Con F. Kennedi: "Mərdliyin profilləri"

İngiliscədən Telman Orucov tərcümə edib

Nyu-Yorkun “Tribune” qəzeti xəbər verirdi ki, Edmund Rossun xüsusiliyi onda idi ki, “rəhmsizcəsinə bu yolla süründürülürdü və hər iki tərəfdən gecə və gündüz tülkü kimi ovlanırdı və öz kolleqaları ona sataşırdı. Arkola körpüsü (bu körpü üzərində İtaliyada fransız ordusu general Napoleonun komandanlığı altında Avstriya ordusu ilə 15-17 noyabr 1796-cı ildə vuruşmuş, fransızlar qorxub geri çəkiləndə Napoleon əlində silah körpü üzərinə təkcə çıxaraq, əsgərlərini ruhlandırmış və fransızlar qələbə çalmışdılar – tərcüməçi) kimi bir vaxt ordulardan biri, indi isə digəri onun üstü ilə gəzişirdi”. Onun ətrafı və həyatı yuxarıdan aşağıya qədər təhqiq olunmuşdu, seçiciləri və kolleqaları Vaşinqtonda onu izləyirdilər ki, rəyi barədə hansısa bir işarə alsınlar. O, hər bir gözün hədəfi idi, onun adı hər bir ağızda dolaşırdı və niyyətləri isə hər bir qəzetdə müzakirə olunurdu. Baxmayaraq ki, onun hər iki tərəfə hansısa bir işarə verməsinə heç bir sübut yox idi, lakin hər kəs onu ictimai qaydada ittiham etməyə cəhd edirdi. O, hər iki tərəfi özünün məhkəmə barədə sakitliyi ilə tam asılı vəziyyətdə saxlayırdı.

Siyasi qarışıqlıq barədə heç bir təcrübəsi, Senatda heç bir nüfuzu, heç bir müstəqil nəticəsi olmadan və Birliyin ən radikal bir ştatı ilə işi olan Ross ən səmimi tənqidlə mühakimə edilməli idi və çox güman edilirdi ki, ekspert taktikaları tərəfindən o tərəf bu tərəfə yelləndirilməlidir. Konqressmenlər və Senatorlar komitəsi Kanzasa və digər şübhəli bilinən Respublikaçıların ştatlarına bu teleqramı göndərdi: “Əgər impiçment uğursuz olsa, bu, ölkənin dincliyinə və Respublikaçıların işinə böyük təhlükədir. Qətnamələrlə, məktublarla və nümayəndələrlə ictimai rəyi sizin Senatorlara göndərin”. Kanzas Qanunvericiliyinin üzvü Kapitolidə Rossa müraciət etdi. Stenton tərəfindən generala məsləhət görüldü ki, səhər saat dördə qədər öz yerində qalsın, çünki onu görməyə qərarlıdır. Senatorun niyyətlərini açmaq üçün onun qardaşı 20.000 dollar pul təklifi barədə bir məktub almışdı. Qraff Ben Batler Ross barədə ucadan dedi: “Bir buşel (35,2 litrə bərabər tutum ölçüsü – tərcüməçi) pul var! Bu lənətlənmiş əclaf nə qədər pul istəyir?” Senatın ilk dəfə Consonun ittiham edilməsi və ya bəraət almasına səs verməsindən əvvəlki gecə Ross öz kiçik vətənindən bu teleqramı aldı: “Kanzas Prezidentin ittihamının sübutunu və tələblərini eşitmişdir”.

(imza etmişlər) D.R.Entoni və 1.000 nəfər başqaları

Mayın 16-nın taleyüklü səhərində Ross cavab verdi:

“D.R.Entoni və 1.000 nəfər başqaları; ittihamın lehinə və ya əleyhinə mənim səs verməyimi tələb etmək barədə sizin hüququnuzu tanımıram. Mən and içmişəm ki, Konstitusiyaya və qanunlara müvafiq olaraq qərəzsiz hökm verim və inanıram ki, ədalətimin diqtəsinə və ölkənin ən yüksək xeyrinə müvafiq olaraq səs vermək mərdliyinə malik olacağam”.

(imzalamışdır) E.Q.Ross

Sübh casusları Rossu səhər yeməyinə qədər izlədilər. Səsvermədən on dəqiqə əvvəl Kanzasdan olan kolleqası ona Taddeus Stivensin yanında xəbərdarlıq etdi ki, bəraət verilməsi barədə onun səs verməsi ittihamların tapdalanması və onun siyasi ölümü mənasını verəcəkdir.

Lakin bu vaxt taleyüklü saat gəlib çıxdı. Nə qaçmaq, nə vaxtı uzatmaq, nə də qərar verməmək mümkün deyildi. Ross özü sonralar bunu belə təsvir edirdi: “Qalereyalar dolmuşdu. Ora buraxılmaq biletlərinə nəhəng mükafat verilirdi. Nümayəndələr Palatası qoşuldu və onun bütün üzvləri Senat zalında idi. Zalda hər bir kürsü Senatorlarla, Kabinet üzvləri ilə, Prezident Şurasının üzvləri ilə və ya Nümayəndələr Palatasının üzvləri ilə dolu idi. Hər bir Senator öz yerində idi və Ayovadan olan ümidsiz xəstə Qrimes özü həqiqi mənada xərəkdə gətirildi.

Qərara alındı ki, ilk səsvermə impiçmentin geniş On Birinci Maddəsinə verilsin, inanırdılar ki, bu geniş dəstəyə malik olacaqdır. Baş hakim elan etdi ki, səsvermə başlayır və xatırlatdı ki, “qalereyada olan vətəndaşlardan və əcnəbilərdən tələb olunur ki, özlərini tam sakit və dəqiq riayət olunma qaydasında aparsınlar”. Artıq ölü bir sakitlik Senatın zalına çökmüşdü. Bir Konqressmen sonralar demişdi ki, “Nümayəndələr Palatasının bəzi üzvləri mənim yanımda şübhə yükü altında, sifətləri ağaran və xəstəyə bənzər qaydada oturmuşdular” və Ross qeyd edirdi ki, hətta “ayaqların yerdəyişməsi də kəsilmişdi, ipək paltarların xışıltısı, yelpiklərin və söhbətlərin qalxması eşidilirdi”.

Öz vaxtında səsvermə qaydası izah edildi. Baş hakim Edmund Rossun adına gəlib çatana qədər iyirmi dörd nəfər “təqsirkardır” sözü ilə cavab vermişdi. On nəfər yəqin məlum idi və digər birinə də tam əmin idilər. Prezidenti ittiham etmək üçün lazım olan otuz altı səsi əldə etmək üçün yalnız Rossun səsinə ehtiyac var idi. Lakin zalda heç bir adam bilmirdi ki, bu gənc Kanzaslı neçə səs verəcəkdir. Öz narahatlığını və səsinin emosiyasını gizlətməyi bacarmayan Baş hakim ona sual verdi: “Mister Senator Ross, siz nə deyirsiniz? Cavabdeh sifətində çıxış edən Endryü Conson bu maddədə iddia olunan kimi ağır xətasına görə təqsirkardır ya təqsirkar deyildir?” Bütün səslər sakitləşdi. Hər bir göz Kanzasdan olan təzə Senatora dikilmişdi. Ümidlər və qorxular, keçmiş onilliklərin nifrəti və acısı bu bir adamın üstündə mərkəzləşmişdi.

Rossun özünün sonralar təsvir etdiyi kimi “onun eşitmək və danışmaq gücü qeyri-normal dərəcədə inkişaf edən kimi görünürdü”.

“Bu auditoriyada hər bir fərd gözə fərqli qaydada dəyən kimi görünürdü, bəziləri dodaqları açılmış və narahat gözləmə şəraitində irəliyə əyilmiş şəkildə, digərləri əlləri yuxarı qalxmış şəkildə oturmuşdu, elə bil ki, başının üstünü kəsən zərbəyə görə xəstəxana palatasından çıxarılmışdı... və hər bir adam diqqətlə o adama baxırdı, hansı ki, taleyüklü səsini verən vaxt onun üzündə demək olar ki, faciə nişanəsi var idi... Yelpiklər bağlandı, bir ayaq da hərəkət etmirdi. Nə paltarların xışıltısı, nə də bir pıçıltı eşidilmirdi... Ümid və qorxu elə bil ki, hamının üzündə bir-birinə alternativ olaraq qarışmışdı, bəziləri qisascıl nifrətlə; ...digərləri ümidlə işıqlanmış kimi. Senatorlar öz yerlərində stollarının üstünə əyilmişdilər, çoxu əlini qulağına tutmuşdu... Bu, nəhəng bir məsuliyyət idi və heç də qəribə deyildi ki, onun üzərinə şəraitlərin taleyüklü kombinasiyası qoyulmuşdu, ondan qaça bilməyi aramalı idi, özündən bir ehtiyatlılıq tədbiri kimi uzaqlaşdırmalı və ya dəhşətli yuxu kimi onunla mübarizə aparmağa səy göstərməli idi. Mən demək olar ki, özümün, hərfi mənada, açıq qəbrimə baxırdım. Dostluqlar, mövqe, tale, hər şey, həyatı ambitsiyalı adama arzulanan edirdi, onlar isə mənim, yəqin ki, əbədi olaraq nəfəsimi kəsmək istəyirdilər. Bu heç də qəribə deyildi ki, mənim cavabım dalğa şəklində havada yayıldı və auditoriyanın hədlərinə çatmaqda uğursuzluğa uğradı və ya həmin təkrar etmə zalın əks tərəfində uzaqda olan Senatorlar üçün lazım gəldi”.

Eyni cavab yenə də uca səslə deyildikdə, heç də anlaşılmayan deyildi – tam, axırıncı, dəqiq, tərəddüdsüz və səhvsiz idi: “Təqsirkar deyil”. İş görüldü, Prezident xilas edildi, mühakimə xeyirlə nəticələndi və ittiham uduzuldu. Siyahının qalan hissəsi artıq vacib deyildi; ittiham bircə səsin köməyi ilə uğursuzluğa uğramışdı və Baş hakim “bu maddəyə otuz beş Senator təqsirli kimi, on doqquz isə təqsirkar deyil kimi səs vermişdir, ittihama üçdə iki çoxluq səs verməmişdir, beləliklə, Prezident bu maddəyə görə bəraət almışdır” elan edənə qədər zal ümumi səs-küylə dolu idi.

Sonra on günlük kanikul, qalan maddələrin səslərini dəyişdirmək üçün on qızğın gün gəldi. Qanun layihələri üzrə Cənub ştatlarının yenidən Birliyə qəbul olunmasına hücum cəhdi edildi, bu ştatların on iki senatoru ittiham üçün səs verməyə təminat verirdi. Lakin buna vaxtında nail oluna bilinmədi. Ross yenə də yeganə adam idi ki, digər maddələrə də səs vermədi, o, yeganə adam idi ki, onun neçə səs verəcəyi qabaqcadan bilinmirdi. Və yenə o, dəhşətli təzyiqin hədəfi oldu. “D.R.Entonidən və başqalarından” onun aldığı teleqramda deyilirdi ki, “Kanzas səndən andı pozan adam və əclaf kimi üz döndərir”. Onun həyatında hər bir hadisə yoxlanır və təhrif olunurdu. Senator Pomeroy tərəfindən professional şahidlər tapıldı ki, Nümayəndələr Palatasının xüsusi komitəsi qarşısında Rossun ümid edilən qaydada səs verməsini dəyişməyə hazır olduğuna şəhadət versinlər (bədbəxtlikdən özünün həyəcanlandırıcı roluna görə bu şahid o qədər sevinmişdi ki, and içməklə əlavə etmişdi ki, Pomeroy bəraətə səs verilməsi üçün üç səsə 40.000 dollar pul verməyi təklif etmişdir). Ross komitə sədri kimi öz vəzifəsində olanda, Prezidentə bir neçə qanun layihəsi aparmışdı; Ceyms Q.Bleyn qeyd edirdi ki, “əclaf oraya öz pulunu almağa gedir” (xeyli sonra Bleyn bunu da qəbul etmişdi ki, “dövrün hirs və dərindən peşiman olunması hesabına şişirdilmiş məhkum olmada ləkəsiz şəxsiyyəti olan dövlət xadiminə böyük ədalətsizlik göstərilmişdi”).

Yenidən gur şayiələr yayıldı ki, Ross impiçmentin qalan maddələrinin lehinə səs vermişdir. Senat yenə də iclasına yığışanda yeddi “reneqat” Respublikaçılardan yalnız biri çoxluqla birlikdə əvvəlki protsedur məsələləri barədə səs verməli oldu, lakin impiçmentin ikinci və üçüncü maddələri oxunduqda və Rossun adı yenidən çəkildikdə, on gün əvvəlki narahatlıq gərginliyi ilə yenə də sakit qaydada cavab verdi: “Təqsirkar deyildir”.

Consona görə ona nifrət davam edəndə niyə görən Ross “təqsirkar deyildir” deyə səs verdi? “Scribner`s” və “Forum” jurnallarındakı sonrakı məqalələrdə öz yazılarından onun motivləri aydın görünür:

“Böyük düşüncədə, hökuməti koordinasiya edən qolu kimi icra vəzifəsinin müstəqilliyi mühakiməyə məruz qalmışdı. Əgər... Prezident vəzifədən düşürülsəydi... kifayət qədər sübutlar olmadan və ona çalışanların gözləmələri ilə biabır olunan adama və izqoya çevriləcəkdi, Prezident vəzifəsi hörmətdən düşəcəkdi, hökumətin qollarını əlaqələndirilməsini dayandıracaqdı və hətta sonra qanunvericiliyin iradəsinə tabe olacaqdı. Praktiki olaraq, bu, bizim əla orqanizmimizi tərəfkeş Konqress avtokratiyasına çevirəcəkdi. Hökumət heç vaxt belə məkrli təhlükə ilə üzləşməmişdi. Amerikan siyasətinin ən pis elementi tərəfindən nəzarət edilmə təhlükəsi ilə... Əgər Endryü Conson ona tərəfdar olmayanın səsi ilə bəraət aldısa... Amerika tərəfdarların idarəçiliyinin təhlükəli nöqtəsindən keçəcəkdi və həmin dözümlüksüz, bəzən böyük çoxluğun belə o tərəf bu tərəfə yellənməsi ilə xarakterizə olunur və onları təhlükəli edir”.

Edmund Rossun əvvəldən gördüyü “açıq qəbir” o qədər də şişirdilməmişdi. Kanzas Ali Məhkəməsinin hakimi ona teleqraf göndərmişdi ki, “İuda İskariotun (İisus Xristosun apostollarından biri olmaqla, onu satmış və bu, İisusun edam edilməsi ilə nəticələnmişdi – tərcüməçi) özünü asdığı kəndir itirilmişdir, lakin Cim Leynin tapançası sənin xidmətindədir”. Kanzas qəzeti qışqırırdı: “Şənbə günü axırıncı Edmund Q.Ross, Birləşmiş Ştatların Kanzasdan olan Senatoru özünü satmış və öz seçicilərinə xəyanət etmişdir – özünün məlumatına görə büdrəmiş, dostlarını əsaslı qaydada aldatmış, öz təntənəli andını biabırçı qaydada pozmuş və malik olduğu azacıq qabiliyyətə mümkün olan bir şeyi əlavə etmişdir, bu da öz ölkəsinin azadlığına ölüm hökmü imzalamaqdır. Bu hərəkət düşünülmüş şəkildə edilmişdir, çünki Benedikt Arnold (o, Corc Vaşinqtonun silahdaşı olan general idi. Saraqota döyüşündə böyük qələbə çalmışdı, lakin sonralar ingilislərə satılmış, ifşa edildikdən sonra düşmən tərəfə qaçmışdı – tərcüməçi) kimi pulu öz prinsiplərindən, dostlarından, şərəfdən və ölkəsindən, onların bir yerdə hamısından artıq sevmişdi. Fağır, yazıq gələn, titrəyən əclaf o qədər kiçik könülə malik idi ki, balaca pul da, hər şeydən, ləyaqət və ya yaxşılaşdırılmış kişilikdən onun üçün ağır gələcəkdir”.

(Ardı var)

525-ci qəzet.- 2014.- 19 aprel.- S.22.