Zahid Oruc: "Azərbaycanda hüquqi dövlət və vətəndaş cəmiyyəti möhkəm təməl üzərində inkişaf edir"

Millət vəkili Zahid Orucla söhbətimizin məğzini vətəndaş cəmiyyətinin mahiyyəti, struktur və elementləri, Azərbaycanda vətəndaş cəmiyyətinin bərqərar olması, bu yolda atılan mühüm addımlar, problemlər və perspektivlər, hüquqi dövlət quruculuğu sahəsindəki irəliləyişlərin müzakirəsi təşkil edir.

(Əvvəli ötən sayımızda)

- Vətəndaş cəmiyyətinin mühüm elementlərindən olan məhkəmələr haqqında düşüncəniz nədən ibarətdir? Ölkəmizdə məhkəmə hakimiyyətinin fəaliyyətini necə qiymətləndirərdiniz?

- Bu suala görə ayrıca təşəkkür edirəm. Çünki çox vacib məqamdır. Azərbaycanda məhkəmə islahatları ötən dövr ərzində kifayət qədər dərinə işlədi. Bir tərəfdən onların seçilməsinin daha da şəffaf əsaslarla aparılması baş verdi, Məhkəmə-Hüquq Şurası adlı mühüm bir təsisat meydana çıxdı, eyni zamanda hakimlərin təminatı, seçilmə müddəti, həm də ierarxiyası kifayət qədər dəqiq tənzimlənmiş oldu. Bu gün istər Konstitusiya Məhkəməsinin, o cümlədən Ali və Apellyasiya məhkəmələrinin, rayon məhkəmlərinin dəqiq, yaxşı təchiz olunmuş şəraitli olan ünvanları var. O cümlədən vətəndaş-hakim əlaqələrini minimuma endirmək, hətta sıfırlamaq üçün müxtəlif başqa mexanizmlər yaradılıb. Ancaq etiraf edək, hələ də məhkəmə hakimiyyəti vətəndaşın ən yüksək etibar elədiyi yer deyil. Bu və digər asılılıqlar, şəxsi təmənnalar, başqa xarakterli təsirlər hələ də qalır. Halbuki dünyada müxtəlif aparıcı ölkələr ona görə yaxşı sayılmır ki, orda hüquq pozulma hadisəsi yoxdur- belə bir dövlət mövcud deyil, ona görə yaxşı sayılır ki, orada hər hansı bir haqqın tapdalanması halında vətəndaşın güvəndiyi bir struktur var. O, məhkəmə təsisatıdır. Elə düşünürəm ki, bizdə əhalinin hər on min nəfərinə düşən hakimlərin sayı azdır, eyni zamanda onların təminatı ilə bağlı müxtəlif təbdirlər həyata keçirmək lazımdır. Ən başlıcası, yekun olaraq onların hüququn aliliyi prinsipinə ən yüksək dərəcədə ən müxtəlif təsirləri neytrallaşdıraraq nail olmaq lazımdır. Biz bunun arzusundayıq və əmniəm ki, getdikcə bu, belə də olacaq.

- Vətəndaşın cəmiyyətini mühüm elementləri haqqında ayrı-arılıqda maraqlı fikirlərinizi qeyd edirsiniz. Daha bir gözəçarpan element də vətəndaşın mülkiyyəti məsələsidir. Yəni, vətəndaşa hörmət həm də onun mülkiyyətinə hörmətdir...

- Mən Azərbaycan dövlətini evtikən dövlət hesab edirəm. Yəni, bu qədər məcburi köçkünün, qaçqının, şəhid ailəsinin, Qarabağ veteranının həyatı ilə bağlı görülmüş işlər çox böyükdür. Bunu danmaq olmaz və yüzminlərlə insan müxtəlif ünvanlara sahib olublar, qəsəbələr salınıb, infrastrukturlar yaradılıb və sair. Bütün bunlar dövlətin gücü ilə reallaşdırılıb. 8 milyard manatdan artıq vəsait təkcə o sektora yönəldilib. Və deməli, dövlət vətəndaşı hansısa bir şəraitdə himayə etmək, onun quruculuğunun qayğısına qalması işini yerinə yetirib. Yəni, belə demək mümkünsə, vətəndaş qarşısında kostitusion öhdəliyini ortaya qoyub. Ancaq başqa tərəfdən mülkiyyət məsələləri vətəndaş -vətəndaş, vətəndaş-məmur, məmur-məmur arasındakı münasibətlərdən keçir. Ona görə də burada hələ ciddi problemlərimiz var. Düzdür, məxsusi olaraq dərhal dövlət mənafeyi naminə hər hansı bir obyektlərin geri alınması, geri qaytarılması məsələsində bəzən deyirlər ki, guya burada kompensasiya sistemi yaxşı işləmir, real bazar konyukturasına uyğun qurulmur və sair. Ancaq elə zənn elədirəm ki, burada ən önəmli məsələ burada bizim hamımızın bunu müqəddəs bir dəyər kimi dərk eləməyimizdir. Biz tam anlayacağıqsa ki, qonşunun torpağına müdaxilə etmək olmaz, onun evi üzərində kölgə yaratmaq qanunsuzluqdur, hər hansı bir kvadrat santimetr ərazisi də onun özəl mülkiyyətidir, o halda hər birimiz udmuş olacağıq. Təəssüf ki, biz bunu nə hələ cəmiyyət olaraq sona qədər qəbul edə bilmirik, eyni zamanda müxtəlif dövlət qurumları da bunu sona qədər gözləyə bilmir.

- Deməli, bu, həm də mənəvi bir məsələdir?

- Bəli, açıq demək lazımdır, bu , mental problemlərimizdir. İki qonşunun arasında çəkilmiş divarların sağa-sola əyilmələrinə baxın, o ziqzaqlar münasibətlərin güzgüsüdür, bu, özündə qonşuya münasibətimizi ifadə edir. Ona görə də mən düşünürəm ki, hər yeni icra başçısı gəlib köhnənin sərəncamlarını bir kənara tullamaqla, hansısa obyektləri sökməklə, bir sıra hallarda da orada özəl maraqlarını həyata keçirməklə biz udmuruq, uduzuruq. Mən istəyirəm ki, biz bilək: müqəddəs Qurani-Kərimdən bu yana mülkiyyət toxunulmazlığı təmin olunub. Bunu həm islam hüququ bizə tövsiyə edir, həm də real dünyəvi konstitusion hüququmuz. Biz buna zidd getməməliyik.

- Vətəndaş cəmiyyəti azad sahibkarlığın inkişafı üçün də əlverişli şərait yaradır deyə bilərikmi?

- Şübhəsiz, əlbəttə. Çox mühüm bir məsələyə toxundunuz. Sovet dönəmi totalitar quruluş sayılırdı, həm də iqtisadiyyatın dövlətin monopoliyasında olduğu dövr idi. Sovet rəhbərliyi özü müəyyənləşdirirdi ki, beşillik plan ərzində nəyi gerçəkləşdirəcək. Nə qədər pambıq sahələri olmalıdır, nə qədər taxıl əkiləcək və buna adekvat digər sektorlar kollektiv mülkiyyətlə reallaşdırılırdı. Müstəqillik dövründə kolxoz və sovxoz quruluşu ləğv olundu, indi onların yerində ölkənin büdcəsindəki rəqəmlə söyləsək, 85 faiz ümumidaxili olan, yəni, neftdən kənar vəsaitlər məhz özəl sektordandır. Bu, özü sübut edir ki, Azərbaycan zamanında mühüm qərarlar verdi və dediyiniz kimi özəl təsərrüfat sistemindən sahibkarlıq işinin genişlənməsinə real addımlar atdı. Yekun olaraq torpaq islahatı çox önəmli rol oynadı. Bilirsiniz ki, bu, hər bir inqilabi proseslərin əsasıdır. Hətta zamanında bolşeviklər də bundan faydalanmışdılar və ilk dəfə hakimiyyətə gələndə elə torpaq haqqında dekret verdilər. Düzdür, vətəndaşlara paylayacaqlarını söyləmişdilər, sonra hamısını qamarlayıb götürdülər. Elə SSRİ-nin çöküşündə də bu, mühüm rol oynadı. Düşünürəm ki, bizdə sahibkarlıq fəaliyyəti üçün ötən illər ərzində çox mühüm işlər görülübdür. Bunların fəaliyyətinin əsasları, müxtəlif mühüm dövlət kreditləri və sair kimi məsələlər gerçəkləşdirilb. Ən önəmli məsələ bu zaman belə bir məqamı nəzərə almağımızdır ki, sahibkarlıq işində bir neçə tərəf var. Yəni, özəl fəaliyyəti aparan istəyir ki, daha çox varlansın və vergi öhdəliklərini yerinə yetirməsin, dövlətin təsisatları isə çalışır ki, onları hansısa bir hüquqi məcraya gətirsin. Bu zamansa, mütləq mənafelərin ziddiyyəti özünü göstərəcək. Azərbaycanda sahibkarlığın fəaliyyətinə mənfi təsirlər olub. Artıq, şükürlər olsun ki, bu proses müəyyən mənada azalmaqdadır. Həm də son illər müxtəlif o yoxlamalar, hansısa xarakterli nəzarətlərin azaldılması, onun bir hüquqi reyestrinin yaradılması yönündə də işlər görülüb. Həmçinin də antikorrupsiya tədbirləri çərçivəsində də həyata keçirilən siyasət müəyyən mənada bu sferada bir durum formalaşdırıb. Ölkə rəhbəri həmişə sahibkarlara böyük önəm verib, səfərlərində onlara görüşüb bu məsələlərə toxunub, o cümlədən müşavirələrdə də bu məsələlərdən geniş bəhs edilib. İnanıram ki, qarşıdakı dönəmdə "məhz sahibkarlıq ölkənin büdcəsini və gələcəyini müəyyənləşdirir" rəyi hamı tərəfindən qəbul olunacaq.

(Ardı var)

Sevinc MÜRVƏTQIZI

525-ci qəzet.- 15 aprel.- S.6.