmilərin xatası kimi.

Bu yerdə kölgələr düşünür indi,

Düşünür Hamletin atası kimi.

İstəmədim bu şeirdən yarımçıq misal gətirim, bütöv təqdim elədim ki, özünüz bu şeirin poetik gözəlliyilə tanış olasınız. Yetmişinci illərdə yazılıb bu şeir, o illərin yenilikçi ruhu ilə qələmə alınan nümunələrindəndir. Bizim novator şairlərimiz öz şeirlərində belə ələ, dilə gəlməyən metaforalarla, təşbihlərlə, təzadlarla oxucuları diksindirərdilər və maksimum dərəcədə şablondan, məlum stereotiplərdən qaçardılar –Əli Kərim, Fikrət Qoca, Vaqif Səmədoğlu, İsa İsmayılzadə, Ələkbər Salahzadə, Məmməd İsmayıl, Nüsrət Kəsəmənli, Tofiq Abdin, Camal Yusifzadə, Ramiz Rövşən, Vaqif Bayatlı kimi...Tahir Qurban da bu poetik zəmində yetişib formalaşmışdı.

Tahir Qurban müasir Azərbaycan şeirinin “fikir poeziyası” deyilən bir cərəyanın nümayəndəsi idi, onun şeirləri düşünən, dünyaya tamam fərqli bir baxışla boylanan şairin qələmindən çıxıb. Amma bu düşünən insan həm də başdan-ayağa hiss, həyəcan, duyğular əsiri idi. Fikirləşirsən ki, bir-birindən tutumlu və sərrast deyilən bu poetik obrazlar hardan gəlir? Tahir bunları düşünərəkmi yaradır, yoxsa əvvəlcədən hazırdı beyində?

O, şeirlərində təbiəti gözlənilməz metaforalarla elə təsvir edirdi ki, buna yalnız heyrətlənirdin və poetik yükü dopdolu misraları, ayrı-ayrı bəndləri oxuduqca dahi Füzulini xatırlayırdı. Budur, “Gecə qar yağır” şeirindən bir parçaya diqqət edin:

Gecəyə qar yağır-ay işığı tək,

Göylər əriyibdir, dağlar enibdir.

Qara itimiz də ləpirləriylə

Bizim qapımıza zəncirlənibdir.

Dərə qəribsəyir, dağ qəribsəyir,

Gileylər, mahnılar sıxır qəlbimi.

Gecə qar yağanda yata bilməyir,

Kədərli Çaplinə oxşayan meşə.

Yağır meşələrin ağ susuzluğu

Uzaq dərələrdə uyuyub külək.

Taxta çarpayıya yuxusuzluğum

Sərilib, əzilmiş döşəkağıtək.

“Ulduz” jurnalında, eləcə də “Azərbaycan”da beş-on şeiri çap olundu və Tahir Qurban daha redaksiyalara üz tutmadı. İllər keçdi, gözləyirdik ki, o, yenə şeirə qayıdacaq, amma qayıtmadı. Doxsanıncı illərdə mən Masallıda çıxan “Qala” qəzetində “Hardasan, Tahir qurban?” adlı bir yazı çap elətdirdim. O yazıda Tahiri yaxşı tanıyan, onun istedadını yüksək qiymətləndirən bir neçə şairik ürək sözlərini də təqdim etmişdim. Onları bir daha təkrar edirəm.

Ələkbər Salahzadə: Tahir son dərəcə istedadlı şairdir. Amma hansı səbəbdənsə şeiri atıb. Belə istedadlar meydandan çəkiləndə, istedadsızlar mütləq meydan sulamalıdırlar. Qəzet və jurnallar üzünü sensasiya tiplərinə yox, Tahir kimilərin şeirlərinə tutmalıdır.

Ağacavad Əlizadə: Tahiri qınamağa daha çox mənim haqqım var. Üstündə zəhmətim olub, şeirlərinin çapına kömək eləmişəm. “Azərbaycan” jurnalında müharibə mövzusu ilə bağlı bir şeir getməliydi. Mən müəlliflərini nişan vermədən (onların içərisində bir xalq şairi də vardı) beş şeiri redaksiyada oxudum. Hamısı Tahirin şeirini (naməlum əsgərə həsr olunmuşdu) bəyəndi. Mənə elə gəlir, haçansa Tahir şeirə qayıdacaq.

Vaqif Nəsib: Şeir yazanda gərək bir çox şairlər Tahirin şeirlərini yada salsınlar. Bilsinlər ki, dünyada bu cür qüvvətli şeirlərin qabağında duruş gətirmək çətindir. Ancaq bu cür şeirlərin sahibi poeziyadan üzülüşə bilərdi, bu, əslində, məzmunsuz şairlərə, dadsız-duzsuz şeirlərə öz vaxtında qaldırılmış bir üsyandır. Mən onun daha şeir yazmasına və ya yaza bilməməyim və yazmadığım kimi inanmıram.O yazır.

Səyavuş Sərxanlı: Tahir Qurbanın şeirdən getməsi poeziya səmasında bir ulduzun qeybə çəkilməsi kimidir.

Allahverdi Məmmədli: Tahir Qurbanı heç kimi unutmayıb. Beş-on şeirlə özünə kiçik bir cığır açdı. Havaxtsa böyük poeziya yoluna qovuşacağını həsrətlə gözləyən o cığır hələ indi də Tahiri soraqlayır.

Bu şairlərdən yalnız Vaqif Nəsib sağdır, Allah onun ömrünü uzun eləsin!

İstəyirəm Tahir Qurbanın “Kor çalğıçı” şeirindən söz açım. Bu şeirdə müharibədə gözlərini itirmiş bir kor çalğıçının obrazı yaradılıb. Assosiativ təfəkkürün bəhrəsidir bu şeir.

Yanar bu kədərə dərə də, düz də,

Ağ saçlar kövrələr ağ bulud kimi.

Gedər bir gitara çiyninin üstə,

Gedər, acı dolu bir tabut kimi.

Onun əllərindən nurlu əl hanı,

Onun barmaqları beş şam, beş alov.

Gecələr yandırıb barmaqlarını,

Oturar əlinin işığında o.

Gör nələr yadıma düşər burdaca:

Bir nəğmə Xatını yanıb odlara-

Çıxıb od içindən xatınlı qoca,

Qolları üstündə yanıq gitara.

Tahirin şeirləri poetika baxımından doğma heca şeirimizin strukturuna söykənir. Əlbəttə, təkcə forma baxımından yox. Fikrimcə, bu şeirləri o, sərbəstdə də yaza bilərdi. Amma inanmıram ki, bu tərzdə qüvvətli, bənzərsiz metaforalarla bəzənəydi. Əsas budur ki, bizim klassik poeziyada (xüsusilə Füzulidə) olduğu kimi burada da hər bənddə, az qala hər misrada oxucunu heyrətləndirmək inadı var. Bu, yaradıcılığın ən çətin yoludur. İndi bəzi müəlliflər (daha çox “postmodern” şairlər) deyirlər ki, dünya poeziyasına ancaq sərbəst şeirlə çıxmaq olar. Yanlış fikirdi, birtərəflidir. Ən yaxşı şeirlə çıxmaq olar (istər sərbəst olsun, istərsə heca!).

Daha bir şeirindən misal gətirmək istəyirəm. “Atam üçün”. Bu şeirdə ATA obrazı ilə rastlaşmırıq, sadəcə OĞUL atasına üz tutur, dünya, insanlar, aylı gecə, ulduzlar, dəniz haqqında assosiativ düşüncələrini izhar edir:

Kiminsə səsində donun gülüşü,

Dünya dağlarının güney yeri ağ...

Yanan ocaqların odu gümüşü,

Sönmüş ocaqların kösövləri ağ.

Ulduzlar döyünür pəncərələrdə,

Baxışım, baxışım üşüyür bir az.

Aylı gecələrdə, ağ gecələrdə

Dünya ağ yalana oxşayır bir az.

Bu aylı gecədə bir ağ bulud var,

Yağışı sevincə, dərdə yağası.

Dəyməmiş alçatək turş bir ümid var,

Bir də

bir hamilə gəlin yuxusu.

Ovcuma sığınıb, qızınır dəniz,

Zülmətlə işığın qarışığında.

Dayanıb durmuşuq gün-günorta biz-

Dünya-gün işığında,

Ürəyim-ay işığında.

Tahirin şeirlərini oxuyursan, sonuncu misradan sonra bir də əvvələ qayıdırsan, hisslərin, duyğuların necə rəsm olunduğunu heyrətlə seyr edirsən. Fikirləşirsən ki, bu mövzunu Tahir ancaq bu cür poetik enerji ilə yükləyə bilərdi.

İki sevən insan arasındakı ayrılığı, bu ayrılığın yaratdığı sıxıntını nümayiş etdirə biləcək onlarla, bəlkə yüzlərlə şeirin adını çəkmək olar. Amma Tahir Qurbanın “Məni gözləyirsən” şeiri bu mövzuda yenidir (təkcə o illər üçün yox, bu gün üçün də).

Qatarlar bir ovuc qara daş kimi,

Kim bilir, bəlkə də dönər yuxuna.

Yuxuna məktublar qonar quş kimi,

bütün təyyarələr enər yuxuna,

Sənin harayında min od, min ocaq

Səsində buludlar hönkürəcəkdir.

Mavi gözlərinə dəniz dolacaq,

dibində yosunlar göyərəcəkdir.

Məni görəcəksən baxsan hayana

Baxıb görəcəksən, göyərəcəksən.

Gözlərin qapansa,

barmaqlarına

Bir kor əlifbası öyrədəcəksən.

Tahirin ölümündən on il keçir. Onu unutmayanların sırası da get-gedə seyrəlir. Çox istərdim ki, onun şeirləri toplanıb bir araya gəlsin, bir kitab halına salınsın və təbii ki, bu günkü poeziyamızda Tahir Qurbanın şeirləri qəriblik çəkməyəcək. O şeirləri sevəcəklər. Bu yazını Tahirin təbiət və sevgi duyğulu “Yaddaşımda bitən ağac” şeiri ilə bitirmək istəyirəm:

Çılpaq köklərinin yuxusu dərin,

Küləklər çırpılır göy gözlərinə.

İndi yarpaqlanan gecələrimin,

Xəzəli tökülür gündüzlərimə.

Mamırlar, qayalar bürüyüb səni,

Ayağın altında ağarır sular.

Çiynindən asılan sərin kölgəni,

Qara çörək kimi bölür yolçular.

Ayrılıq devmidir-kölgəndə yatıb?!

Bu taxtı-şüşəni gərək qıram mən.

Səni günlərimin içinə atıb

Yaşıl yarpaq kimi quruduram mən.

Yarpaqlar ələnir qayalıqlara,

Dağların gözündə sulanır duman.

Tənha ağcaqayın bürünüb qara,

Şəfqət bacısıtək baxır uzaqdan.

İndi meşələrin yuxusunda qar...

Sən boyan günəşin nuruna hərdən.

O qızıl yarpaqlar-qızıl balıqlar

Düşür yaddaşımın toruna hərdən...

Vaqif YUSİFLİ

525-ci qəzet.- 2013.- 23 noyabr.- S.25.