Dahilərin dini baxışları (davamı)

Fikir vermisinizsə, “İlahi komediya”nın “Əraf” və “Cənnət” bölmələrində nəzərdə tutulan otuz üç nəğmə İsa peyğəmbərin də otuz üç yaşında dünyasını dəyişməsinə işarədir. Təkcə “Cəhənnəm” otuz dörd nəğmədən ibarətdir. Kitabda xristian dinində əsas götürülən müqəddəs üçlük isə üç sətirdən ibarət misralarda rəmzi məna daşıyır. “İlahi komediya” orta əsrlər Avropasının ensiklopediyası adlandırılsa da, əslində dahi Nizami ensiklopedik biliyə malik şair olsa da, öz əsərlərində heç vaxt dini ayrı-seçkiliyə yol verməyib. Onun poemaları dünya ədəbiyyatının inciləri, əsl sirrlər, fikirlər xəzinəsidir.

Dinimizə qarşı ədalətsiz mövqe tutanlar yəqin ki, o dünyada səhvlərinə görə cavab verəcəklər. Qurani-Kərimin “Ənbiya” surəsinin 41-ci ayəsində deyilir: “ Allahın səndən əvvəlki elçiləri də məsxərəyə qoyulmuşdu. Onlara rişxənd edənləri istehza etdikləri şey məhv etdi.”

“İlahi komediya”nı italyan dilindən Azərbaycan dilinə də həvəslə tərcümə edənlər tapılır...Keçmiş sovet dövründə isə 1973-cü ildə “Azərnəşr”də şair Əliağa Kürçaylının tərçüməsində “İlahi komediya” əsəri nəşr edilmişdi. O kitabı mən də almışdım. O dövrdə yadımdadır ki, hər hansı bir kitabda islam dini ilə bağlı fikirlərin qarşısında müəlliflər tərəfindən mütləq “guya” sözü işlədilirdi. Yəni, islamla bağlı fikri “biz” təsdiq edə bilmərik. Amma indi islamı təbliğ edənlərin bəziləri daha “guya” sözünü işlətmirlər... Axı, biz niyə fikirlərimizi paltar kimi dəyişirik? Qotfrid Ben nahaq demir ki, biz olduğumuz kimi yaşamadıq.

Qeyd etmək vacibdir ki, orta əsrlərin sxolastik fəlsəfəsində Avropada islam dininin təsir gücü böyük olub. İspan orientalisti, ərəbşünas Miqel Asin Palasios “Dante və islam” əsərində bu mühüm məsələyə toxunub. Palasiosun fikrincə, Dante öz əsərində islam dinindən istifadə edərək, onu öz düşündüyü kimi təqdim edib.

İtalyan yazıçısı Luidji Valli əsərin iran-ərəb ezoterik poeziyasından bəhrələndiyini bildirir. Belə müəlliflər “avropa sufiləri” adlanır. Burda qeyd etmək yerinə düşərdi ki, Allahın əmri ilə peyğəmbərimiz göyə merac edərkən cəhənnəm və cənnəti gördükdən sonra demişdi ki, əgər siz mənim meracda nələr gördüyümü bilsəydiniz qorxudan hönkürüb özünüzə yer tapmazdınız.

Aliqyeri Dante müasir zamanda yaşayıb bu əsəri yazsaydı, yəqin ki, Nobel mükafatı alardı. İngilis şairi Tomas Sternz Eliot bu mükafatı çox gözəl xarakterizə edib: “Nobel mükafatı ölüm haqqında şəhadətnamədir, onu alandan sonra heç kim heç nə yaratmayıb”.

Nobel mükafatı almaq üçün isə bir çox insanlar demokratiya pərdəsi altında dünya ictimaiyyəti qarşısında guya daha “cəsarətli”, “ədalətli” görünmək xatirinə hər cür vasitələrlə ilan kimi dəridən, qabıqdan çıxırlar...(Bu cümlədə “guya” sözü yerinə düşür). Unudurlar ki, Allah qarşısında haqq-hesab günündə günahkar cəmiyyətdə alınan bir çox mükafatlar əksinə şahid kimi insanın özünə qarşı çevrilə bilər. “Özünü tanımayan insanlar öz həyatını yaşamırlar...”(Əbu Turxan)

Dantenin yazdığına görə, cəhənnəmin xüsusi qatında sağlığında paxıl olan insanlar cəhənnəmdə kor edilir. (Paxıl adamlara xəbərdarlıqdır.) Təəssüf ki, biz şüşə kimi nazik, kövrək qəlbləri sındıranda onun şüşə kimi necə sındığının səsini eşitmirik. Bəlkə ona görə də çox şeyə laqeyidik...Hərdən Antuan Sent Ekzüperinin “Balaca şahzadə” əsərini yenidən oxumağa mənəvi ehtiyac duyuram. Balaca şahzadəyə qoşulub onun macəralarında iştirak etmək istəyirəm. Kitabda şahzadə özü boyda balaca planetdən dost axtarmaq üçün yer üzünə gəlir. Balaca şahzadə deyir ki, sizin planetdə minlərlə qızıl gül əkilir, ancaq lazım olan qızıl gülü tapa bilmirsiniz...Qəlbin gözüylə axtarmaq lazımdır. Vallah, o balaca şahzadə qədər də deyilik. O öz kiçik planetində əkdiyi qızıl gülü düşünür, onu qorumaq üçün hər şeyə hazırdır.

“Olum ya ölüm” ovqatıyla fikir yürütmək, bu sərhəddə həyatı tanımaq, ölümün yad, soyuq əlini sıxmaq istəyi artmaqdadır. Televiziya kanallarının çoxundan, internet səhifələrindən üstümüzə qara yağmur yağır. İngilis yazıçısı N.Duqlas deyir: “Millətin idealları haqqında mühakiməni onun reklamlarına görə aparmaq olar.” Və bir də əxlaqi dəyərlərin tədricən deqradasiyaya uğramış təzahürlərində...Geyimlər yuxarıdan aşağı, aşağıdan yuxarı qısalır. Cəmiyyətə əxlaq dərsi keçmək istəyənlərin bəziləri əxlaqdan axsayırlar. Çılpaq, axsayan əxlaq mavi ekranı da öz rənginə, formasına , məzmununa, şikəst halına uyğunlaşdırır...Sola meyilli adamların bütün işləri əslində “solaxay” görülür. (Bu fikir, sol əllə yazan adamlara aid deyil.) Belə insanlar da olduğu kimi “yaşayırlar”.

Müharibələr, sərkərdələr yaxşı ya pis tarixin yaddaşında həmişə yaşamaqdadır. Hər bir sərkərdənin qəribəlikləri də az olmayıb. Deyilənə görə, Makedoniyalı İskəndər şikayətçiləri dinləyəndə bir qulağını bağlayırdı. Ondan soruşanda ki, niyə belə edirsən? Deyirdi ki, o biri qulağımı da əks tərəfin şikayətini dinləmək üçün qoruyuram. Halbuki biz iki qulaqla da əsl həqiqəti eşitmək istəmirik.

Məsələn, Ərəstun (Aristotel) Zərdüşt təlimini yüksək qiymətləndirirdi. Makedoniyalı İskəndərin müəllimi kimi o, onun dünyagörüşünün formalaşmasında böyük təsir gücünə malik olmuşdu. O, filosof kimi yunanların milli maraqlarını hər şeydən üstün tutduğu üçün Zərdüşt təlimininin əhəmiyyətini şagirdinə aşılamır, istəmir ki, o, zərdüştlüyün təsiri altına düşsün. Deyilənə görə, dahi İskəndər İrana hücum edərkən “Avesta”nın qızıl hərflərlə yazılan on iki min lövhəsi yandırılmazdan əvvəl tibb, fəlsəfə və astrologiya sahəsinə aid olan hissələr yunan dilinə tərçümə olunub. Təbiidir ki, bu vasitəylə “Avesta”nın bəzi hissələri sonralar qərb filosofları tərəfindən mənimsənilib, Hörmüz yeni qərb təlimində Hermes kimi qələmə verilib. Fransız şərqşünası Anri Korbenin “İslam fəlsəfəsinin tarixi” əsərində Zərdüşt, Ərəstun, Hermeslə bağlı maraqlı açıqlamalara rast gəlinir. Maraqlıdır ki, hal-hazırda Zərdüştlük təlimini yaşadan doqquz icma var. Onlar bu müqəddəs atəşi uzun əsrlərdir ki, öz ocağında sönməyə qoymurlar. Ona “Bəhram atəş”i deyilir.

Ərəstunla bağlı fikrimizi sona çatdıraq. Sokratdan fərqli olaraq Ərəstunun iradəsi zəif idi, İskəndərin vəfatından sonra zəhər içib tənhalıqda qaçqın kimi ölməyi acınacaqlıdır...Foma Akvinskiy xristian dinində Ərəstunun fəlsəfəsini ideallaşdırıb...İdeal insan özünə qəsd edərmi? Dante ilə Ərəstunun ruhu məndən inciməsin, uzun əsrlərdir ki, yalnız təriflənirlər, lakin ürək sözümüzü sağ ikən deməsək, bəs nə vaxt deyəcəyik?

Sağlığımızda sağımızla solumuzu çaşdırıb tövbə etməyə gecikən günahlarımız gözlərimizə pərdə çəkib. Zərdüştlüyün ən ali məramı –düz düşünüb, düz danışıb və düz əməl sahibi olmaqdan ibarətdir. Budur, hələ də arzularda yaşayan sağlam cəmiyyət. Özümüzdən sonra nələri miras qoyuruq? Kaş elə miraslar qoyaq ki, o biri dünyada bizə qarşı şəhadət verməsin, günahkar bəndə kimi üç yüz il Allah qarşısında ayaq üstə başıaşağı dayanmayaq. Görəsən, Qotfrid Benn Zərdüşt təlimindən bəhrələnibmi? Çünki o da əslində sözdə, düşüncədə, əməldə əsl həqiqəti axtarıb. Məhəmməd peyğəmbərin (s.s.) hədislərindən: “Şəriət mənim sözlərim, təriqət mənim əməlim, həqiqət isə mənim daxili vəziyyətimdir”.

İnsan özündə Allahın ruhunu daşıyır. Amma başqa əhval-ruhiyyədə, başqa ruhda yaşayanda biz mənəvi cəhətdən Yaradandan ayrı düşürük. Kaş ki, ancaq bayramdan-bayrama səxavətimizi, yaxşı əməlimizi məcburi borc kimi nümayişə çıxarmayaq. Bayramlar təkcə teatr səhnəsi deyil, axı...

Zöhrə Əsgərova

yazıçı-publisist

525-ci qəzet.- 2013.- 17 sentyabr.- S.6.