Kitaba bağlı ömür

Hamının sevə-sevə oxuduğu maraqlı kitablar həyatın özüdür. Hər bir insanın həyatı da özlüyündə canlı bir kitabdır. Vərəqləsən, oxuya bilərsən. Bir şərtlə ki, onu duya biləsən, daxili aləmini, xarakterini, mənəviyyatını özün üçün aça biləsən, müsbətini mənfisindən ayırmağı bacarasan. Axı, mütləq müsbət və mənfi insan yoxdur, ola da bilməz. Çünki Tanrı bizim təbiətimizi elə ana təbiətin özünə bənzədib, rəngbərəng, eynən fəsillər kimi.

Bu günlərdə olduqca maraqlı bir insanın şəxsiyyəti ilə bağlı yazı oxudum. Məlum oldu ki, onun xasiyyətinin üzdə olan iyirmi xüsusiyyəti var ki, bunların tən yarısı mənfidir. Hamı onu böyük siyasətçi kimi tanıyır. Amma o, təkcə siyasətçidirmi?! Xeyr. Söhbət 40 yaşından sonra üzə çıxan rəssamlıq istedadı ilə Parisdə sərgilənən əsərləri ən məşhur rəssamları heyran etmiş, yazıçılığı ilə hamını təəccübləndirmiş, Nobel mükafatçısı Uinston Çörçilldən gedir. Vaxtilə bütün bəşəriyyətin xilaskarı olan, yeni müharibələrin, üçüncü dünya müharibəsinin qarşısını aldığına, dövlətlər arasında sülhü qoruyub saxlamaqda əvəzsiz xidmətlərinə görə tarix onu müsbət adam kimi qiymətləndirib. Ona qiyməti zaman verib. O, dahidir!

Sözsüz ki, hər cür müqayisə qüsurludur, deyiblər. Odur ki, heç kəsi heç kəslə müqayisə etmək fikrində deyiləm. Lakin danılmaz həqiqətdir ki, hər insanın həyatda öz yeri var, mütləq özündən sonra bir iz qoyub gedir.

Xalq üçün, cəmiyyət üçün görülmüş elə dəyərli işlər var ki, onların icraçıları çox zaman pərdə arxasında qalır. Mədəniyyətimizin bütün sahələrində – mətbuat, radio, televiziya, kino, nəşriyyat sahəsində belə insanlarımız çoxdur. Biz onları qiymətləndirə bilirikmi?

Aramızda hər gün ünsiyyətdə olduğumuz sadə, bəzən böyüklüyünü sezmədiyimiz insanlar var. Belə insanlardan biri də Abdulla Ələkbərovdur. Onun həyatının mənası əməkdir. Əlli ildən artıqdır ki, nəşriyyat sistemində fəaliyyət göstərir. 1994-cü ildən bu günə kimi “Təhsil Nəşriyyat-Poliqrafiya” birliyinin baş rəssamıdır. Yəqin ki, çoxları ona bir rəssam kimi yaxından bələd deyil. Ola bilər. Axı, onun Mikayıl Abdullayev, Toğrul Nərimanbəyov, Rasim Babayev və bir çox başqaları kimi rəsm əsərlərindən ibarət fərdi sərgiləri açılmayıb, sənətşünaslar onun işlərini tədqiq edib haqqında cild-cild kitablar yazmayıblar. Bəs onda bu kişinin yarım əsirlik zəhməti, istedadı nəyə sərf olunub?

Onun işi kitabların bədii tərtibatına, xüsusən də dərsliklərlə bağlıdır.

Dərslik çapı çox mürəkkəb, çətin, məsuliyyətli sahədir. Dərslik çapı başqa səpgili kitabların nəşri ilə müqayisəyə belə gəlməz. Bu iş nəşriyyat əməkdaşlarından, xüsusən bədii redaktordan çox böyük enerji, diqqət tələb edir. Onun gərək ilk növbədə təşkilatçılıq qabiliyyəti olsun. Təşkilatçılıq isə Abdulla müəllimin qanındadır, onun həyat tərzidir. O, nəşriyyata cəlb etdiyi rəssamların yaradıcılığına və iş üslubuna dərindən bələddir. Kitab işi rəssamdan həssaslıq, yüksək zövq tələb edir, çəkilən illüstrasiya və fotolar mövzunu əhatə etməli, tamamlamalıdır. Bunun öhdəsindən gəlmək üçün əvvəlcə çap olunacaq əlyazmanın surəti rəssama verilir, illüstrasiyaların sayı əvvəlcədən müəyyənləşdirilir, rəsmlərin nəşriyyata təqdim edilmə müddəti təyin olunur. Nəşriyyata təhvil verilən rəsmlər, illüstrasiyalar bədii və ədəbi redaktoru qane etmirsə, müəyyən iradları olursa, rəssam onları yenidən işləyəndən sonra təsdiqə verir. “Təhsil” nəşriyyatında da bütün bu işlərin təşkilatçısı məhz Abdulla müəllimdir.

Kitabların bədii tərtibatına da cavabdeh odur. Nədir bədii tərtibat? Bədii tərtibat işinin öz strukturu var. O, ilk baxışda nəzərə çarpmayan işləri sahmana salır. Bədii tərtibat ilk növbədə kitabın formatıdır, sonra onun təyinatıdır – bədiidirmi, hansı seriyadandır, dərslikdir, yoxsa dərs vəsaitidirmi – bütün bu cəhətlər bədii redaktoru düşündürən məsələlərdir. Kitabın çap üslubu necə olacaq? Yüksək çapdır, yoxsa ofsetdirmi, hətta şriftin ölçüsünə kimi hər şey – kitabda gedən rəsmlərin düzgün yerləşdirilməsi, görünüşü bədii rəssamı narahat edən məsələlərdir. Oxucunu yormamaq üçün verilən titul, şmustitul, başlıqlar, bir sözlə, maketin proyektini cızmaq və digər işlər də buraya daxil olanda, görün işin nə boyda məsuliyyəti ortaya çıxır. Bu işin incəliyini, texniki cəhətlərini zərgər işi ilə müqayisə etmək olar.

Bunların hamısına rəhbərlik edən, onları həyata keçirən Abdulla müəllimdir. Hər bir dəyərli kitab əslində sənət əsəridir, həm də kollektiv əməyin bəhrəsidir. O, işıq üzü görənə qədər çox mərhələlərdən keçir. Bütün proseslərdə ədəbi redaktorla bədii redaktorun işi paralel gedəndə nəticəsi də ürəkaçan olur.

Abdulla müəllim xoşrəftar adamdır. O, təbiətcə çox sadə, gülərüz, sözübütöv insandır. Hər kəsə qismət olmayan gözəl yaddaşı var. Ona görə də kollektivdə, həmkarları arasında, eləcə də Rəssamlar İttifaqında onu çox sevir, xüsusi hörmət bəsləyirlər. İşlə əlaqədar əlaqə saxladığı həmkarlarından Davud Kazımov, Rasim Babayev, Altay Hacıyev, Cəmil Müfidzadə, Arif Hüseynov, Elmas Hüseynov, Əliəşrəf Məmmədov, Əlihüseyin Mövsümov, Aleksandr Beskin və başqalarını misal göstərmək olar.

Böyük yaradıcılığa həyatın dibindən gələn M.Qorki deyirdi: “Zirvənin cığırı dərədən başlayır. Gərək dibdən gələsən, həyatın dibindən”. Abdulla müəllim də həyatın dibindən gəlib ki, bu gün peşəsinin zirvəsinə qalxa bilib.

Abdulla müəllim 1976-cı ilə qədər müxtəlif sahələrdə fəaliyyət göstərib. 1959–64-cü illərdə Tarix İnstitutunun arxeologiya şöbəsində rəssam, 8 №-li internat məktəbdə rəsm müəllimi, XTŞ (Sovnarxoz) nəzdində xüsusi bədii konstruktor bürosunda tərtibatçı rəssam kimi çalışıb. 1964-cü ildə Azərbaycan Dövlət Mətbuat Komitəsi Kollegiyasının qərarı ilə əvvəllər “Azərtədrisnəşr”, sonralar “Maarif” adlanan dərslik məbədinə baş rəssam təyin olunub. Bu nəşriyyatın elm və təhsilimizdə çox böyük, unudulmaz xidmətlərini qeyd etməmək olmaz. Bura Abdulla müəllimin həyatda ən müqəddəs, ən əziz tutduğu bir məkandır. Gəncliyinin gözəl çağları burada keçib. O, burada yetişib, püxtələşib. Kitab, poliqrafiya, bədii tərtibat işlərinə dərindən bələd olub. İndi bu sahədə əsl peşəkardır. Belə də olmalı idi. Axı o, dövrünün adlı-sanlı jurnalistlərindən, mətbuat xadimlərindən, tanınmış jurnalistlərindən, poliqrafçılarından, naşirlərindən olan İsrafil Nəzərov, Adil Əfəndiyev, Qılman Musayev, Hamid Qasımzadə kimi nəhənglərdən dərs alıb, necə deyərlər, onların əlindən su içib.

Abdulla müəllim bu gün də əvvəlki enerjisi ilə işləyir, çox işgüzar adamdır. Bir kitabın bədii tərtibatı başa çatmayınca nə özü dinclik tapır, nə də həmkarlarına dinclik verir. Kitabı nəfis, bütöv görəndə kefi açılır, gülər üzü bir az da işıq saçır. Onun böyük ürəyi, zəngin daxili aləmi var. Sınıq könlün yarasını sarımağı, büruzə verməsə də, tez inciyib-küsməyi var. Etibarı, vəfası var bu kişinin.

Belə bir insandır bizim Abdulla müəllim. O, həm də gözəl ailə başçısıdır. Bir oğlu, bir qızı, dörd nəvəsi var.

İnsanlarla xoş rəftar hər kəsin arzusudur. Amma bu hamıya qismət olurmu? Yox. Abdulla müəllim fitrətən çox ünsiyyətcil adamdır. O, sadə olduğu qədər bütöv, xırdalanmayan, hər kəsə uymayan, əsl kişi xarakterli insandır.

Məlum olduğu kimi çap olunacaq hər bir kitab sanbalına görə müxtəlif zövqlü rəssamlara sifariş verilir. İşini gözəl bacaran peşəkar sənətkarlar çox zaman təbiətən ərköyün, şıltaq olur. Rəssamlar da bu qəbildəndir. Belə rəssamları işlətmək üçün dil tapmaq bacarığı, böyük hövsələ, təmkin lazımdır. Bəzən klassik ədəbiyyatdan (məsələn, Nizami, Füzuli və b.) bir kitabı sifariş vermək istədiyin rəssam ya işinin çoxluğundan, ya məsuliyyətin böyüklüyündən çəkinərək, nəyisə bəhanə gətirib, işdən imtina edir. Sifariş isə təcilidir, mütləq icra olunmalıdır. Belə hallarda Abdulla müəllim hər cür dillə rəssamı yola gətirməyə çalışır və işi yoluna qoyur, mütləq istədiyinə nail olur.

Gəlin, bir az da Abdulla müəllimin təhsil aldığı illərə, qazandığı nailiyyətlərə nəzər salaq:

A.Ələkbərov 1954–1959-cu illərdə Əzim Əzimzadə adına rəssamlıq məktəbində təhsil almışdır. 1959-cu ildə Mədəniyyət Nazirliyinin təqdimatı ilə Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatına rəssam vəzifəsində işləməyə göndərilmişdir. 1964-cü ildən “Maarif” nəşriyyatında bədii redaktor kimi çalışmışdır. 1965–1967-ci illərdə Lvov Poliqrafiya İnstitutunun məzunu olmuşdur (qiyabi şöbəsində). 1968-ci ildən 1976-cı ilədək bədii və texniki tərtibat redaksiyasının müdiri, 1976-cı ildən baş rəssam vəzifəsində çalışmışdır.

1972-ci ildən Rəssamlar İttifaqının, 1981-ci ildən isə Jurnalistlər Birliyinin üzvüdür.

A.Ələkbərov dərslik və kitab nəşrinə görə 1987-ci ildə XTNS-nin (Moskva şəh.) bürünc medalına, 1996-cı ildə “Nailiyyət” Jurnalist mükafatına, Səməd Vurğun, Süleyman Rüstəm, Rəsul Rza albom-kitablarına verdiyi tərtibata görə “Səməd Vurğun – 90” fəxri diplomuna layiq görülmüşdür (1996-cı il). O, “Qızıl qələm – kamil sənətkar” mükafatı laureatçısıdır (1998). Daha sonra “Heydər Əliyev – Müstəqil Azərbaycan” Beynəlxalq ekslibris sərgi müsabiqəsinin qalibi (2003-cü il), Azərbaycan Respublikası Sərhəd Qoşunlarının 85 illik yubileyi ilə əlaqədar olaraq “Heydər Əliyev Dövlət Sərhəd Xidmətinin yaradıcısıdır” (1-ci dərəcəli diplom, 2004-cü il) və s. diplom və mükafatlarına layiq görülmüşdür.

Abdulla Ələkbərov yuxarıda adı çəkilən sərgilərdən əlavə 1977, 1983, 1987, 1991-ci illərdə Moskva Beynəlxalq kitab sərgilərində iştirak etmişdir.

Belə demək mümkünsə, kitab Abdulla müəllimin həyatıdır. O, hər kəsin çox da dərindən duymadığı, böyük dəyər vermədiyi şərəfli bir işin daşıyıcısıdır. Onun ömrü kitaba bağlı bir ömürdür. Kitablarda yaşayan bir ömür! Bu şərəfli yolda Abdulla Ələkbərova, bizim Abdulla müəllimə can sağlığı, işlərində müvəffəqiyyətlər arzulayırıq.

Məsudə Əvəzqızı

Əməkdar mədəniyyət işçisi

525-ci qəzet.- 2013.- 14 sentyabr.- S.20.