“Tarixin hər bir mərhələsində Azərbaycanda bütün xalqların hüquqları bərabər olub” (davamı)

“AZƏRBAYCAN ƏRAZİSİ ƏSRLƏRDƏN BƏRİ MÜXTƏLİF DİNLƏRİN VƏ İNANCLARIN YANAŞI MÖVCUD OLDUĞU NADİR YERLƏRDƏNDİR”

Müsahibimiz fəlsəfə elmləri namizədi, ilahiyyatçı-filosof Elsevər Səmədovdur. Bu yaxınlarda ABŞ-dan bir aylıq səfərdən qayıdan gənc alimlə söhbətimizin məğzini qonaq olduğu ölkənin milli və dini münasibətlər baxımından Azərbaycanla müqayisəli təhlili, bu aspektdən oxşar və fərqli cəhətlərin, eləcə də ümumilikdə tolerantlıq anlayışının fəlsəfi dəyərləndirilməsi, həmçinin Azərbaycanda qədim dövrlərdən başlayaraq bugünümüzədək təşəkkül tapıb yayılan müxtəlif dinlər, məzhəblər haqqında tarixilik prinsipi izlənməklə fəlsəfi mülahizələr, dövlət-din münasibətlərinin tənzimlənməsi istiqamətində görülən işlər, milli təhsil sistemində dini biliklərin tədrisinin vacibliyi və bununla bağlı təkliflər təşkil edir.

1990-cı illərin əvvəllərində dini həyatın düzgün formalaşması və doğru istiqamətdə davam etdirilməsi üçün lazımi tədbirlər görüldüyünü diqqətə çatdıran Elsevər Səmədov bu prosesin milli dövlətçilik prinsiplərinə uyğun şəkildə aparılmasının dinin dövlət maraqlarına xidmət etməsinə şərait yaratdığını dilə gətirib: “Buna görə də Azərbaycan dövləti bu sahədə olan boşluğu doldurmaq məqsədilə ixtisaslı kadrların hazırlanmasına xüsusi diqqət yetirib. Gənclərin Azərbaycandan kənarda dini təhsil almasına yaradılmış şərait məhz bu məqsədə xidmət edirdi. Bu ölkələr əsasən Türkiyə, İran, Pakistan, Malayziya, Misir, Liviya, Qətər, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, Səudiyyə Ərəbistanı kimi qardaş ölkələrdi. Təbii ki, Azərbaycanın müstəqilliyini ilk tanıyan da bu ölkələr olub. Bu ölkələr Azərbaycanın dini ehtiyaclarını qarşılamaq üçün əllərindən gələn yardımı ediblər. İlk sırada isə qardaş ölkə Türkiyə gəlirdi. Azərbaycan dövləti də güvənərək öz vətəndaşlarını, yüzlərlə gəncini təhsil amaq məqsədilə bu ölkəyə göndərdi. Bundan başqa bu sahədə olan boşluğu doldura bilmək üçün Azərbaycan dövləti qardaş Türkiyənin Dəyanət İşləri Bakanlığı ilə birlikdə Bakı Dövlət Universitetinin nəzdində 1992-ci ildə İlahiyyat fakültəsinin açılmasını qərara aldı. Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinə bağlı olaraq 1989-cu ildə fəaliyyətə başlamış Bakı İslam Mədrəsəsinin fəaliyyətini genişlədərək mövcud tələbatı qarşılamaq məqsədilə müəssisənin Bakı İslam Universitetinə çevrilməsinə qərar verdi. Bununla yanaşı özəl universitetlərdə də İlahiyyat fakültələri açıldı.

Azərbaycanın bütün bölgələrində, qəsəbə və kəndlərində insanların rahat ibadət etmələrini təmin etmək məqsədilə bir çox məscidlər inşa edilib. Bu proses təbii ki, vətəndaşların dini sağlam və dürüst bir şəkildə yaşamaları istiqamətində Azərbaycan dövlətinin apardığı uğurlu siyasət olub. Amma təbii ki, bu prosesləri öz maraqları üçün istifadə etmək istəyənlər də olub. Azərbaycanın məzhəb fərqliliyindən istifadə edərək ölkənin bütövlüyünü parçalamaq üçün təxribat törətmək istəyənlər də tapılıb. Ancaq bütün bu mənfur əməllərin qarşısı dövlətimiz və müvafiq güc strukturları tərəfindən alınıb və alınacaq. Müəyyən dövrlərdə bəzi ölkə və təşkilatların Azərbaycanda fəaliyyətlərinə məhdudiyyətlər qoyulub, bəzilərinin isə fəaliyyətləri ümumiyyətlə qadağan edilib”.

Azərbaycanda da həmişə islamın birləşdiri

ci, bütünləşdirici xüsusiyyətlərinin özünü qabarıq şəkildə büruzə verdiyini bildirən E.Səmədov kiçik bir ölkə olmasına baxmayaraq bir çox millətlərin və din mənsublarının Azərbaycanda bir yerdə dostcasına yaşamalarının yenə də İslamın gücü hesabına olduğunu qeyd edib: “Çünki İslam dini dillərin və irqlərin fərqliliyini bir zənginlik kimi dəyərləndirməkdədir. İslamda bütün millətlər “ümmət” şüuru içərisində birləşir. Ümmət şüuru isə bərabərliyi, birliyi və bütünlüyü meydana gətirir. Bununla yanaşı dində daha çox siyasi, ideoloji məna daşıyan məzhəb ayrılığı da mövcuddur. Məzhəb ayrılığı dinin sosial, mədəni və bundan başqa bir çox səbəblərlə fərqli şəkildə başa düşülməsi nəticəsində müxtəlif dini qruplar və anlayış formaları ortaya çıxıb. Bu dini anlayış və qrupların başında məzhəblər gəlməkdədir. Müsəlmanların sünni (Hənəfililk, Şafiilik, Malikilik və Hənbəlilik) və şiə dini anlayış fərqliliyi bu gün siyasi məqsədlərdə istifadə edilməkdədir. Azərbaycanın sosial həqiqəti olan məzhəb fərqliliyi tarixi mərhələnin əsəridir. Ancaq İslamın ilk illərində ölçü kimi qəbul edilən müsəlmanlıq şərəfi sonralar yerini məzhəb şərəfinə verib. Dinin əsas qaynaqlarının yerini məzhəb görüşləri və düşüncələri alıb. Bu dəyişmədə siyasi mübarizələrin mühüm təsirləri olub. Tarixdə bu düşüncəni sübut edəcək bir çox nümunələr mövcuddur. Tarixən mövcud olan bu siyasi yolu bəzi dövlətlər bu gün də davam etdirərək məzhəbçiliyi siyasi-ideoloji məqsədlərdə istifadə etməkdədirlər. İslamın prinsiplərini üstələyən məzhəbçililk düşüncəsi müsəlman şəxsiyyətində birləşməlidir. Arada olan məzhəb fərqliliyi bütünlüyümüzə əngəl olmamalıdır. Ölkəmizdə məzhəb fərqliliyinin ayrılığa səbəb olmaması üçün dinin bütünləşdirici yönündən istifadə etməliyik. Müsəlman şəxsiyyəti və azərbaycançılıq ideologiyası bu məzhəb ayrı-seçkiliyini kölgədə qoymalıdır. Bu birlik və bərabərlik şüurunu isə insanlara dini təhsil vasitəsilə aşılamaq lazımdır”.

Milli təhsil sistemimizdə dini biliklərin tədrisinin vacibliyini önə çəkən müsahibim bununla bağlı müəyyən təkilflərlə də çıxış edib: “Qloballaşmanın sürətlə irəlilədiyi zamanımızda bütün sahələrdə dövrə uyğun dəyişikliklər müşahidə edilir. Dəyişikliyin olduğu yerdə inkişafın da olması labüddür. Ancaq bu dəyişikliklərin müsbət və ya mənfi yöndə olması subyektlərə görə dəyişir. İnkişaf prosesi bu nöqteyi-nəzərdən dəyərləndirilərsə, fərddən fərdə, hətta cəmiyyətdən cəmiyyətə fərqliliklərin meydana çıxdığı müşahidə olunur. Bu mərhələ isə təbii olaraq insan və cəmiyyət psixologiyasına birbaşa təsir edir. İnsana və cəmiyyətə müsbət və ya mənfi təsirlər göstərir. Bu təsirlər isə fərd və cəmiyyətin maddi və mənəvi yöndən tərəqqisinə və ya tənəzzülünə səbəb olmaqdadır. Bu səbəbdən fərdin və cəmiyyətin nizamlı olaraq irəliləyə bilməsi üçün təhsilin mühüm yer tutduğu görülməkdədir. Çünki təhsil fərd və cəmiyyəti bütünlüklə əhatə edir. Dini təhsil isə insanı münasibətlərin ilahi qaydalar çərçivəsində davam etməsini təmin etməklə cəmiyyətin rifahını möhkəmləndirir. Azərbaycanda İslamın yayılması ilə bərabər dini təhsil fəaliyyəti də meydana gəlib. Bu təhsil fəaliyyəti tarixi inkişafa paralel olaraq bir çox dəyişikliklərə məruz qalaraq bugünkü halını alıb.

Xüsusilə qeyd etməliyik ki, dünyəvi və demokratik bir cəmiyyətdə dini təhsilə yol açılmalıdır, vətəndaşların dini tələbatları dövlətin nəzarətində və diqqətində planlı, sistemli şəkildə ödənilməlidir. Belə olmadığı təqdirdə vətəndaşların dini təhsilə olan tələbatları müxtəlif yollarla, gizli şəkildə qarşılanacaq. Bunun qarşısını almaq məqsədilə dövlət vətəndaşlarını fərdi qrup və təşkilatların, missionerlərin, dini siyasi vasitə kimi istifadə edən düşmən qüvvələrinin qurduqları torlardan qorumalıdır. Hesab edirəm ki, bunun ən doğru yolu erkən yaşlarından etibarən vətəndaşlara milli, dini dəyərləri aşılayacaq bir sistemin qurulmasıdlır. Bu isə ancaq dini təhsil sayəsində həyata keçirilə bilər. Bununla bağlı bir sıra təkliflərim də var: Dövlət məktəblərində ibtidai, orta və əsas təhsil mərhələlərində dini dərslər Qərb ölkələrində olduğu kimi tədris olunmalıdır. Dini dərslərin proqram və planı dövlətin nəzarətində və diqqətində sistemli şəkildə hazırlanmalıdır. Buna görə də planlı, məqsədli və nəzarət edilə bilən dini təhsilin formalaşması üçün bir çox şərtlərin olması lazımdır.

(Ardı var)

Sevinc MÜRVƏTQIZI

525-ci qəzet.- 2013.- 19 sentyabr.- S.6.