“Tarixin hər bir mərhələsində
Azərbaycanda bütün xalqların hüquqları bərabər
olub” (davamı)
“AZƏRBAYCAN
ƏRAZİSİ ƏSRLƏRDƏN BƏRİ
MÜXTƏLİF DİNLƏRİN VƏ İNANCLARIN
YANAŞI MÖVCUD OLDUĞU NADİR YERLƏRDƏNDİR”
Müsahibimiz fəlsəfə elmləri namizədi,
ilahiyyatçı-filosof Elsevər Səmədovdur. Bu yaxınlarda ABŞ-dan bir
aylıq səfərdən qayıdan gənc alimlə söhbətimizin
məğzini qonaq olduğu ölkənin milli və dini
münasibətlər baxımından Azərbaycanla müqayisəli
təhlili, bu aspektdən oxşar və fərqli cəhətlərin,
eləcə də ümumilikdə tolerantlıq
anlayışının fəlsəfi dəyərləndirilməsi,
həmçinin Azərbaycanda qədim dövrlərdən
başlayaraq bugünümüzədək təşəkkül
tapıb yayılan müxtəlif dinlər, məzhəblər
haqqında tarixilik prinsipi izlənməklə fəlsəfi
mülahizələr, dövlət-din münasibətlərinin
tənzimlənməsi istiqamətində görülən
işlər, milli təhsil sistemində dini biliklərin tədrisinin
vacibliyi və bununla bağlı təkliflər təşkil
edir.
Dini təhsilin ayrı-ayrı qrup və təşkilatlar
tərəfindən deyil, bilavasitə təhsil sistemi içərisindən
və mərkəzdən idarə edilərək tədrisi ən
mühüm şərtdir. Elsevər Səmədovun
fikrincə, məsələyə bu baxımdan
yanaşdıqda bir çox suallar ortaya çıxır.
Dini təhsil nə üçün
lazımdır? Əgər
lazımdırsa, o halda necə bir dini təhsil tədris
olunmalıdır? Tədris olunacaq bu dini təhsilin
hədəfləri nələrdir? Bu kimi
sualları nəzərə alaraq təklif olunan dini təhsil
şüurlu, planlı, nəzarət edilə bilən, milli-mənəvi
dəyərlərə sahib və dövlətin qanunlarına
bağlı həyata keçirilməlidir. Təhsil Nazirliyinin nəzdində sırf dini təhsillə
bağlı komissiya təşkil edilməli, bu pedaqoji komissiya
məktəblərdə din dərsinin proqram və
planlarını təyin etməklə yanaşı, eyni
zamanda din dərslərinin məhsuldarlığına da nəzarət
edilməlidir. Din dərslərinin proqramı məzhəb
fərqi qoyulmadan tərtib edilməli: ibtidai, orta və əsas
təhsil şagirdlərinin şüur səviyyələri nəzərə
alınaraq hazırlanmalı, ibtidai təhsildə mövzular
daha çox insani davranışlar- doğru danışmaq, səmimilik,
dürüstlük, ata-anaya və böyüklərə
hörmət göstərmək, azyaşlılara mərhəmət
kimi xüsusiyyətləri əhatə etməlidir. Orta təhsil şagirdlərinə isə daha
çox düşündürücü
mövzular-yaradılışın məqsədi, insanın vəzifəsi,
bundan başqa milli-mənəvi dəyərlərə
hörmət və ehtiram aşılanmalıdır. Bununla bərabər Allah, peyğəmbər, axirət,
qədər və qəza, mələklər kimi etiqadi
mövzular da tədrisdə yer almalıdır. Əsas təhsildə isə daha çox dini-fəlsəfi
mövzulara yer verilməlidir. Dərs saatları təhsil
mərhələlərinə görə dəyişərək
bu şəkildə olmalıdır: ibtidai təhsildə 2
saat, orta təhsildə 2 saat əsas təhsildə 1 və ya
2 saat. Məktəblərdə ixtisas sahibi olmayan müəllimlərin
dərs keçməsinin qarşısını almaq məqsədilə
din dərsi müəllimlərinin ilahiyyat məzunları
olmaları və Təhsil Nazirliyində dini təhsillə
bağlı təşkil olunacaq müvafiq şöbənin icazəsi
əsasında fəaliyyət göstərmələri əsas
şərt kimi qoyulmalıdır (Qərb ölkələrində
olduğu kimi) və bu müəllimlər üçün
müntəzəm olaraq ixtisasartırma kursları təşkil
olunmalı, onların pedoqoji səviyyələrinə nəzarət
edilməlidir. Xüsusi olaraq müəllim yetişdirən
bütün universitetilərdə dini biliklər və din
pedaqogikası dərsləri qoyulmalıdır”.
E.Səmədov
dini təhsil mövzusunda vətəndaşın tələbatına
cavab vermək üçün kütləvi dini təhsilin
inkişaf etdirilməsinin, dövlət TV və radiosunda xalqa
ünvanlanan tərbiyəedici dini proqramların təşkilinin
vacibliyini diqqətə çatdırıb: “Bu cür
proqramlar eyni zamanda azyaşlı uşaqlar üçün də
nəzərdə tutulmalıdır. Xəstəxanalarda
xəstələrə mənəvi dayaq vasitəsilə
xüsusi yetişdirilmiş din xadimləri olmalıdı.
Bu vəzifəni yerinə yetirəcək olanlar
üçün xüsusi kurslar təşkil edilməlidir.
(ilk növbədə mərkəzi xəstəxanalarda
tətbiq etmək olar). Həbsxanalarda, xüsusən
də azyaşlılar üçün olan islah əmək
müəssisələrindəki məhkumlara mənəvi
dayaq olmaq məqsədilə ixtisaslı din xadimləri fəaliyyət
göstərməlidir”.
Ölkəmizdə
dövlət-din münasibətlərinin tənzimlənməsindən
də söhbət açan alim bununla bağlı fikirlərini
bölüşüb: “Azərbaycan dünyəvi dövlətdir.
Dinin dövlətdən, dövlətin dindən
ayrı olması konstitusiyada göstərilib. Buna görə də deyə bilərik ki, dövlətin
sosial, siyasi, iqtisadi və hüquqi fəaliyyətini müəyyən
edən qanunlar qəbul edilərkən dinin bu mövzudakı əmr
və qadağanlarına görə deyil, sosial ehtiyaclara
görə edilir. Dövlət
quruluşunun əsası olan dünyəvilik, din və vicdan
azadlığını dövlət təminat altına
alır. Həqiqi din azadlığı ancaq dünyəvi
bir dövlətdə ola bilər. Çünki ancaq belə bir dövlətdə vətəndaşlar
heç bir müdaxilə olmadan öz dinlərini seçə
bilirlər və bu dinlərin qaydalarına lazımi
ölçüdə əməl edirlər. Dünyəvi bir dövlət din azadlığı,
hər hansı dinə inanma və onun ibadətlərini yerinə
yetirmə azadlığını təmin etdiyi kimi, vətəndaşların
istərsə heç bir dinə inanmama və heç bir
dinin ibadətləri yerinə yetirməmə
azadlığını da təmin edir. Dövlətin
vətəndaşı ilə münasibəti dini və
ideoloji deyil, ədalət çərçivəsində
olmalıdır. Dövlət cəmiyyətin
mənəvi dəyəri olan dinə hörmətlə
yanaşır. Vətəndaş istərsə
cəmiyyətin dini dəyərlərini öyrənə bilər
və bu dəyərlərlə yaşaya bilər. Dövlət içində din və vicdan
azadlığı hakimdir. Hər bir şəxs
istədiyi dinə etiqad edə bilər. Eyni
dini qəbul edənlər öz aralarında dini icmalar qura bilərlər.
Dövlət, ictimai ədəb və əxlaq,
hüquqi nizam və təhlükəsizlik baxımından
problem yaratmadıqca heç bir dini qadağan etmədiyi kimi
heç bir dinə qarşı xüsusi bir himayə də
göstərə bilməz. Dövlət
dinlərə qarşı tamamilə qərəzsizdir. Dövlət cəmiyyətin siyasi üstqurum hadisəsi
olaraq dinlərin fövqündə duran bir sistemdir. Azərbaycan
Respublikasının Konstitusiyasında din və vicdan
azadlığı, din-dövlət münasibətləri bu
anlayış üzərində qurulub. Azərbaycan
Respublikasında dövlət iki qurumla vətəndaşların
dini hüquqlarını təmin edir, bu sahədəki məsələləri
tənzimləyir. Birincisi, Dini Qurumlarla
İş üzrə Dövlət Komitəsidir. Bu qurum daha çox dövlətin din sahəsindəki
rəsmi mövqeyini təmsil etməklə, dövlətin
dinlə bağlı siyasətinin qurulmasına xidmət edir.
Bu rəsmi dövlət qurumu din-dövlət
münasibətlərini əsaəs üç amillə tənzimləyir-
azərbaycançılıq, dünyəvilik və milli- mənəvi
dəyərlər. Bu kontekstdə
inkişaf etdirilən din-dövlət münasibətləri cəmiyyətimizin
müsbət istiqamətdə inkişafına təkan verir.
Dövlət din münasibətlərini tənzimlənməsində
ikinci qurum isə Qafqaz Müsəlmanları İdarəsidir. Sovet dövründə qurulan bu qurum Azərbaycandakı
şiə və sünni müsəlmanların dini ehtiyaclarını
qarşılayan, hətta vəzifə səlahiyyətləri
ölkənin xaricini əhatə edən dini bir qurumdur. Bu qurum rəsmi dövlət qurumu olmasa da dövlət
maraqlarına bağlı olaraq ölkədə dini həyatın
inkişafında birbaşa təsiri olan bir qurum kimi çox əhəmiyyət
daşıyır. Bundan başqa Azərbaycanda
səmavi dinlərdən xristian, yəhudi və eləcə də
digər qeyri-ənənəvi dinlərə aid dini
quruluşlar da fəaliyyət göstərir. Qeyd edək ki, Azərbaycanda yaşayan xristian, yəhudi
və digər din mənsubları qanun çərçivəsində
öz dinlərini yaşamaq və yaşatmaq haqqına
sahibdirlər. Ancaq xaricdən gələn
dini təşkilatlar əsasən missionerliklə məşğul
olurlar. Bu təşkilatlar öz din mənsublarına
xidmət etmək məqsədilə gəldiklərini
söyləsələr də bu bir həqiqətdir ki,
onların fəaliyyətləri Azərbaycan dövlətçiliyinə
və əhalinin 96 faizini təşkil edən müsəlmanlara
qarşı yönəlmiş fəaliyyətlərdir. Ancaq əminəm ki, müsəlman olaraq öz
dinimizə, adət-ənənəmizə, milli və mənəvi
dəyərlərimizə bağlı qalsaq, heç bir
missioner fəaliyyət bizi tutduğumuz yoldan döndərə
bilməz. Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarına
din-dövlət münasibətlərini təyin edərək
inanc və ibadət, dini təhsil, dini təşkilatlanma və
dini mətbuat haqları verib. Bu gün əminliklə
deyə bilərik ki, Azərbaycan Respublikasında din-dövlət
münasibətləri demokratik dəyərlərlə nizama
salınıb”.
Sonda həmsöhbətim
“Milli və dini birliyimizi qoruyub saxlamaq üçün
hansı addımların atılması zəruridir”
sualımızı da cavablandırıb:
“Düşünürəm ki, bunun üçün Amerika
modelinə müraciət etmək olar. Çünki
Amerika da çoxmillətli və çoxdinli bir dövlətdir.
Orada olduğum bir müddətdə həm
buddist, həm induist, həm xristian, həm müsəlman
icmaları ilə görüşlərim oldu. Hamısında da bu qənaətə gəldim ki,
burada din ancaq insanların mənəvi ehtiyaclarını təmin
etmək üçündür. Yəni heç
bir siyasi-ideoloji təsir gücü yoxdur. İnsanlar
burada ancaq mənəvi ehtiyaclarını ödəyirlər.
Milli məsələdə amerikan kimliyi
üstündür. Artıq kimin burada
hansı etnosun daşıyıcı olması heç bir
önəm kəsb eləmir. Amerikan
pasportunu daşıyan hər kəs Amerikaya xidmət edir-
orada insanlarda bu təfəkkür formalaşıb.Onların hər
bir vətəndaşı bütöv – çoxmillətli və
çoxdinli Amerikanı sevir. Bizdə də
bu təfəkkürü inkişaf etdirmək lazımdır.
Əslində bizdə ümummilli ilder Heydər
Əliyevin müəllifi olduğu azərbaycançılıq
ideologiyası elə buna xidmət edir. Bu
baxımdan azərbaycançılıq ideologiyası həmin
Amerika təfəkkürü ilə çox oxşardır.
Bu gün güclü Azərbaycan dövləti
var. Bu heç də bir millətin adını ifadə eləmir,
bu bütövlükdə bir coğrafi məkanın
adıdır. Burada yaşayan bütün
millətlərin nümayəndələri ölkəmizin vətəndaşı
olaraq bərabərhüquqludur. Biz bu
gün Azərbaycanı türk, talış, ləzgi, saxur, yəhudi,
inqiloy, kürd olaraq da yaşatmalıyıq, Azərbaycana xidmət
eləməliyik, öz fəaliyyətimizi azərbaycançılıq
ideologiyası üzərində daha da dərinləşdirməliyik.
Bizim milli və dini birliyimizin qorunmasının əsas
yolu azərbaycançılıq ideologiyasından keçir”.
Sevinc MÜRVƏTQIZI
525-ci qəzet.-
2013.- 20 sentyabr.- S.7.