Zahid Oruc: "Azərbaycanda hüquqi dövlət və vətəndaş cəmiyyəti möhkəm təməl üzərində inkişaf edir"

Millət vəkili Zahid Orucla söhbətimizin məğzini vətəndaş cəmiyyətinin mahiyyəti, struktur və elementləri, Azərbaycanda vətəndaş cəmiyyətinin bərqərar olması, bu yolda atılan mühüm addımlar, problemlər və perspektivlər, hüquqi dövlət quruculuğu sahəsindəki irəliləyişlərin müzakirəsi təşkil edir.

- Zahid müəllim, vətəndaş cəmiyyətinin mahiyyətini necə ifadə edərdiniz?

- Təbii ki, müstəqil dövlətə çevriləndən sonra Azərbaycan və bizimki kimi bir sıra ölkələr özünə müvafiq ideyalarını, siyasi baxışlarını bilən, daha ayıq, dünyadakı prosesləri dərk edən vətəndaş yetişdirmə prosesinin zəruriliyi qarşısında qaldılar. Və bəlli oldu ki, bu, kifayət qədər mürəkkəb bir mahiyyət daşıyır. Çünki öz-özlüyündə sadəcə azadlığa qovuşma məsələnin çox mühüm, lakin natamam hissəsidir. Gələcək dönəmlərdə məhz ictimai prosesləri daha da hərəkətləndirən, milli mənafelərini bilən, eyni zamanda hər hansı xarici təhlükələrə qarşı sinə gərməyi bacaran, bunun paralelində ölkəni hüquqi bir formada təsis edən, onu yaradan, quran insanlara çox ciddi ehtiyac vardır. Bu təkcə qeyri-hökumət təşkilatları, siyasi partiyalar sistemi, o cümlədən dövlətin elitasında təmsil olunan insanların işi ola bilməzdi. Bütövlükdə biz millət olaraq vətəndaş cəmiyyətinə qovuşduğumuz halda Azərbaycanın güclənməsindən və qüdrətlənməsindən danışa bilərik. Əks vəziyyətdə, biz belə hesab edək ki, yalnız məhdud çərçivəli bir hansısa fəaliyyət sahəsinin təmsilçiləri, yaxud da ki xüsusi olaraq siyasi sistemi təşkil edən o ünsürlər, o qüvvələr vətəndaşların iradəsi üzərində müəyyən bir iş aparırlar. Bununla uğura nail olmaq mümkün deyil. Bəzən bizdə siyasətçilər mərhum Turqut Özalın bir ifadəsini geninə-boluna istifadə edirlər. O deyirdi ki, ucqarlardakı, küçələrdəki insanlar bir çox şeyləri bilməyə bilərlər. Yəni, ucqarlarda yaşayanlar vətənin, dövlətin bütün məxfi həyatını, onun beynəlxalq münasibətlər sistemindəki yerini, bütün xarici danışıqları, əlaqələri, qurulan siyasi taktikanı, diplomatik fəaliyyəti incəliyinə qədər bilməyə bilərlər. Bu normaldır, amma onların tamamilə bu prosesdən kənarda olması və öz milli iradəsini müəyyənləşdirməməsi də çox mənfi hal kimi təzahür eləyər. Elə hesab edirəm ki, Azərbaycanda vətəndaş cəmiyyətinin quruculuğuna aparan yol ulu öndər Heydər Əliyevin rəhbərliyilə 1995-ci ildə Konstitusiyanın qəbulu və dövlətin məhz Ana Yasa əsasında dəqiq bir arxitekturasının formalaşmasından başlayıb. Siz əgər bir jurnalist tədqiqatı aparsanız və o dövrün kütləvi informasiya vasitələrini təhlil etsəniz, görəcəksiniz ki, həmin vaxt milli mənafe anlayışı, milli təhlükəsizlik, xarici maraqlar və sair çox bəsit bir şəkildə idi. Yəni yayğın idi, ona baxış dəqiq deyildi. Yalnız ondan sonrakı dövrdə artıq hökumət institutları, onların dəqiq fəaliyyət prinsipləri, funksiyaları, fəaliyyət çərçivəsi, həmçinin də artıq parlament, hakimiyyət qolları arasında münasibətlər, cəmiyyətin onlar üzərindəki təsiri və sair yönümdə qanunvericilik addımları atılmağa başladı. Düşünürəm ki, o zaman qoyulan təməl doğru idi, çünki ona qədərki dövrdə ölkə həyatını təhdid edən bəlli o daxili sabitliyi sarsıdan ünsürlərin hamısını tərksilah etməklə ulu öndər Heydər Əliyev Azərbaycanda bütün münasibətləri hüquqi məcraya yönəltməyi bacardı. Buna görə də Azərbaycanda hüquqi dövlət, vətəndaş cəmiyyəti quruculuğu düzgün və möhkəm təməl üzərində inkişaf edir. Əks halda biz Fələstin, İraq və digər ölkələrdəki kimi münasibətlərimizi hansısa bir qanun predmeti və normativ aktlarla deyil, küçədə, avtomatlarla müəyyənləşdirmiş olacaqdıq. Necə deyərlər, insanlardan daha çox silahlar danışacaqdı.

- Təəssüf ki, biz müstəqillik tariximizdə bu acı təcrübəni yaşadıq, bu dönəmi keçdik...

- Bu gün Dillər Universitetinin tələbələri ilə görüşdə həmin bu məqama xüsusi olaraq diqqət ayırdım. Çünki onların hər birinin 19-20 yaşı var, bir çox mətləblərdən xəbərsizdirlər. Həmin vaxtlar Azərbaycanda bir stabilləşmə dönəmi başlamaqdaydı, amma ona qədərki zaman bizə çox böyük dərslər verdi. İlk növbədə sadəcə meydanlarda hayqırmaq, azadlığı istəmək, zahiri atributlar üzərində indekslənmək məsələnin çox kiçik bir hissəsiymiş. Sən demə, bu dövləti və milləti istəyərək də onu zərbə altında qoymaq mümkünmüş... Biz o dövrun adamlarını, milli azadlıq hərəkatında rolu olanların hamısını xəyanətkar və cinayət törətmiş şəxslər kimi qaralamaq fikrində deyilik. Ancaq bilirsiniz, fortepianoda ifa etməyi istəmək çox azdır, gərək onu bacarasan. Bu mənada siyasi professionalizm və dövləti idarə etmək sənətinə ciddi bir şəkildə yiyələnmək bir fenomen kimi qarşımıza çıxdı. Hətta mən deyərdim ki, bu, bir məşhur, şekspircəsinə sual idi: olum ya ölüm? Biz onun qarşısında qaldıq. Adətən, bunları xatırlamaq çox da insanları şad eləmir. Çünki bəlli mənfi emosiyalar, çox ciddi intriqalar, qarşıdurma ruhu, şəxsi hikkə, bir sözlə, mənfi elementlərin hamısı işə düşür. Ancaq bir gerçəklik idi ki, müstəqillikdən sonra Azərbaycan ən azı iki il ərzində bir sosial fəlakət yaşadı, hərbi qüvvələrin, silahlı dairələrin hakimiyyəti ələ keçirməsi uğrunda savaşını qeyd elədi, hər partiya özünün şəhidləri ilə öyünməyə başladı. Demək ki, Azərbaycanın bütövlüyü uğrunda məsələ siyasi qruplar arasında da dartışma predmetinə çevrilmişdi. Belə demək mümkünsə, biz yalnız öz partiyamızın üzvünün tabutu altına çiyin verirdik. Təxminən belə bir mənzərə idi. Ona görə də belə hesab edirəm ki, ölkəmizdə bu gün sadə, sıravi insanların da, dövləti yönləndirən şəxslərin də hər birinin Azərbaycan cəmiyyətinin həyatına bağlı dəqiq, qərarlaşmış bir münasibəti var. Biz o dövrə qayıtmaq istəmirik, sadəcə meydan qaragüruhu ilə, Əfqanıstan müxalifəti təfəkkürü ilə həyatımızı tənzimləməyin qeyri-mümkün olduğunu dərk edirik. Başqa tərəfdən də bu illər ərzində ölkəmizin beynəlxalq əlaqələrdə mühüm yer tutması, Azərbaycanın iqtisadi cəhətdən gəlişməsi, müharibənin ən ağır nəticələrini müəyyən mənada arxada qoyması və belə demək mümkünsə, onları islah etməsi bizə şərait yaradır ki, deyək, ölkəmiz o hadisələrdən birdəfəlik qurtula bilib.

- Vətəndaş cəmiyyətinin struktur və elementlərinin Azərbaycandakı vəziyyətindən danışmağınızı istərdik.

- Vətəndaş cəmiyyətini təşkil edən strukturlar ilk növbədə müxtəlif institutlardır, ictimai təşkilatlardır, həm də dövlətin özüdür. Eyni zamanda müxtəlif vətəndaş birlikləridir - etnik, milli, mədəni, humanitar zəmində formalaşmağından asılı olmayaraq. Həmçinin bütün bunların hamısı elə bir üçüncü hakimiyyət qolunu fəaliyyəti, müşahidəsi, monitorinqi və nəzarəti ilə müşayiət olunur ki, sözün həqiqi mənasında üç hakimiyyət qolu və maraqları səviyyəsində dövlətin yönləndirilməsi baş verməlidir. Etiraf etmək lazımdır, bu çox ağrılı bir prosesdir. Çox sadə bir misal göstərə bilərik: bizdə 1999-cu ildən başlayaraq yerli özünüidarəetmə orqanlarının fəaliyyətinə start verildi. Bilirsiniz ki, bu əhalinin sayı ekvivalentində müəyyənləşmiş təşkilatlardı. Onun fəlsəfəsi mərkəzləşmiş idarəetmədən çıxmaq, səlahiyyətləri paylaşdırmaq, cəmiyyəti aktivləşdirmək, öz problemlərinin həllində onların fərdi gücündən yararlanmaq və sair niyyət idi. Amma nə yaşadıq biz? Zamanında təxminən 100 il əvvəlki fevral inqilabından sonrakı iki hakimiyyətliliyi. Yəni, orqanlar normal şəkildə səlahiyyətlərindən imtina etmək istəmir, çünki bu onları yapon hökmdarına çevirərdi. Yəni, necə deyərlər, ildə bircə dəfə xalq qarşısına çıxmaq və əllərini yelləyib milləti salamlamaq. Bunu kim məqbul sayar?

(Ardı var)

Sevinc MÜRVƏTQIZI

525-ci qəzet.- 2014.- 11 aprel.- S.6.