Ümummilli Lider Azərbaycan ədəbiyyatının klassikləri haqqında

(Əvvəli ötən sayımızda)

"Xalqımızın tarixində ədəbiyyat qədim dövrlərdən öz yerini tutub və xalqımızın inkişafında çox böyük rol oynayıb".

Heydər Əliyev

Hələ lap qədimlərdən ədəbiyyat həmişə dünyanın qüdrətli dövlət xadimlərinin həyatında, siyasi fəaliyyətlərində mühüm yer tutub. Hələ onların arasından elələri olub ki, onlar ədəbiyyatın ən fəal mütaliəçisi kimi tanınıblar.

Görkəmli dövlət xadimi Heydər Əliyevin də həyatında və siyasi fəaliyyətində ədəbiyyatın yeri və rolu danılmazdır.

Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində elə bir dəyərli ədib yoxdur ki, Heydər Əliyev onun yaradıcılığına, şəxsiyyətinə biganə yanaşsın, ona diqqət yetirməsin. Dahi Azərbaycan şairi Məhəmməd Füzuli də ulu öndərin nəzərindən yayınmadı. Belə ki, Məhəmməd Füzulinin anadan olmasının 500 illiyi münasibətilə Heydər Əliyev yubiley üzrə Təşkilat Komitəsinin 1 avqust 1994-cü il tarixli yığıncağında söylədiyi, böyük əks-səda doğurmuş nitqində yer alan mülahizələrlə də Azərbaycanın, xalqımızın tanıdılmasının vacibliyi ilə bağlı qayğılarını ifadə edirdi: "Bu yubileyi keçirərkən biz xalqımızın özünü tanımasını da təmin edəcəyik və etməliyik". Göründüyü kimi Heydər Əliyev xalq anlayışını ədəbiyyatdan ayırmır, onları paralel şəkildə, bir-biri ilə bağlı şəkildə əlaqələndirir. Ulu öndər təkidlə qeyd edirdi ki, "biz Füzulini təkcə "Leyli və Məcnun" poemasının müəllifi kimi yox, dünya miqyaslı filosof kimi, böyük alim kimi dünyaya tanıtmalıyıq. Xalq gərək daim öz kökünü xatırlasın, tarixini öyrənsin, milli mədəniyyətindən, elmindən heç vaxt ayrılmasın. Şübhəsiz ki, bu yubileyin keçirilməsi indiki nəslin... tariximizin nə qədər zəngin olduğunu və Azərbaycan xalqının dünya mədəniyyətinə neçə töhfələr verdiyini dərk etməsinə şərait yaradacaq və hər bir azərbaycanlıda, ilk növbədə, gənc nəsildə milli iftixar, vətənpərvərlik hisslərini daha da yüksəldəcəkdir. Bunun özü müstəqil Azərbaycanda bizim üçün çox gərəkli bir amildir".

Heydər Əliyev Azərbaycanın dünyada tanınmasında ədəbiyyatın əvəzsiz rolunu hər zaman mükəmməl formada anlamış və elə bu səbəbdəndir ki, yubiley tədbirləri ilə Azərbaycan ədəbiyyatını, mədəniyyətini tanıtmaq üçün belə məsuliyyətli tədbirləri həyata keçirmişdi: "Məhəmməd Füzuli kimi şəxsiyyəti olan xalq fəxr edə bilər. Lakin dünya birliyində, dünya xalqları arasında onun tarixini, mədəniyyətini, milli ənənələrini təbliğ etmək, yaymaq, sübut etmək üçün belə yubileylər həmişə böyük bir vasitədir. Ona görə də, çətinliklərimizə baxmayaraq, bu yubileyi gərək yüksək səviyyədə keçirək. Əvvəla, Füzuli özünün yaradıcılığına, ədəbi, elmi və fəlsəfi irsinə görə buna layiqdir və Azərbaycan xalqının bugünkü, XX əsrin sonunda yaşayan nəsli ona öz minnətdarlığını bildirməlidir. İkincisi, bu yubileyi keçirərkən biz xalqımızın özünü daha dərindən tanımasını təmin edəcəyik və etməliyik. Eyni zamanda, qeyd etdiyim kimi, biz daim çalışmışıq ki, Azərbaycan xalqını dünyaya daha yaxından tanıdaq. Bilsinlər ki, xalqımızın çoxəsrlik, zəngin tarixi, mədəniyyəti var. Bilsinlər ki, Azərbaycanın bugünkü mədəniyyəti dahi şəxsiyyətlərimizin yaratdığı və əsrlərdən-əsrlərə keçən mədəniyyətimizə, elmimizə, mənəviyyatımıza əsaslanır. Bu ona görə lazımdır ki, hamımıza məlum olan düşmən qüvvələr sübut etməyə çalışırlar ki, Azərbaycan xalqının zəngin tarixi olmamışdır, onun kökü yoxdur. Şübhəsiz ki, bu, cəfəngiyyatdır. Bəzən buna heç cavab vermək istəmirsən. Lakin xalqımıza düşmən olan, qəsd etmək istəyən dairələr, qüvvələr, bəzən də millətlər respublikamızı parçalamaq, onun ərazisini qəbul etmək istəyənlər əvvəllər də çalışmışlar və indi də çalışırlar sübut etsinlər ki, guya Azərbaycan xalqı tarixi köklərə malik olan bir xalq deyildir. Ona görə də Füzuli kimi şəxsiyyəti dünyaya bir daha tanıtmaqla onun necə böyük şair, mütəfəkkir, filosof olduğunu və dünya mədəniyyətinə nə qədər töhfə verdiyini, onu necə zənginləşdirdiyini göstərəcəyik. Buna bizim əvvəllər də ehtiyacımız olmuşdur, lakin bu gün xüsusilə vacibdir. Çünki Azərbaycan müstəqil dövlətdir, xalqımız milli azadlığa nail olmuşdur və biz müstəqilliyimizin daimi, əbədi olması üçün çalışırıq və bundan sonra da çalışacağıq".

Heydər Əliyev Füzulini ərəb, fars şairi adlandıranlara kəskin cavab olaraq demişdi: "Burada çıxış edən natiqlər də dedilər ki, ərəblər və farslar Füzulini öz şairi sayırlar. Türkdilli xalqlar isə hesab edirlər ki, o, türkdür. Biz də deyirik ki, Füzuli türk, azərbaycanlıdır. Eyni zamanda bunu türkmən, özbək, qazax, Türkiyədə yaşayan türklər, İraq türkmənləri də deyə bilərlər. Qoy Füzuli hamıya məxsus olsun, tarixə bəşəri bir şəxsiyyət kimi düşsün".

Heydər Əliyev Səməd Vurğun yaradıcılığından və şəxsiyyətindən də yan keçməmişdi. Müasirləri onun ilk gənclik illərindəVurğunun "Vaqif" pyesində əsas rollardan birini ifa etdiyini xatırlayırlar. Hətta Heydər Əliyevin teatr həvəskarı olmasına dair nadir fotoşəkillər də görkəmli dövlət xadiminin Naxçıvan səhnəsindəki muzeyində qorunub saxlanmaqdadır. 26 mart 1997-ci ildə Xalq şairi Səməd Vurğunun ev muzeyində çıxış edərkən dahi Heydər Əliyev xüsusi olaraq bunları qeyd edirdi: "Biz bu gün Vaqifin heykəlini, şəkillərini görürük. Amma həqiqətdə Vaqifin şəkli olmayıbdır. Vaqifin şəklini də Səməd Vurğun və Vaqif rolunu oynayan dahi aktyorumuz Ələsgər Ələkbərov və Azərbaycan Dövlət Dram Teatrı yaratmışdır.

Görürsünüz, Səməd Vurğun bir əsərdə bizim milli mədəniyyətimizə, ədəbiyyatımıza, mənəviyyatımıza aid nə qədər böyük məsələlər həll edibdir. Səməd Vurğun xalqımıza nə qədər xidmətlər göstəribdir. Biz də Səməd Vurğunun yolu ilə gedərək Vaqifin adını əbədiləşdirməyə çalışırıq, onun ölümündən 200 il sonra Şuşada, Cıdır düzündə Vaqifin qəbri üzərində böyük məqbərə yaratdıq. Həmin məqbərədə Səməd Vurğun, Azərbaycan teatrı və Ələsgər Ələkbərov tərəfindən yaradılmış Vaqif surətinin heykəlini qoyduq.

Səməd Vurğunun digər dram əsərləri də yüksək qiymətə layiqdir. "Fərhad və Şirin" də, "Xanlar" da, "İnsan" da Azərbaycan ədəbiyyatına, şeirinə, teatrına böyük töhfələrdir. Onlar əbədi yaşayacaqlar".

Heydər Əliyev öz nitqini və fikrini bunlarla yekunlaşdırmamış, davam edərək bunları qeyd etmişdir: "Vaqif" əsərinin xüsusiyyəti, şübhəsiz ki, birinci növbədə bu əsərin Azərbaycan xalqının tarixinin müəyyən bir hissəsini əks etdirməkdən ibarətdir. O, eyni zamanda, dərin fikirləri əks etdirən bir əsərdir, hər bir azərbaycanlının ürəyinə yatan, onu sevindirən şeir misralarıdır".

Ulu öndərin dahi şairin 90 illik yubileyi zamanı söylədiyi nitqi bir daha onun ədəbiyyata verdiyi dəyərin, qiymətin göstəricisi kimi təzahür edir: "Böyük şair Səməd Vurğunun 90 illik yubileyi şeir, mədəniyyət bayramıdır, Azərbaycan xalqının bayramıdır. Bu bayram münasibətilə mən sizi, bütün Azərbaycan vətəndaşlarını ürəkdən təbrik edirəm. Azərbaycan bir ildir ki, Səməd Vurğunun 90 illik yubileyini qeyd edir, ölkəmizdə yubiley mərasimləri keçirir. Bu təbiidir, çünki Səməd Vurğun xalqımız, millətimiz üçün o qədər dəyərli bir şəxsiyyət olub, o qədər zəngin bir irs qoyub ki, onun 90 illik yubileyi bir gün, bir ay yox, məhz bir il müddətində keçirilməli idi. Bu müddətdə hər yerdə, hər evdə, hər şəhərdə, hər kənddə Səməd Vurğun yad olunur, onun şeirləri oxunur, əsərləri yenidən canlanır və bunlar hamısı müasirlərimizə, gənclərimizə ruh verir, onları sevindirir, şadlandırır". Ulu öndər öz nitqində Səməd Vurğun yaradıcılığının, demək olar ki, bütün məsələlərinə toxunur: "Səməd Vurğun şeirinin böyüklüyü, eyni zamanda, gözəlliyi ondan ibarət idi ki, onun hər kəlməsi, hər sətri hər bir azərbaycanlının qəlbinə çatırdı, onun beynini fəth edirdi, onu öz təsiri altına salırdı. Səməd Vurğunun şeiri bu gün də müasirlərimizə, gənc nəslə ilham, ruh verir, onları coşdurur, daha da vətənpərvər edir, onlara vətəni, milləti, torpağı sevməyi öyrədir. Səməd Vurğunun "Azərbaycan" şeiri dillərdə əzbər olubdur. Bilirsiniz, o qısa sözlərdə o qədər dərin məna var ki, həmin sözləri hər bir insan dilinə gətirib, təkrar edərkən öz xalqına, ölkəsinə bir daha öz məhəbbətini, sevgisini, sədaqətini ifadə edir:

El bilir ki, sən mənimsən,

Yurdum, yuvam, məskənimsən!

Anam, doğma Vətənimsən!

Ayrılarmı könül candan?

Azərbaycan, Azərbaycan!

Göründüyü kimi, Heydər Əliyev bütün bu məqamlarda həm ədəbiyyatın misilsiz bilicisi, həm də sözə dəqiq qiymət verən parlaq şəxsiyyət olaraq göz önündə canlanır və tarixdə də daima belə qalacaq.

Aytən MƏMMƏDOVA,

Filoloq

525-ciqəzet.-2014.-6 avqust.-S.4.