Obyektivdə İrlandiyadır və yaxud ailəiçi faşizm

(resenziya-araşdırma)

Körpülər salaq, sərhədləri aşaq... və bir-birimizi tanıyaq... tanıyaq ki, bir-birimizlə dialoq quraq... dialoq quraq ki, bir-birimizi başa düşək... başa düşək ki, bir-birimizdən qorxmayaq... qorxmayaq ki, dərdimizi danışa bilək, yaşantılarımızı bölüşə bilək, sözümüzü deyə bilək. Hər bir beynəlxalq proyektin son məqsədi bu: insanları daha da yaxınlaşdırmaq, doğmalaşdırmaq, ünsiyyəti asanlaşdırmaq...

Böyük Britaniyadan Bakıya gəlmişdilər Yan Vilem Van Den Boş (quruluşçu rejissor), Liza Kuk (səhnə dizayneri) və Maykl Manyon (işıq üzrə rəssam), qısa şəkildə, Yan, Liza və Maykl. Üç əsl teatr adamı, yəni sənətini dəlicəsinə sevən üç peşəkar. "Britiş Kansıl" onları yığmışdı bir araya, əlbəttə, bizim Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin dəstəyilə... ki, bu şəxslər çalışıb Gənc Tamaşaçılar Teatrında bir səhnə oyunu hazırlasınlar... elə bir oyun ki yeni olsun, qəfil olsun, gözlənilməz olsun... elə bir oyun ki, bizə insan varlığının gizlinlərini göstərsin... elə bir oyun ki, bizim düşüncəmizin hansısa bir küncündə iynəucu boyda işıq yandırsın... elə bir oyun ki, başqasının timsalında bizi bizə tanıtsın...

Biz hərdən özümüz də bilmirik teatrdan nə istəyirik...

Bizim özünə məftunluğumuz sonsuzdur...

Bizim tənqidi pafosumuzun hüdudu yoxdur...

Biz heç kəsə qulaq asmırıq, ancaq özümüzü dinləyib hayıl-mayıl oluruq...

Balin bazardan aldığı xristian müqəddəslərinin fiqurları üstünə "B" hərfini, yəni adının baş hərfini yazıb sürahiyə yığır: mənimsəmək... özünküləşdirmək... sahib olmaq instinkti bizə özgəsini fikirləşməyi unutdurur... Hətta müqəddəsləri özəlləşdiririk...

Heç bilirsiniz şeirlər və faşizm nədən yaranır, necə yaranır?

Məncə, Martin MakDonahın pyeslərində bu məsələnin mahiyyəti aydınlaşır... Məncə, Gənc Tamaşaçılar Teatrının "Lineyn trilogiyası" tamaşasında buna cavab var... Məncə, Azərbaycan teatr mədəniyyətində buzlaqlar çat verməyə başlayıb... Məncə, daha heç kim teatrda öyrəşdiyi kimi, vərdiş elədiyi kimi yaşamaq istəmir... Məncə, hamı anlayır ki, teatrı fasad olmaqdan qurtarmaq lazımdır...

Suallara cavab bulmaq üçün gərək əvvəlcə öz yalanından qurtulasan... toplumu dolaşan şirintəhər mifoloji yuxulardan qurtulasan... gerçəkliyi pudralayıb təqdim etmək tendensiyasından qurtulasan... və ayılasan... və aydınlaşasan... irland əsilli Böyük Britaniya dramaturqu, Hollivud ssenaristi Martin MakDonah kimi...

Bu dəfə Gənc Tamaşaçılar Teatrının səhnəsini quruluşçu rəssam Liza Kuk elə tərtibləyib ki, səhnə sanki olub film çəkilişləri üçün kinopavilyonda tam real ölçülərdə, real həcmdə hazırlanmış iri bir mənzil, frontal kəsimdə seyrçilər üçün sərgilənmiş bir mənzil və bu mənzil sanki dil açıb tamaşaçılara deyir ki, mənim sizlərdən gizlədəcək heç nəyim yoxdur... nə varsa, hamısı burdadır... göz önündədir... predmetlər də, yaşantılar da, münasibətlər də... Təsadüfi deyil ki, hərdən adam səhnəyə dırmaşıb aktyorlarla yanaşı dayanmaq, onların yaşadığı həyatın gerçəkliyini öz təcrübəsində yoxlamaq, soldakı giriş qapısından o tərəfdə nə olduğunu, hara olduğunu görmək istəyir...

Səhnə planşetinin üzərinə ağ və bozun çalarları ilə qatışmış südlü kofe rəngli taxta döşəmə vurulub və üç yandan solğun divarlarla əhatə olunub; elə əhatə olunub ki, sanki bu divarlar seyrçini öz içinə alır. Mənzilin sol, orta və sağ divarları boyunca paylaşdırılmış dekorlar və rekvizitlər, - sürahi, odunla işləyən dəmir şəbəkəli buxarı, maşa, dördgözlü qaz plitəsi, çüyün əlüzyuyan, soyuducu, masa, kreslo, servant, patefon, ov tüfəngi, - geyimlərlə, musiqilə birgə adamda elə təsəvvür yaradır ki, guya o, bu kadr-səhnəni "vestern" janrında çəkilmiş hansısa bir köhnə Hollivud kinofilmində görüb. Atmosferdən bir kasıblıq, nimdaşlıq, tənhalıq, üzgünlük və əyyaşlıq yağır: hamı hər şeydən bezib, hər şey bataqlıqda olduğu kimi üzücüdür, bıkdırıcıdır; insanlar bir-bir ölür, qocalıb ölür, çərləyib ölür, qəzaya düşüb ölür, ya öldürülür, ya da intihar edir; camaat da gedib hüzrdə Volovan kökələrindən yeyir, arağını içir, yenə qayıdır evinə, sıyığını qaşıqlayır və bir də anlayır ki, ömür keçib kinokadrlar ekrandan keçən kimi... cavanlıq isə qayıtmayacaq...

Bura İrlandiyadır, İrlandiyanın lap ucqar Lineyn vilayətidir, Konnemara kəndidir, Qəlueyn qraflığıdır. Üç pyes oynanılır eyni dekorlar arasında və bu olur "Lineyn trilogiyası". Əvvəlcə səhnə tərtibatı seyrçiyə darıxdırıcı, ifadəsiz görünür: amma rejissor mizanlarla məkanı yavaş-yavaş elə "xətləyir" ki, dekorlar personajların rəftarlarında, davranışlarında "əriyirlər", dekorlarla aktyorlar bir-birinə bənzəməyə başlayırlar: o bunun fakturası olur, bu da onun dinamikası; o bunu refleksiya eləyir, bu da onu ritmləşdirir. Və sonucda hiss edirsən ki, bütün səhnələr ard-arda düzülüb bir-birinə bitişir, kinolaşır...

Bu trilogiyada məkan personajların avtoportretidir, personajlar məkanın xarakteri.

Üç tamaşanın hər biri kinokollaj üslubunda yığılmış ayrı-ayrı epizodların təqdimilə başlayır. Mister Yan (aktyorlar rejissoru "əzizləyib" ona zarafatyana belə müraciət edirdilər) trilogiyanın elə bil ki hər dəfə özünəməxsus reklam çarxını "hərlədir" səhnədə: qaranlıq içində "pistolet"lərdən gah bura, gah da ora işıq topası göndərilir, irland musiqisi səsləndirilir və seyrçi bu topalar çərçivəsində personajlardan kimlərisə müəyyən mizan fraqmentlərində görür.

İndiyənəcən Azərbaycanda gerçəkləşmiş ən möhtəşəm bir teatr proyekti hesab elədim mən "Lineyn trilogiyası"nı... təkcə masştabına görə yox (təqribən iki aya üç tamaşa), təkcə səliqəsinə görə yox (oyun dəqiqliyinə nail olmaq üçün bəzi atributların Böyük Britaniyadan, hətta İrlandiyadan gətirilməsi, hər kiçik əlbəsəyə belə aşırı həssaslıqla yanaşılması), təkcə tamaşanın quruluş keyfiyyətinə, mizan rəsminə görə yox (səhnənin optimal mənimsənilməsi)... hər şeydən öncə Azərbaycanın teatr aləmində mövcud peşəkarlıq streotipini dağıtmaq, teatra dirilik, canlılıq gətirmək, səhnəyə yaşantı həqiqiliyini qaytarmaq cəhdinə görə... özündən deyil, dramaturq sözündən seyrçiyə doğru getməyin daha produktiv olduğunu bir daha əməli surətdə aktyorlara təlqin etdiyinə görə...

Qəribədir, mən son zamanlar müşahidə etmişəm, bizdə bütün tamaşalar, bütün rejissorların, bütün aktyorların işi və teatrşünasların yazdıqları bütün yazılar bir-birinə oxşayır: elə bil bir eynilik kabusu dolaşır teatr mühitində. Hətta "Yuğ", Pantomim teatrlarının tamaşaları sonsuz bir serialı xatırladır: nə vaxtsa başlayıb, heç cür qurtara bilmir, yeni keyfiyyətə keçə bilmir, dəyişə bilmir. Azərbaycan hüdudlarında harada tamaşaya baxırsan bax, hansı tamaşaya baxırsan bax, adlar başqa-başqa olacaq, iştirakçılar başqa-başqa, amma mahiyyətsə - eyni: həmişə hər yerdə üfüqlər eyni dərəcədə sakitlikdir. Və hamı da bununla artıq barışıb bunu olduğu kimi qəbul eləyir, az qala norma kimi qəbul eləyir... Sanki hər yerdə duyğusallıq, emosiyalar korşalıb, tükənib, yaşantılar, həyəcanlar çürük iplər kimi qırılıb tökülüb, ürəklərin odu sönüb: sönüb deyə hər şey imitasiya olunur.

Mister Yanın quruluş verdiyi "Lineyn trilogiyası" isə çağdaş Azərbaycan teatrının repertuarına daxil tamaşaların hamısından fərqlidir: fərqlidir bu üzdən ki, son dərəcə inandırıcıdır, səmimidir və aldatmağa, yalan danışmağa, oyun oynamağa, nəyisə yamsılamağa çalışmır, yansıtmağa çalışır; çalışır ki, Lineyn sakinlərini, bu sakinlərin yaşantılarını, problemlərini, məişətini bizə maksimal şəkildə yaxınlaşdırsın, onların davranış məntiqini, bu məntiqin səbəblərini bizə aydınlatsın; çalışır ki, insanları insanlıqdan çıxanda, öz basqılarına təslim olanda göstərsin; çalışır ki, predmetlə davranmaq doğruçuluğunun köməyilə aktyorları vəziyyətin həqiqətinə qovuşdursun, onlara əsl səhnə yaradıcılığının həzzini yaşatsın. Əlbəttə ki, bəzən alınır, bəzən də yox: bəzən aktyorlar rejissor partiturasını birinci skripka kimi ifa eləyə bilirlər, bir-birilə təmas qura bilirlər; münasibətlərin hərarətini yaşaya bilirlər, bəzən də partituradan kənarlaşıb ünsiyyətsizlik zonasına düşürlər və oyun göstərməyə cəhd edirlər.

Amma... tamaşaların hər üçü sonacan seyrçini öz cazibəsində saxlayır; bir gərginlik içində saxlayır. Çünki gördüklərindən seyrçi həməncə heyrətlənir: insan hansı həddə çatanda insanlığını itirir; insan haracan insandır; insan hansı məqama qədər insan qala bilir; insanların bir-birilə sadist, amansız, aqressiv rəftarının kökü harda? Məgər su meymunun boğazına çıxanda balasını ayağının altına atmır? Bu ki bizim atalarımızın sözüdür: sən demə, heç irlandlar da bizdən fəqlənmirmiş bu məsələdə... Yəni insan, harada olursa olsun, milliyyətcə kim olursa olsun, öz xislətində meymundan çox da uzağa getməyib... İşi balaca çətinə düşəndə kimliyini unudur, insanlığını unudur, mədəniyyətin ona öyrətdiyi bütün şərtilikləri, yükləndiyi bütün dəyərləri unudur və meymunlaşır... Çünki başlayır yalnız özünü düşünməyə...

LİNEYN GÖZƏLÇƏSİ MƏCBURDUR...

Martin Mak Donahın trilogiyasının (trilogiya bütövdür, tamdır: burada hamı hamını tanıyır, hamı hamı barəsində hər şeyi bilir) birinci əsəri "Lineyn vilayətinin gözəllik kraliçası" adlanır: ona "Lineyn gözəlçəsi" də deyirlər. Pyes 1996-cı ildə yazılıb, 97-ci ildə isə Brodveydə oynanılıb, "İvininq Stəndart" və "Toni" teatr ödüllərilə təltiflənib, yəni dünya teatr məkanında yaxşı damaturgiya nümunəsi kimi qiymətləndirilir. Bunu və daha digər ikisini ingiliscədən İlahə Hacıyeva çevirib dilimizə. Mənanın qavranılması, personajların intonasiyasının saxlanılması baxımından dəqiq tərcümədir, söz palçığından azaddır; amma bəzən bədii dilə, səhnə danışığına qəti uyğun deyil. Replikaların ingiliscə səslənən sərrastlığına, ifadə minimalizminə nail olmaq üçün azərbaycanca o qədər ekvivalent tapmaq mümkün idi ki... Lakin bu ekvivalentlər tapılmadığı üçün personajları dinləyərkən hərdən elə təəssürat oyanır ki, sanki əcnəbilər yığışıb bizim dildə danışırlar. Və bu, təkcə İlahənin qüsuru sayılmaz... Ancaq mənim dediyimə rəğmən pyes seyrçini elə "ovsunlayır" ki, dil könteyliyi daha onu qıcıqlandırmır.

"Lineyn vilayətinin gözəllik kraliçası" bədii-estetik parametrlərinə görə ailə dramıdır; cəmi dörd personajı var. Pyesin əməl xətti budur ki, Morin Folan, - 40 yaşlı, sifət cizgiləri adi, amma bədəni gözəl bir xanım, - nəyin bahasına olursa olsun öz sevgisinə qovuşmaq, tənhalıqdan qurtulmaq, ərə getmək niyyətindədir...

Aktrisa Zülfiyyə Alhüseynova bu rolda çox aktivdir, öz plastikasında qədərincə yumşaqdır, rəftarında səmimidir, səhnə planşeti üzərində yerimir, sanki süzür. Zülfiyyə prerdmetlərlə davranarkən son dərəcə təbiidir, sünilikdən, yapma ehtiraslardan uzaqdır. Məqamlarca aktrisa yüzdə yüz həyatından bezgin Morin Folandır, nə qədər ki, səhnə danışığının ritmi və tempi dəyişməyib. Elə ki, minordan majora keçmək lazım gəlir, bax, burada aktrisa peşəkarlıq problemlərilə üzləşir, səmimiliyini itirir, xırdalıqları ötürüb emosiyanı oynamağa başlayır. Lakin seyrçi diqqəti axıracan ondan yayınmır. Nədən ki, trilogiyanın birinci tamaşasının energetik mərkəzi Zülfiyyənin Morin Folan adlı personajının yaşantılarıdır.

Amma Morin Folanın istəkləri qarşısında 70 yaşlı kök, ancaq xəstə anasının niyyəti dayanıb. Meq Folan aktirsa Şəfəq Əliyevanın ifasında sanki şüşəgözlü, iri bataqlıq qurbağasını xatırladır və bu murdar, ləng hərəkətli qurbağa özündən savayı heç kimi sevmir. Morin Meqlə bir evdə yaşasalar da, ana ilə qızın heç bir ruhsal təmas nöqtəsi yoxdur. Onların ünsiyyəti anti-ünsiyyətdir. Odur ki, bu adamlar bir-birilə düşmən kimi davranırlar; odur ki, adi kasıb məişətin əngəlləri getdikcə psixi terrora, psixi təcavüzə çevrilir və seyrçi görür ki, balaca bir ailənin içində faşizm necə doğulur, qəddarlıq necə ayaq açıb gəzir və insanlıq necə ölür...

Eqoizm böyüyə-böyüyə bir gün gəlib faşizm olur.

Meq despotdur, sadistdir, başqalarının yazıqlıq hissindən faydalanan diktatordur. Morin isə anasını öldürəcək qədər anasından bezib. Çünki bu qadın hikkəsindən, eqoistliyindən öz doğma qızının bəlkə də sonuncu ümidini, - sevgilisi Patonun göndərdiyi məktubları, - buxarıya atıb yandırır, Morinin hər işinə ağız büzür, sidiyi aparıb əlüzyuyana əndərir ki, dözülməz bir vəziyyət, pis bir qoxu yaratsın mənzildə... Ki, heç kim Morinə yaxın düşməsin, onu bəyənməsin... Bəyənməsin ki, Morin qarıyıb evdə qalsın. Evdə qalsın ki, idbar qoca anasına xidmət eləsin, onun sıyığını bişirsin, çayını süzsün, dərmanını versin, bir sözlə, qulluqçusu olsun... Morin ərə getsə, o, necə yaşayacaq?.. Lakin Meqin bundan da böyük qorxusu var: ölənəcən Morinsiz tənha yaşamaq qorxusu...

Hərçənd... təklik hələ tənhalıq demək deyil.

Və getdikcə Morin də dözülməz olur... sadist təcavüzkar gözəlçə olur... qaynar tava ilə anasını hədələyir, onun əlini buxarının közərmiş dəmirlərinə basıb yandırır... Çünki çarəsizdir Morin... onu rüzgar, məişət vadar eləyir bunu eləməyə... bunu eləməsə həqiqəti öyrənməyəcək... həqiqəti öyrənməyə geciksə, Pato əlindən çıxacaq və o da həmişəlik tənha qalacaq...

Faşizm quruluş deyil, ideologiya deyil, zülm və işgəncələr sırasıdır, qorxular və hədələr sırasıdır. Haradasa kiməsə əziyyət verirlirsə, haradasa kiminsə hüququ və ya ləyaqəti tapdalanırsa, haradasa kiməsə qarşı zor tətbiq edilirsə, oradan faşizmə doğru lağım atılır.

Mən ona görə pyesin konfliktini bu cür danışdım ki, rol partituralarının mürəkkəbliyini, pilləvariliyini, mozaikliyini və dəyişkən mənalar sıxlığını göstərim. Aktyor burada hər bir nüansı, xırdalığı oynamasa əgər, qəhrəman öz əməlində təsirli olmayacaq, seyrçilərə personajın kimliyini və nə istədiyini çatdıra bilməyəcək. Mister Yan "Lineyn trilogiyası" tamaşasını gerçəkçi teatrın bədii-estetik prinsipləri əsasında düzüb-qoşub; bu prinsiplər paradiqmasında isə hər bir detal hər bir söz qədər vacibdir və konkret funksiya daşıyıb tamaşanın əməl xəttində "iştirak edir". Belə ki, aktyor bir anlığa çaşsa, bir anlığa yubansa, öz yerini mizanda düzgün tapmasa, tamaşada münasibətlər zənciri qırılır və bütövlük təəssüratı həməncə dağılır.

Bu baxımdan rejissorun səhnə qurğusunda ikinci dərəcəli, epizodik heç nə yoxdur. Ona görə də Pato və Rey Duli qardaşları da tamaşa üçün Meq və Morin Folan qədər mühümdürlər: Folanların ailə dramının gerçəkləşməsində, emosiyalar kollapsının yaşanmasında, kimin necə insan olduğunun üzə çıxmasında onların hər ikisi sanki benzin çəlləyinə yaxınlaşdırılmış alovlanan kibrit çöpünə bənzəyirlər.

Morin Patoya təkcə sevgili kimi yox, öz xilaskarı, qəhrəmanı kimi baxır, onu ağ atlı oğlan bilir. Busa Patonun bir elə də vecinə deyil: o, Morinə iltifatla yanaşsa da, onu Lineyn gözəlçəsi kimi qavrasa da, qardaşı Reyin yarıtmazlığı, Meqin xəbisliyi ucbatından asanlıqla Morindən uzaqlaşır və başqasına nişanlanır. Bunun günahkarı kimdir: qardaşının xəbərdarlığına rəğmən məktubu Meqə vermiş Rey yoxsa məktubu yandırmış Meq? Həm o, həm bu: həm də heç biri. Onlar yalnız bəhanədir. Şərt budur ki, Patoda Morinə qarşı əsl sevgi yox idi... Şərt budur ki, Pato da öz həyatını normallaşdırmaq üçün variantlar axtarırdı və bu variantlar sırasında Morin sonuncu yerdə dayanırdı.

Aktyor Elşən Rüstəmovun Patosu isə birmənalı romantik personajdır, bir az səthidir sanki. O, Morinə qarşı yalnız Patonun sevgisini, yaxşı bir adamın, namuslu bir adamın sevgisini oynamağa cəhd göstərir. Halbuki Pato Morindən qaçır: çünki Morin heç adi bir qadın kimi də onu özünə çəkmədi: onların gecəsi alınmadı. Bu mənada Martin MakDonahın personajı Elşənin təqdim etdiyi Patodan daha mürəkkəb və daha dərindir.

Rey isə Pato ilə müqayisədə primitivcəsinə sadəlövhdür, hətta haradasa əfəl, tənbəl, insani münasibətlərdə naşı, haradasa avara-avara vaxt keçirən birisidir. Eşqin Quliyevin aktyor yozumunda Rey Duli hiyləgər, bic işbaz kimi, hər yerə burnunu soxan kirpi kimi görünür. Rolun plastik rəsmi, donquldana-donquldana danışmaq manerası personajın kasad daxili dünyasının konkret səciyyəsidir. Ancaq Reyin məktubu Meqin ixtiyarına buraxıb getməsi, addımbaşı alver etmək, oturduğu yerdəcə qabağa düşmək xülyası, permanent harasa tələsməsi təkcə onun bicliyinin yox, həm də əhlikefliyinin və səfehliyinin isbatıdır. Eşqinin ifasında məqamlarca rolun partiturası üçün səciyyəvi bu nüanslar ara-sıra itirilir; aktyorun özü Reydən çox fəndgir və çox bacarıqlı görünür. Nəticədə, Eşqinin fakturası Reyin insan mahiyyətindən önə düşür. Əgər Rey Eşqin qədər ağıllı olsaydı, məktubu Meqə tapşırmazdı...

Əsərin dramatizmi faktoloji qatda məhz Reyin səhlənkarlığından, biganəliyindən, əfəlliyindən qaynaqlanır. Məsələ bu ki, Rey Duli olmasa, hadisələrin gerçəkliyi olmaz; Rey Duli olmasa, pyes olmaz; Rey Duli olmasa, münasibətlərin partlayışı olmaz.

Ona görə...

... yəni Rey Duli məktubu Morinə çatdırmadığına görə...

... Lineyn gözəlçəsi məcburdur... ölüm ayağında imdad diləyən anasından üz döndərməyə və faktiki olaraq onun qatilinə çevrilməyə... Yox, o anasını öldürmədi: ancaq elə elədi ki, anası ölsün...

... Lineyn gözəlçəsi məcburdur... xəyalı reallıq kimi qavramağa, özünü aldatmağa, özünü ovundurmağa...

... Lineyn gözəlçəsi məcburdur... öz taleyilə barışıb indən sonra da özünə, həyatına, tənhalığına dözməyə...

... Lineyn gözəlçəsi məcburdur... əgər intihar eləmək istəmirsə...

Çünki Kafkanın qəhrəmanı kimi onun da üzünə taleyin bütün qapıları bağlanıb...

... ona görə bağlanıb ki, ətraf yalnız özünü düşünən biganə adamlarla doludur...

KONNEMARA

KƏNDİNİN HAMLETİ

MakDonah dramaturgiyasının postmodernist quruluşu aşkardır: o, qəfil allyuziyalarla oynamağı, sitatlarla danışmağı, mənaları qarışdırmağı, "yaxşı - pis", "ağ - qara" kontrastlarını "söndürməyi", tamaşaçını müəmmalar və patoloji yaşantılar labirintinə yollamağı sevir. Onun üç pyesinin hamısının inkişaf xətti boyunca teatr və kinematoqrafiya tarixindən kontrapunktlar səpələnib. Personajlar özləri olmaqla yanaşı elə bil ki, hansısa məşhur əsərlərin qəhrəmanlarına bənzəyib onlarla ani assosativ əlaqə yaradırlar; "o mənəm, yox, mən o, deyiləm" sərhədində sanki bir-birlərinə göz vururlar.

Mən "Lineyn vilayətinin gözəllik kraliça"sında Morin - Merilin assosativ cərgəsinə kökləndim. Və bilirsiniz məni nə apardı bu fikrə doğru? Öncə fonoloji oxşarlıq. Bir də... bir də Morinin Con və Robert Kennedi qardaşlarını xatırlaması, amerikalıların irlandları sevdiyini söyləməsi. Bax, burda şübhələndim ki, xeyir ola belə düşüncə tərzindən: axı hadisələr arasında yüzilin dörddə biri qədər zaman məsafəsi var? Sən demə, Kennedilər əslən irlandırlar. Hollivudun kino ulduzu Merilin Monronun ana nənəsi də irland olub və bu məşhur kinoaktrisa Con Kennedilə eşq macərası yaşayıb. Sarışın Lineyn gözəlçəsi Morinin idealı Hollivud gözəlçəsi Merilindirmi? Görəsən, o niyə deyir ki, mənim Robertdən xoşum gəlir? Merilindən fərqlənmək üçün? Təsadüf yoxsa Martin MakDonah pyesinin daha bir qatı?

"Konnemarada bir kəllə", yəni "Trilogiya"nın ikinci pyesi isə ideyaca, ovqatca sanki Şekspir "Hamlet"inin qəbiristanlıq səhnəsindən doğulub və müasir, tam orijinal dramaturji mətnə çevrilib. Hansı əsəri oxuyursan oxu, əgər orada qafa tası bir oyun predmeti statusunda ortaya çıxacaqsa, o zaman həməncə saray təlxəyi Yorikin məzardan tapılmış kəlləsiylə Hamletin monoloq-söhbəti yada düşəcək.

Mik Daud da uzaqdan uzağa haradasa Konnemara Hamletidir. Avropa mədəniyyəti əlində qafa tası tutmuş adamı filosof kimi şifrələyir. Mik Daud da Hamlet kimi həmişə şübhələr içindədir: şübhələr içindədir ona görə ki, bir dəfə avtomobil qəzası törədib və bu qəzada onun arvadı ölüb. Lakin Mik Daudun özü də Konnemara camaatı kimi bilmir ki, bunu qəsdən eləyib, yoxsa tale belə gətirib? Ofeliyanın ölümündə dolayısı yolla Hamlet günahkar deyildimi? Mik Daudun kəllələri çəkiclə ovxalayıb torba içində gölün dibinə yatırtması Ofeliyanın özünü suda boğmasına bir işarəmi? Mik Daud da Hamlet kimi qatilmi? Ancaq heç kimin heç nədən konkret məlumatı yoxdur: detektivlər onda da Mik Daudun günahını isbatlaya bilməmişdilər.

Hərçənd...

(Ardı var)

Aydın Talıbzadə

525-ci qəzet.- 2014.- 23 aprel.- S.7.