Oralarda kimlər var: Hamlet Qoca

BU O HAMLET QOCADIR Kİ...

Altımışıncı illərdən bu yana tanıdığım və hər zaman böyük hörmətlə sevdiyim bir yazarın da 70 yaşı oldu. Mən bunu “525-ci qəzet”dən çox hörmət etdiyim yazar Sevinc Mürvətqızının yazısından oxudum. Mənə görə bu “kədərli” və gözəl hadisəni qiymətləndirdiyi üçün ona xüsusi təşəkkürümü də bildirim.Və sonra həmin ziyalını və yazarı,orjinaldan ilk tərcüməçilərdən və ustalarından birini şifahi olaraq təbrik də etdim. Onun 70 yaşına həsr olunacaq bir məclis olacaqmı, olmayacaqmı və mən o məclisdə ola bilcəyəmmi ya yox, bunu mən bilmirəm. Amma o buna layiqdi. Kimdi bu çox sevdiyim ziyalı yazar: Adamın soyadı QOCA. Demək bir səksən yaşı olmalı Adamın. Amma onun 70 yaşını indi qeyd eləyirlər.Adam deyəsən tərsinə yaşayır ömrünü, vallah.Geri sayır günləri.Qocalıqdan orta yaşa, sonra gəncliyə, sonra uşaqlığa doğru gedir deyəsən... ]

...Düşünürəm ki, böyük bir toplantıdayam.Mənə söz verilə bilər deyə düşünürəm : Yox, mən mütləq bu qorxunu adlamalıyam.Nə vaxtadək qardaş, belə çəkinəcəm bu işdən.Amma insafən təkcə mən deyiləm belə “qorxaq və çəkingən”. Deyirlər ki,bəs zəmanəmizin böyük bəstəkarı Qara Qarayev bu mikrafonnan yaman çəkinirmiş. Yanına gələn jurnalistin əlində mikrafon görən kimi gülümsünürmüş və deyirmiş: Allah xatirinə ( radi boqa) bunu bəlkə mənə göstərməyəsiniz. Vallah, mən eşitmişəm bunu, bilmirəm olub ya olmayıb. Amma bunu bilirəm ki,mən həqiqətən bu mikrafondan yox, bu tribunadan yaman qorxuram. Elə belə üçlükdə-dördlükdə dilotu yemiş kimi dostlarıma aman vermirəm,amma elə ki, bu rəsmi bir toplantı olur, bu yaşda da dilim topuq vurmağa başlayır və yazılarımda olduğu kimi, danışanda da bir pərakəndəlik boğur məni.Bəlkə belə deyil.Heç bir sınadım ki, bilim.

Bax, on il əvvəl də belə olmuşdu.Bu yaradıcının altmış yaşı tamam olurdu.Mən, onun haqqında danışmağı özümə borc bilirdim, amma yenə də o Yazarlar Birliyinin klubunun zəhmi məni basdı və içimdəki qaldı içimdə. Amma yaxşı ki,bu yazı yazmaq var və elə orada nə danışacağdımsa...yazıram.

NƏ DANIŞACAQDIM:

Məsələn, mən deyəcəydim ki,mənə bir qılınc versəydilər bu Hamlet Qocanı yuxarıdan aşağıya ikiyə bölərdim, “o ikiyə bölünmüş Hamlet Qocanın bir hissəsindən xəbərim yoxdur”- deyərdim və mən ancaq “o ikinci hissədən danışmaq istəyirəm”- deyərdim. Birinci hissədən,yəni onun fransız hissəsindən heç xəbərim yoxdur,çünki mən o dili bilmirəm. Amma “bu biri yarısı” mənə doğmadır və elə doğmadır ki,mən hətta Hamlet Qocadan çox yox, bir bayram böyük olduğuma baxmayaraq müəyyən mənada “bu yarıdan” az şey öyrənməmişəm.Birbaşa belə deyəcəkdim və Anar müəllim orada olmasaydı və mən də çıxış eləsəydim onu da deyəcəkdim ki, Anar müəllim bir zamanlar fransız bir rejissor Klod Lelüş haqqında, onun məhşur “Kişi və Qadın” filmi barədə yazdığı bir yazıdan necə öyrənmişdimsə ( və mən o məqamları indi də xatırlayıram) o məqamlar indi də mənim qələmimə şirə verir, şairanə desək, bax Hamlet Qocanın da bir tərcümə əsəri mənim qələmimə şirə vermişdir.Şairanə desək, arı pətəyinə çiçəklərdən bal yığdığı kimi mən də bu yazılardan,daha başqa yazılardan şirə çəkmişəm və bunu kişi kimi etiraf edəcəkdim və deyəcəkdim ki, Hamlet Qoca bir daha heç bir şey yazmasaydı və bir daha heç bir şey tərcümə etməsəydi belə o yalnız və yalnız bir tərcümə əsəri ilə bizim tərcümə ədəbiyyatımızda və PUBLİSİSTİKAMIZDA qala bilərdi. Amma kimsə o ƏSƏRİN adını çəkmədi və mən çox təəssüf edirəm.Təbii ədəbiyat bir zövq məsələsidi və mən bilən o gözəl əsərdən bir çoxunun heç xəbəri yoxdu. Dümadan bərk-bərk yapışıblar.Düma təbii Dümadır.Mədəni xalqların onu tanıması və oxuması vacibdir.Amma mədəni xalqların bu dünyada Jerar Filip kimi bir aktyorun olmasını bilməsi də bir şərtdir.

“BİR GÖZ QIRPIMI...”

Mən bilmirəm, Hamlet nə zamandan başlayıb fransızcadan tərcüməyə və onu da bilmirəm ki, mənim adını yarımbaşlıq olaraq istifadə etdiyim o əsər Hamletin neçənci tərcümə əsəridir ( xronoloji sıra mənə bəlli deyil), amma mən Hamleti bir yazar və bir tərcüməçi olaraq o əsərlə kəşf etmişəm.Bu əsər haqqında söz düşəndə Hamlet Qoca rəhmətlik Vidadi Paşayevin xidmətini də çox rahat və ürəkaçıqlığı ilə xatırlayır.Bir çoxları belə xidmətlərin ( redaktor və redaktə xidməti) üstündən bir qurtum araq içib unutduqları təqdirdə və onlara olan bu sayğıları öz adlarına çıxmaq kimi bir şakərə boyun əydikləri halda Hamlet Qoca bir ZİYALI ailəsindən olduğunu da bax buradaca beləcə aşkara çıxarmış olur.

İnanın, mən o əsərdən bir çox məqamları əzbər bilirəm (amma özüm yazdığım bir şeiri sona qədər deyə bilmərəm,bu şakərim də var) və ümumiyyətlə bir publisistik roman olaraq o əsər bizim sənət dünyamızın ən gözəl tərcüməsi olmaqla (başqa gözəl tərcümələr var, məsələn, rəhmətlik İslam İbrahimovun “Martin İden” çevirisi necə gözəl və alicənab idi, o əsərin də kök variantından xəbərim yoxdur) Hamlet Qocanın da bu “BİR GÖZ QIRPIMI” (Yazarı Anna Filip, aktyor Jerar Filipin həyat yoldaşı) adlı əsəri bir göz qırpımında tərcümə olunmuş və bir göz qırpımında oxunulası əsərdir.Və oxunur da...

Bu əsər çevrilməyib bu əsər bizim dildə yazılıb.Məni öldürün, bu əsərin orijinalı bu qədər şirin,bu qədər detallı,bu qədər insafsız ola bilməz.Mən güman ki, dəyərləndirmədə hissə qapılıram.

60 İLLİK YUBİLEYDƏ MƏCLİSƏ RƏNG VERƏN İNSANLAR VARDI

Təbii fransız ədəbiyyatını və dilini milyon dəfə məndən gözəl bilən və bu dilin acılığını çəkə-çəkə şirin əsərlər tərcümə eləmək çox böyük bir zəhmət və hövsələ tələb edir.Hamlet Qoca çox böyük bir hövsələ sahibi olmalı ki, bunu mütəmadi davam etdirmiş və mən bu xudmani yubiley gündüzündə (təbdir saat 14-də idi o zaman ) bir şeyin də şahidi oldum : tədbirdə Fransa səfiri və Anar müəllim özü şəxsən iştirak edirdi.Niyə mən şəxsən deyirəm: Yazarlar Birliyində hər gün olmasa da, hər gün tədbir var. Və bir çoxları da Anar müəllimin bütün tədbirlərdə iştirak etməsini umur məncə, amma ummaq ayrı bir şey, ədalət ayrı bir şey. Bunu da nəzərə almaq lazımdır. Və hətta onu da düşünmək lazımdır ki, hər hansı bir yaradıcının bu cür tədbirlərində onun iştirakı və iştirak etməməsi bir artıqlıq və əksiklik gətirmir məncə,baxmayaraq bunu da yozanlar var. Bütün ədəbi ağırlıqdan qırağa bir az şans məsələsi də var: Hamletin altımış yaşı saatlarında o hardasa ola bilərdi,məsələn xaricdə. Əgər bir çoxlarının yorumunu nəzərə alsaq, bu da Hamletin bəxtinin ona yar olması kimi qiymətləndirilməlidir.Bizi anarçılar hesab eləyən dostların qulaqları cingildəsin:Anar müəllimin bu gündüzü aparması da ayrı bir dad verirdi.Və hətta bir çox adamlar tanıyaram ki,içi də özüm daxil Hamlet Qocaya çox böyük sayğı duyaraq son ana qədər oturdular.

Və Hamlet Qoca sonradan... çox sonradan Fransanın ən şöhrətli mükafatlarından birini alsa da, halal xoşu olsun, hələ çox-çox illər öncə,hələ tələbəykən bu işin ardınca gedəndə bilmirdi ki,zaman gələcək və bir gün bu ölkə azad olacaq və dünyaca məhşur bir ölkənin Fransanın səfiri gəlib onun şəhərində, onun torpağında, onun Yazarlar Birliyində qabar olmuş əlini sıxacaq və hətda onun xanımı ərinin gözləri qarşısında Namletlə yanaq-yanağa öpüşəcək.Baxın, mən bunu şərəf sanmıram, amma uzun illər dərdimizi anlatmağa bağlı qapılar açıq olmasa da, indi artıq yalan-gerçək bunu deməyə imkan tapırıq və bu imkanı gözləmədən Hamlet Qoca çox mühüm bir işin ardınca gedib ki, orada çıxış eləyən dost doğma dayısı dedi : mən belə bacı oğlu ilə fəxr eləyirəm...

Kim fəxr eləməz ki....

Və Fikrət müəllim,Hamlet Qocanın böyük qardaşı,gözəl şarimiz Fikrət Qoca dedi ki, istedadsıza min kömək elə bihudə,amma istedad sənsiz də, mənsiz də pöhrə verib boy atacaq.Mən ona heç zaman kömək eləmədim.Hamlet özü ÖZ YOLUNU tutdu...(Bu həqiqəti zalda məndən qabaq sırada oturan ŞAİR Abbas Abdulla da başı ilə və sözlə təsdiq etdi.)

Nə kömək Fikrət müəllim siz fransızcanı bilmirsiz ki...

“İSTANBULDAN GÖNDƏRİLƏN ARAQ”

Hamleti bir də bilsəniz, mən niyə çox sevirəm? Uzun illər öncə İstanbuldaykən Hamletə bir araq verdim ki, bunu apar dostum və sənin kürəkənin, yazar Məmməd Oruca ver. Hamlet əmanətə xəyanət eləmədən onu gətirib Məmmədə vermişdi və Məmməd də mənim haqqımda çox gözəl bir məqalə yazmışdı, mən qəriblikdə olanda və o məqalə mənim gözlərimi yaşarmışdı o acılı günlərdə.Adı da beləydi məqalənin: “İSTANBULDAN GÖNDƏRİLƏN ARAQ”.Sağ olsun 525-li dostlar, onlar da bu yazını çap eləmişdi və sağ olsun Aydın Bağırov da ( o qəzetin idman yazarı idi o vaxt, indi müavinlərdən biridir) o yazını e-maillə mənə göndərmişdi.Baxın, bir az mizahi,yəni zarafat olsa da deyim: bunu yalnız bir fransız eləyə bilər, bir azəri türkü ya Allah deyib onu elə təyyarədə içib tükədərdi.

Bu yazını mən o toplantının səhəri, fevralın birində yazmışdım və sabah tezdən cümə idi.Qalxıb gedib qəzet alacam və bir araq da alacam, qonaqlığında iştirak edə bilmədiyim üçün ( heç dəvət də etmədi) onun sağlığına içəcəm bir yüz qram. O etirafın sağlığına içəcəm və Anna Filipin Jerar Filip haqqında yazdığı unudulmaz bir əsərin bizim dilə çevirmənin sağlığına içəcəm...

VƏ NƏHAYƏT SONDA:

...bütün rəsmiyyətdən qırağa üzümü tutacaqdım Fransanın Azərbaycandakı Səlahiyyətli səfirinə, deyəcəkdim: Çox hörmətli səfir, şəxsən mən bu mərkəzdən, Bakıdan çox uzaqlarda, bir kənddə doğulmuşam.Baxın mən sizin gözünüzün qabağında sizin hansı sənət adamlarının və ədəbiyyat yaradıçılarınızın adını sadaladım və baxın ki, mən Modilyani kimi rəssamın faciəsini bu xalqa, bu millətə tanıdan yazar əhlindən biriyəm.İndi gedək Fransaya və orda bir azəri rəssamını və ədəbiyyatçısını tanıyan bir fransızla bizi tanış edin. Zor bir iş...Sayın Səfir!İndi baxın, Dümasından tutmuş Modilyanisinədək Bodlerindən tutmuş Jerar Filipinədək sənət və ədəbiyyat adamlarınızı sevən, yalnız sevən yox, onları min zəhmətlə öz millətinə tanıdan bir ölkənin ziyalısının TORPAĞINI XAİNCƏSİNƏ İŞĞAL EDƏRLƏRMİ?

Hə, hörmətli səfir işğal edərlərmi?

Tofiq ABDİN

525-ci qəzet.- 2013.- 12 yanvar.- S.23.