Şair, səndən yazmaq istəyirəm
(davamı)
Xalq
şairi Xəlil Rza ilə görüşlərim...
Zəng edən şirkətin sədri Babək
Hüseynoğlu idi.
–
Türkiyə ilə aran necədir? – soruşdu.
– Əliyyul-əla!
– dedim.– Sizcə necə olar? Türkiyə qardaş ölkədir. Bir vaxtlar
adı gələndə gözümüz yol çəkir, köks
ötürmüşük. Yaxşı ki,
yollar açılıb, gedib-gələ bilirik.
– İndicə zəng eləmişdilər, – dedi, –
İkimizdən birimiz Ankaraya getməliyik. Orada
türkdilli ölkələrin informasiya agentliklərinin Beynəlxalq
yığıncağı keçiriləcək. Özün bilirsən ki, mən müalicədəyəm,
gedə bilməyəcəyəm. Şadam
ki, sənin ürəyindən oldu bu xəbər.
Üç gündən sonra artıq Ankarada idim. Bilkənd
Universitetinin otelində yerləşmişdik. Azərbaycandan böyük nümayəndə heyəti
getmişdi. Orada Kiprdən, Orta Asiya respublikalarından
dostlar tapdıq. Axşamlar doyunca söhbətləşir,
fikir mübadiləsi edirdik. Son ziyafətdə bizim heyəti
müşayiət edən Türkiyə Xarici İşlər
Nazirliyinin şöbə müdiri mənə dedi: “Biletləriniz
artıq sifariş verilib, gəldiyiniz kimi də
uçacaqsınız, İstanbul-Bakı reysi ilə”.
O,
“İstanbul” deyəndə Babək Hüseynoğlu ilə
söhbətimiz yadıma düşdü: “Təəssüf
ki, İstanbulda dayanmayacaqsan, yoxsa Xəlil Rzaya baş çəkərdin.
Orada Cərrah Paşa xəstəxanasında
müalicə olunur”.
Mən
xarici işlər nazirliyinin şöbə müdirinə dedim:
– Əfəndim,
bəlkə mənə şərait yaradasınız,
günü sabah İstanbula uçum. Bizim ünlü şairimiz Xəlil Rza Cərrah
Paşa xəstəxanasında müalicə olunur, ona baş
çəkərdim.
– Əfəndim,
heç bir problem yoxdur, – dedi. – İstəsələr
o biri əfəndilər də sizinlə gedə bilər.
“Hilton” mehmanxanasında yer də sifariş verərəm.
Sizin üçün minik də ayırarlar.
İstanbuldan yaxşı hədiyyələr də
alarsınız.
Nazirliyin şöbə müdirinə bir ağızdan
təşəkkürümüzü bildirdik.
İstanbulda
mehmanxanaya çatanda mən dedim:
–
Maşın mənim ixtiyarımda olacaq, Xəlil Rzaya dəyməliyəm.
Vəziyyəti imkan versə,
çıxarıb gəzdirəcəyəm də.
Hamı
razılaşdı.
Düzü, xəstəxana ilk addımdan ürəyimi
vurdu. Səs-küy,
uzaq vilayətlərdən xəstələrə baş
çəkənlər, qoca kişilər, qarılar... Bura
bizim “Kəndçi xəstəxanası”nın
yanında bir az da aşağıda dururdu.
İkinci mərtəbədəki sonuncu palatanın
qabağına çatdım. Yavaşca
qapını döydüm.
– Buyurun,
buyurun, əfəndim!
Bu, Xəlil Rzanın səsi idi.
Sevindim.
Qapıya yaxın çarpayıda uzanmış Xəlil
qışqırdı:
– Firəngiz,
ay Firəngiz gör bir kim gəlib?
İkisi də dik atıldı.
–
Neçə vaxtdır buradasınız? – soruşdum.
– Az qala iki aya yaxındır, – Firəngiz
xanım könülsüz dedi.
– Necə
gəlib düşmüsünüz bura?
–
Elçibəy düzəldib.
–
Müalicənin bir xeyri olubmu? Bir irəliləyiş hiss
olunurmu?
– O qədər
də yox...– Xəlilin gözləri yol çəkdi.
–
Açığı dəhlizdəki səs-küy, natəmizlik
məni açmadı, – dedim. – Bura xəstəxanadan çox
karvansaraya oxşayır.
– Neyləyək,
böyük ümidlə gəlmişik. – Firəngiz xanım
gileyləndi.
Mən əl
çantamdan bir şüşə “Göygöl” konyakı
çıxarıb stolun üstünə qoyanda Xəlil Rza:
– Nahidcan,
çox sağ ol, Vətənin ətrini gətirmisən, –
dedi, – ancaq dilimə də vura bilmərəm, yasaqdır mənə.
Burada mənim iki yerlim – salyanlı balası
oxuyur. Kasıb uşaqlardır. Onlara
pay verəcəyəm.
Pəncərəyə yaxınlaşdım. Dalğalar az
qala divarlara dəyirdi.
– Xəstəxananın
yeri çox gözəldir.
–Hərdən
suların səsini dinləyə-dinləyə yuxuya gedirik.
– Xəlil
müəllim, çantamda diktafon var, – dedim. – Vətənə,
oxuculara sözün varsa, de, aparıb verərəm radioya. Səsini eşidən şad olar.
– Söz
də deyərəm, istəsən şeir də oxuyaram. Sən diktafonu sahmana sal.
Mən düyməni basdım.
– Əziz
dostlar,– deyə sözə başladı.
– Mən sizi buradan, Nazim Hikmətin İstanbulundan
salamlayıram. Sizin üçün qəribsəmişəm,
hamınızı bağrıma basıram. Allah qoysa, tezliklə görüşəcəyik.
Xəlil
Rza bir az yorğun-əzgin
danışırdı. Sözünü təzə
yazdığı iki şeirlə bitirdi. Nöqtəni
qoyanda üzümə baxdı:
– İmkan olsa, efirə gedəndən sonra “Qızıl
fond”a keçirsinlər. Böyük Səməd Vurğun
demişkən, “deyilən söz yadigardır”. Nə
bilmək olar, həyat daimidir, ömür əmanət...
– Firəngiz
xanım, – dedim, – heç Xəlil müəllimlə gəzməyə
çıxmısınız?
– Haradan,
gəzmək nədir? Bütün günü
çarpayıda gümüldənirik.
–
Maşın var, bəlkə bir az
İstanbulu gəzək, dolanaq, könlünüz
açılsın.
–
Çox sağ ol, aparıb Xəlili bir az
gəzdirsən yaxşı olar, – dedi Firəngiz xanım. – Mən
də siz gələnə kimi bazarlıq eləyərəm. Gedəndə apar, qoy gəlin də, nəvələr
də sevinsin.
– Onda vaxt
itirməyək, – deyə qapıya yönəldim.
Maşın bizi gözləyirdi. Bir az
aralanmışdıq ki, sürücü soruşdu:
– Əfəndilər, hara gedəcəyik?
Mən Xəlil
Rzaya sarı döndüm:
– Bəlkə
istiqlal şairini İstiqlal küçəsinə aparaq? Bizim baş konsulluq da o tərəflərdədir.
İstəsən, dostumuz Abbas Abdullaya da baş
çəkərik.
– Yox, bu
görkəmdə səfirliyə gedə bilmərəm. İstiqlal küçəsi isə ürəyimdən
xəbər verir.
Küçənin
başında maşından düşüb piyada getdik ki, Xəlil
Rzanın ayaqları bir az
açılsın. O, tez-tez təngnəfəs olurdu. Bir kitab mağazasının qabağında ayaq
saxladı. Vitrindəki kitabların üzünü
oxuya-oxuya dedi:
– Xəstəxanadan
çıxanda yolumu buradan salacağam.
– Allah
qoysa, Xəlil müəllim, – deyə əlimi onun çiyninə
qoydum. – Gün o gün olsun ki, bura sənin kitabların da gəlib
çıxsın.
– Bəy,
Allah ağzından eşitsin. Özun bilirsən
ki, mənim təxəllüsüm Ulutürkdür.
Buradakı qardaşlarım, bacılarım da məni öz
şairləri sayırlar...
İki saata yaxın gəzdik. Qayıdanda Xəlilin
rəngi xeyli durulmuşdu. Bu, Firəngiz
xanımın da gözündən qaçmadı.
lll
Elşad Quliyev “Bilik” cəmiyyətinin sədri, mən
isə həm sədr müavini, həm də “Dalğa” qəzetinin
baş redaktoru idim.
Bir
gün iş yerimizin yaxınlığında Xəlil
Rzanı Firəngiz xanımla qol-qola gördüm. Xəlil Rza çox ustuf-ustuf yeriyirdi. Yaxınlaşıb görüşdüm.
–
Maşallah, qoşa bülbüllər gəzməyə
çıxıb, – deyə məzələndim. – Yolunuz,
yolağanız haradır belə?
– “Bilik” cəmiyyətinə, siz tərəfə getmək
istəyirik.
– Xeyir ola
belə? Yoxsa şair Cəmiyyətin zalında
şeir oxumaq istəyir?
– Yox, şeir oxumaq halında
deyiləm. – Xəlil Rza dilləndi, – Sizdən
putyovkalarımın pulunu almağa gəlmişəm. Neçə illərdi yığılıb qalıb.
Qeysər Xəlilov vermirdi. Min
cür bəhanə ilə ağzımı başqa səmtə
salırdı. Əslində isə səbəb
başqa idi. Mən hər yerdə Mütəllibovu
tənqid edirdim. O da Qeysər Xəlilovun dostu idi. Mənə
isə heç cür gücü çatmırdı... Əlindən
o gəlirdi ki, mənim
zəhmətlə qazandığım halal pulumu verməsin. İndi gedib. Eşitdim ki, indi cəmiyyətin sədri Elşad
müəllimdir. Düzdür, aramızda bir
balaca soyuqluq var.
– Nə soyuqluq?
– Yadında deyil, hərdən
televiziyanın qabağında mitinq keçirəndə
qışqırırdım: “Elşad Qulusoy niyə bizə
cavab vermir?”. Bilirdim ki, mənim ona “Qulusoy” deməyim
xoşuna gəlmir.
– O bunu çoxdan unudub, – dedim.
– Neçə dəfə səni soruşub.
İkinci mərtəbəyə, Elşad müəllimin
kabinetinə qalxdıq. Qapının
ağzında Xəlil Rzanı qucaqladı:
– Şair, həmişə evində-eşiyində!
Səni Firəngiz xanımın yanında
görmək xoşdur.
Xəlil
Rza ona neçə illərdir ki, buradan qonorar
almamağını sıxıla-sıxıla dedi.
Elşad müəllim mühasibata tapşırdı ki,
Xəlil Rzanın nə qədər alacağı varsa,
hamısını qəpiyinəcən hesablasınlar.
Xəlil
Rza:
– Elşad
müəllim, sizə də əziyyət verdim, – dedi. –
Lefortovo zindanı
mənim bütün sağlamlığımı əlimdən
alıb. Dava-dərmana çox pulum gedir. Xeyli vaxtdır heç kitabım da
çıxmır. Sağ olun, cibiniz dolu olsun.
Xəlil Rza ilə Firəngiz xanım gedəndə ikisi
də çox razılığını bildirdi.
lll
Tanınmış
iş adamı Mahmud Məmmədov həm “Günay” qəzetini
təsis etmiş, həm də BM-Tİ televiziya kanalı
yaratmışdı. “Günay” qəzetinin
baş redaktoru Xəlil Rza, televiziya kanalının baş
direktoru Elşad Quliyev idi.
“Vətənpərvərlik mövzusunda ən
yaxşı şeirlər və mahnılar” müsabiqəsi
keçirilirdi. Münsiflər heyətinin sədri bəstəkar Tofiq
Quliyev idi. Xəlil Rza da, mən də heyətin
üzvləri idik. Biz şeirlərə və
mahnı mətnlərinə baxmalıydıq.
Elşad Quliyevin təkidi ilə mən də lap sonda
müsabiqəyə qoşuldum və bəstəkar Eldar
Mansurovun “Qalx, qalx, ulu torpaq!” mahnısının sözlərini
yazmalı oldum. Müsabiqə gizli keçirilirdi.
Mənim sözlərimə baxmaq növbəsi gələndə
otaqdan çıxdım. Qayıdanda gördüm ki, mətnin
böyründə iri hərflərlə yazılıb: “Əla!”
Səsimi çıxarmadım. Mahnı mükafat
alandan sonra Xəlil Rza məni təbrik elədi:
–
Qardaş, mahnının sözləri də, musiqisi də
gözəldir. Mahnıya da, müəlliflərə də
halaldır bu mükafat!
Xalq
artisti Mübariz Tağıyevin müsabiqə
üçün qaralama yazdırdığı mahnı efirdə,
ekranda səsləndi, sevildi... Müğənni onu orkestrlə,
xorla təzədən yazdırmaq fikrindən
daşındı: “Mən bu mahnını bir də belə oxuya bilmərəm. Qoy
beləcə də qalsın, yaşasın!”
Musiqiyə göndərilən şeirlər nə Xəlil
Rzanın, nə də mənim ürəyimi tərpədirdi.
Dedim:
– Ay Xəlil
müəllim, niyə
sən də iştirak etmirsən?
–
Açığı, bu mövzuda təzə şeirim yoxdur.
Düzü, Mahmud müəllim də demişdi...
– Bəs
onda mükafatı kimə verəcəyik?
– Sən
fikirləş, mən də fikirləşim.
– Şair, biz niyə uzağa gedirik? – dedim. – Bu mükafat ana südü
kimi Məmməd Arazındır.
Alnını
qırışdırdı:
– Bəy,
axı Məmməd müsabiqəyə şeir verməyib.
– Nə
olsun ki, verməyib,
– dedim. – Xəstə adamdır, müsabiqəmi
yadına düşür. Sən özün de,
bu mövzuda Məmməd Arazdan yaxşı kimin şeirləri
var? Onun “Dur ayağa, Azərbaycan!” silsiləsi
ən yüksək mükafata layiqdir.
Xəlil
Rza məni qucaqladı:
– Düz
deyirsən, qardaş! Bu mükafatı sən də, mən də
Məmməd Araza verdik, verməliyik də! Məmmədə
halaldır, çox halaldır.
lll
Hər dəfə mənim otağıma gələndə
ədəbiyyatdan, sənətdən ehtirasla
danışırdı. Yenə söhbətimiz
qızışdı. Daha çox Xəlil
Rza danışır, mən isə dinləyirdim. Söhbət Səməd Vurğundan, Rəsul Rzadan,
Bəxtiyar Vahabzadədən, Hüseyn Arifdən
düşdü. Xəlil Rza gözlərini qıyıb
dedi:
– Səni
bilmirəm, mənim aləmimdə Səməd Vurğun – dahi,
Rəsul Rza – novator, Bəxtiyar Vahabzadə – filosof, Hüseyn
Arif isə təbii el sənətkarıdır. Bilmirəm, mənim
dediklərimlə razısan, ya yox?...
–
Razıyam, razıyam, Xəlil müəllim!
– Xəlil
bəy də deyə bilərsən.
– Məncə,
“müəllim” sözü bəydən də ucadır.
– Yaxşı,
sənin üçün olum “Xəlil müəllim”...
– Xəlil
müəllim, özündən qabaqkı şairlərin hərəsinə
bir epitet verdin: dahi, novator, filosof, təbii el sənətkarı.
Bəs sənin adının qabağında nə
yazaq?
– Mənim
misralarım yadına düşür?
Azadlığı
istəmirəm
zərrə-zərrə, qram-qram,
Qolumdakı zəncirləri gərək qıram.
Qardaş, mənim yolum istiqlal yoludur. Gələcəkdə
mənə “istiqlal şairi” deyərlər deməzlər,
bilmirəm.
Onun elə bil ürəyinə dammışdı. Adı çəkiləndə ona istiqlal şairi Xəlil Rza
Ulutürk deyəcəklər. Və
“İstiqlal” ordenli qələm dostları Bəxtiyar Vahabzadə
və Məmməd Arazla Fəxri xiyabanda Vətən
torpağına qovuşacaq. Ölümündən
sonra o da “İstiqlal” ordeni ilə təltif olunacaq.
Nahid Hacızadə
525-ci qəzet.-
2013.- 18 yanvar.- S.4.