Nizami Tağısoy və onun "Meyxanənin poetikası" kitabı-1

ONLAR NƏ DEYİBLƏR : İslam Ağakərimov.

Bakı Slavyan Universitetinin dosenti, filologiya elmləri namizədi

Xalqımızın çoxəsrlik mədəniyyətindən çoxlarımız ağızdolusu danışmağı və qürrələnməyi xoşlayırıq. Lakin bu qiymətli sənət incilərinin əsl dəyəri haqqında daha geniş auditoriya üçün tədqiqi və təbliği ilə ayrı-ayrı xüsusi insanlar məŞğul olur. Mənim fikrimcə bu tədqiqatçı-alimlərin fəaliyyəti axtarışdan daha çox əsl vətəndaşlıq borcudur.

Deyirlər ki, Nizami Gəncəvi ilə bağlı mötəbər məclislərdən birində iştirak eləyən Nazim Hikmət dahi sənətkar haqqında, onun Azərbaycan və bütövlükdə müsəlman Şərqi üçün rolundan danışılanda deyilənləri sükutla qarşılamışdı. Türk şairi ilə yanaşı oturan ziyalılarımızdan birinin Nazim Hikmətin bu cür reaksiyaya təəccüblənməsini görəndə qonaq bunun səbəbini milli ədəbiyyatşünaslıqda Nizaminin lazımınca təbliğ olunması ilə izah etmişdir. Bu o dövr idi ki, ədəbiyyatşünaslığımızda Nizami yaradıcılığının təhlilinə yenicə başlanılırdı.

Nizami Tağısoyun “Meyxanənin poetikası” kitabı onun əsl vətəndaşlıq mövqeyinin təzahürüdür. Alim-tədqiqatçının cəsarəti uzun illər cəmiyyətdə birmənalı qarşılanmayan xalq yaradıcılığının bu janrının əsl mahiyyətini elmi-nəzəri baxımdan geniş oxucu kütləsinə təqdim etməsindən ibarətdir. Bu kitabdan sonra, bəlkə də çoxumuza qəribə görünsə də, bir çox Avropa folklorçularının uzun yol qət edib Bakıya gələrək kitab müəllifinə müraciət etməsi, ondan lazımi tövsiyələr alması bizlərdə qürur hissi doğurur. Bu kitabın milli folklorumuzun təbliği baxımından dəyərini, güman edirəm ki, zaman keçdikcə daha aydın görəcəyik.

–Nizami müəllim, kitabınızla tanış olandan sonra gör nə vaxtdır sizinlə bir sorğu eləmək istəyirəm və nəhayət, zaman gəlib çatdı. Birinci bunu soruşum ki, Siz bu kitabı bir başqa müəlliflə birlikdə yazmısız. Praktik olaraq mən bu ikili kitab yazmaq məsələsinə bir o qədər də aşina olmasam da, soruşum, ikinci müəllif kimdir?! Mən onu heç tanımadım.

–Sizin bu kitaba rəğbətinizi hiss etmişəm və mənə necəsə bildirmişdiz də kitabla bağlı müsahibə təşkil etmək istəyirsiz. Nə olsun ki, onu arzu etdiyiniz məqamda həyata keçirə bilmədiniz, indi istəyinizi çin etmək fikrindəsizsə, bunun nəyi pisdir ki?! Atalar demişkən “Təki başda tük olsun, daramağa nə var”. Əgər kitab onun haqqında danışmaq üçün imkanlar verirsə, deməli, gec-tez söz sərrafları, alimlər, yazıçılar, şairlər, jurnalistlər, folklorçular, klassik irsimizin toplayıcıları onun haqqında danışacaqlar. Siz də sağ olun ki, bu kitabın böyük dəyərini verən AMEA-nın müxbir üzvü, prof. N.Cəfərov, BDU-nun tarix elmləri doktoru, etnoqraf folklorçu Təvəkkül Səlimov, AMEA-nın Folklor İnstitutunun Elmi Şurası, orada çalışan mütəxəsisslər, BDU-nun professoru, AMEA-nın müxbir üzvü, rəhmətlik Azad Nəbiyev, Bakı Slavyan Universitetinin dosenti, ədəbiyyatşünas və folklorşünas Rüstəm Kamal, Slavyan UNiversitetinin dosenti İslam Ağakərimov, sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru Qorxmaz Əlilicanzadə, Bakı Musiqi Akademiyasının dosenti, filologiya elmləri namizədi Aytac Rəhimova və başqaları onun elmi-nəzəri, praktik sanbalını yetərincə hiss etmisiniz. Kitab haqqında yüksək fikir bildirdiyinizə görə minnətdaram. Mənə verdiyiniz suallar içində Sizi birinci maraqlandıran ikinci müəllifin kimliyi məsələsidir. Tofiq müəllim, mən indiyə qədər on iki elmi-tədris, iki şeirlər və poemalar kitabı “Qaraqalpaq xalq nağılları” və qazax qəhrəmanlıq dastanı “Koblandı-batır”ı tərcümə etmişəm, yazıb və nəşr etdirmiş və onlardan yalnız bu, bir də 2010-cu ildə digər müəlliflərlə (prof. Rafiq Manafoğlu və dos. Rüstəm Kamal) “İzahlı tərcüməşünaslıq terminləri lüğəti”ni birgə nəşr etdirmişəm (Yeri gəlmişkən Azərbaycanda ilk təcrübə kimi araya-ərsəyə gələn bu mənbə Sizin çalışdığınız Azərbaycan Tərcümə Mərkəzinin işçilərinin, mütərcimlərinin də müraciət edəcəyi mənbə kimi gərəkli ola bilər). Qalan kitablar yalnız öz müəllifliyim altında işıq üzü görüb. “Meyxanənin poetikası” kitabında həmmüəllif məsələsinin isə öz problemi var. Kitabın hazırlanması üzərində iş gedərkən Bakı Dövlət Universitetinin professoru, filologiya elmləri doktoru Vaqif Sultanlı bir gün mənə zəng edib bildirdi ki, mənim meyxanalarla bağlı apardığım tədqiqatla Norveçdən gəlmiş bir azərbaycanlı xanım maraqlanır və mənimlə görüşüb məsləhətləşmək istəyir. Razılıq verdim. Gəldilər. Görüşdük. Məlum oldu ki, bu xanım Oslo Dövlət Universitetinin Filologiya fakültəsinin bakalavr pilləsini müvəfəqiyyətlə başa vurduqdan, Berlin Universitetində magistr pilləsini sona çatdırıb. Bundan sonra elə bu Universitetin doktoranturasına qəbul olunub, Asiya ölkələri folkloru (o cümlədən Azərbaycan meyxanələri) ilə bağlı tədqiqat üzərində işləyir.Onun adı Zülaim Zakariyyadır. Bu tanışlıqdan sonra o, Berlindən bir neçə dəfə Bakıya mənim yanıma konsultasiyaya gəldi. Meyxanələrin tarixi, forma, məzmun, rədif, qafiyə bir sözlə, poetik xüsusiyyətləri və s. bağlı məsləhətlər aldı.

Bizim kitabda həmmüəllifliyimizin başlıca məqsədi isə onun bu kitabı ingilis, yaxud almancaya çevirib. Avropada nəşr etdirməsi ilə bağlıdır. Hazırda kitabın tərcüməsi üzərində iş gedir. Məncə, ikinci müəllifin hansı səbəb üzündən bu kitabda iştirak etməsini başa düşdünüz. Bununla belə Sizə elə görünməsin ki, yenə də atalar demiş “Bir torba dəni var, beş dəyirmana üyütməyə gedir”. Əsla, yox. Mənim istəyim Azərbaycan mədəniyyəti, folkloru nümunələrini dünya xalqlarına çatdırmaqdan ibarətdir. Biz bu nümunələrimizlə digərlərini tanış etməklə özümüzün, mədəniyyətimizin, folklorumuzun, etnik-milli şüurumuzun və təfəkkürümüzün rəngarəngliyi və unikallığı haqqında təsəvvür yarada bilərik.

–İcazənizlə soruşum: Kitab Azərbaycandan uzaqlara viza ala bilibmi?

–Almaniyada bir kitabxana mövcuddur “Universitats-und landesbiblio thek Halle / Kitabxananın saytı: http: // opac. bibliotek. uni-hall. de / DB=1/ LNÇ=DU/, buradakı fonda dünyanın müxtəlif ölkələrindən kitablar toplanılır. Azərbaycanda həmin kitabxanın əlaqələndirici nümayəndəsi Namiq müəllimdir ki, o, “Meyxanənin poetikası” kitabını alıb oraya göndərmiş və onun oradakı kataloqda yerləşdirilməsi haqqında mənə bildiriş də çatdırılmışdır.

–Bir şey də məni maraqlandırır: kitab bizim bir çox alim və sənət adamlarımız tərəfindən müsbət qarşılanıb və onların rəyinə əsasən bu çox sanballı bir araşdırmadır. Bunu qəbul edək. Yaxşı Sizi bir alim olaraq bu meyxana məsələsinə çəkən nə olub? Siz Slavyan Universitetində dərs deyirsiniz, meyxana isə tamamilə ayrı bir dünyadır.

–Düz deyirsiz. Mənim bütün şüurlu həyatım Bakı Slavyan Universiteti ilə bağlı olmuşdur. Hələ XX əsrin 70-ci illərinin lap əvvəllərindən mən əvvəl Azərbaycan Xarici Dillər İnstitutu, sonra M.F.Axundov ad. Azərbaycan Pedaqoji Rus dili və Ədəbiyyatı İnstitutunda təhsil alarkən rus folklorunu, eposunu rus ədəbiyyatı ilə birgə daha yaxşı mənimsəməyə çalışırdım. Rus folklorunun lirik nümunələri ilə Azərbaycan lirik folklor nümunələri arasında oxşarlıqlar və fərqlər axtarır, onların janr xüsusiyyətlərinə və ifa olunmasına diqqət yetirirdim. Sonralar 80-ci illərdən həmin İnstitutda tələbələrə rus folklorundan mühazirələr apararkən yenə də lirik folklor nümunələri arasındakı yaxınlıqlar, uyğunluqlar, janrlar arasındakı bənzərlikləri öyrənməyə can atırdım. Folklorun, ədəbiyyatın, dilin ümumiyyətlə, mətnin belə müqayisəli şəkildə öyrənilməsinə komparativistika deyilir. Və bu, olduqca maraqlı sahədir. Xoşum gələn işdir.

Doxsanıncı illərin əvvəllərindən azadlıq və müstəqillik uğrunda mübarizə, bildiyiniz kimi, heç də siyasi, iqtisadi, sosial yönümdə getmirdi, mədəni-kulturoloji, folklor və ədəbi sahələrdə də canlanma vardı və bu, folklor nümunələrinin, o cümlədən meyxanələrin də ifa olunmasına təsir edirdi. Tez-tez meyxanaçılar radio, televiziya, müxtəlif mədəni-kütləvi tədbirlərdə çıxış edirdilər. Bununla belə mən görüb hiss edirdim ki, digər folklor nümunələri müəyyən dərəcədə araşdırılıb, tarixi, nəzəri, praktik, metodoloji baxımdan öyrənilib sistemləşdirilsə də, meyxanələrlə bağlı heç bir iş getmirdi və bu məni çox narahat edirdi. Elə buna görə də mən ilk olaraq on altı sual tərtib edib 90-cı illərin tanınmış meyxanaçılarına üz tutdum və onlardan həmin sualların cavablandırılmasını istədim. Həmin kitabı mən sadəcə olaraq ayrı-ayrı meyxanəçilərin yaradıcılığından bəzi örnəklər verməklə, meyxanələrlə bağlı ümumi təsəvvürlər, bilgilər verməyə həsr etməyi nəzərdə tuturdum. Təəssüf ki, meyxanəçilərdən hər biri sualları cavablandırmağa söz versə də, onlardan heç biri nəinki on altı suala, heç birinə belə cavab vermədilər və onlar tərəfindən belə etinasızlıq məni daha da təəcübləndirdi və bununla da kitabda mən ayrı-ayrı meyxanəçilərin yaradıcı portretlərinə yer verməkdən vaz keçib, bu janrın taleyi haqqında daha çox düşünməyə üstünlük verdim.

ONLAR NƏ DEYİBLƏR:

Azad Nəbiyev.

Filologiya elmləri doktoru, professor,

MEA-nın müxbir üzvü

Mən meyxanalar haqqında bir neçə yazılarımda bu janrın unikallığı ilə bağlı fikrlər irəli sürmüşəm. Onların toplanıb, təhlil edilib nəşr olunmasının zəruriliyindən danışmışam. Təəssüf ki, bu işi biz folklorşünaslardan heç birimiz indiyə qədər görməyib. Nizami Tağısoyun özünü, məqalələrini, monoqrafiyalarını oxumuşam, məsuliyyətli tədqiqatçı olduğunu bilirəm. Onun “Meyxanənin poetikası” əsərində şifahi örnəklərinizlə bağlı elmi-nəzəri müddəalar irəli sürməsi məni bir folklorşünas kimi çox sevindirir.

( Hər iki hissə davam edəcək)

Tofiq ABDİN

525-ci qəzet.- 2013.- 28 sentyabr.- S.23.