Şair və jurnalist Əvəz Qurbanlı:

"Dünyaya şair kimi gəlmişdim”

– Şairlik, qəzəlxanlıq, yoxsa jurnalistlik?

– Əvvəla, şairlik insanın özündən asılı deyil. Şair və qəzəlxan sözlərini isə ayırmaq düzgün olmazdı. Qoşma yazan da şairdir, qəzəl yazan da. Yaradıcılığa şifahi xalq ədəbiyyatından, aşıq şeiri üslubundan başlayıb qəzələ və satiraya gəlib çıxmışam. Jurnalistika da, müsahibələrimdən birində dediyim kimi, dolanışıq yerimdir. Baxmayaraq ki, bu 14 ildə bu peşənin incəliklərinə vardım, ruzimi onunla qazandım, ancaq jurnalistikaya həmişə qaşqabaqla baxdım. Çünki dünyaya şair kimi gəlmişdim, amma istedadımı jurnalistikaya xərclədim.

– “Yaradıcılıq yolu, Saatlı-Bakı yolu qədər asan deyilmiş”. Bu fikirlə nə demək istəmisiz?

– Şair təxəyyülü ilə dediyim fikrə jurnalist məntiqi ilə cavab vermək çətin olsa da, sualınızı cavabsız qoymaq fikrində deyiləm. Yaradıcılıq deyəndə, təbii ki, bədii yaradıcılığı nəzərdə tutmuşam. Sənət baxımından yolum çox da çətin olmayıb. Ancaq yaşam reallığı ilə şair romantizminin ziddiyyəti həmişə yolumda dəf edilməsi müşkül olan çətinliklər yaradıb və indi də yaratmaqdadır. Saatlıdan Bakıya gələndə çılğın bir gənc idim. İstedadıma çox güvənirdim. Ancaq sonradan gördüm ki, bu cəmiyyətdə hər şey istedadla ölçülmür. Bir az “lal”, bir az yaltaq, bir az “dayday”lı olmalısan ki, “yolun açıla”. Bu şəhər mühiti məni Amerika filmlərinin qəhrəmanlarından daha çətin vəziyyətlərə saldı. Öz istedadımı lazımi qədər üzə çıxarmağa nə şərait oldu, nə də vaxt. Kənardan özümə baxanda, gözümün qarşısında katorqa cəzasına məhkum edilmiş bir şairin taleyi canlanır. Axı insan dünyaya təkcə maddi problemlərini həll etməyə gəlmir. Özü də ola yaradıcı insan... Vaxt isə gedir. Bu gün yaza bilmədiklərimi sabah yazmağa imkan olmayacaq. Heç vaxt yazmadıqlarımı da heç kəs yazmayacaq. Bu həqiqəti dərk etdiyim üçün çox təəssüflənirəm.

– “Xocalı baharı”nı yazandan sonra anladım ki, ömrümdə ən mükəmməl şeirlərimdən birini, bəlkə də birincisini yazmışam”. Bu şeir haqda bizə məlumat verə bilərsiz?

– “Xocalı baharı” şeiri doğrudan da başqa şeirlərimdən dil-üslub, mövzu və bədii sənət baxımından fərqlənir. O şeiri 35 yaşıma bir hesabat kimi dəyərləndirirəm. Bir millətin şairi olaraq, ziyalısı olaraq o millətin dərdini ifadə edə bildiyim üçün. “Xocalı baharı” şeiri, Xocalı dərdinin uzun illər içimdə alovlandırdığı ocağın üstündə qaynayıb bişdi. Ona görə də başqa şeirlərimdən fərqləndi. Digər tərəfdən, həmin şeirin bədii tərkibi də çox uğurlu alındı. Əruz vəzninin müctəss bəhrində, rəvan və təmiz ana dilimizdə qələmə alındı. “Xocalı baharı” Azərbaycanın hüdudlarını sürətlə aşdı, Türk dünyasında sevilən bir şeir oldu. 6-7 Türkiyə televiziyasında səsləndirildi. Amma yenə təəssüf ki, Azərbaycan televiziyalarına bir dəfə də olsun, çıxmadı. Mənə Türkiyədən zəng edib dedilər ki, “Xocalı baharı” şeiriniz Qazi universitetinin filologiya fakültəsinin məzunlarına diplom işi kimi təqdim olunacaq. Bu xəbərdən təsirləndim. Ürəyimdə dedim ki, kaş bircə dəfə də o şeiri Azərbaycan universitetlərindən birinin tələbə auditoriyası qarşısında səsləndirmək imkanı qazanaydım...

“Xocalı baharı”nı 3 il bundan öncə yazmışdım və bu şeir 35 yaşıma verdiyim hesabat idi.

– Bəs bu il necə, 38 yaşınıza hansı hesabatı verdiniz?

– Həm çətin, həm də maraqlı sualdı. Təbii ki, yaradıcı adam üçün zaman məhdudiyyəti yoxdu. Həm də yaradıcılıq planla deyil ki, hər il üçün ortada mütləq nəsə samballı bir əsərim olsun. 38 yaşımda nəsr sahəsində, demək olar ki, işləmədim. Amma bu yaxınlarda özümün də çoxdan gözlədiyim bir nəzm əsəri ortaya qoydum. “Milli savaş himni” adlı şeirim, əslində bədii ədəbiyyat nümunəsindən daha çox, gəncliyə və ümumilikdə Azərbaycan insanına çağırış idi. Əruz vəzninin ritmik imkanları fonunda bu şeir hərbi marş kimi səslənir.

“Milli savaş himni”ni əvvəlcə sosial şəbəkədə paylaşmışdım. Avqust ayının əvvəlləri idi. Cəbhədə böyük gərginlik vardı. Əsgərlərimiz şəhid olmuşdu, ordumuz isə bu itkinin əvəzini qat-qat artıq düşmənə ödətdirmişdi. Belə bir zamanda şeiri sosial şəbəkədə paylaşanda gözləmədiyim reaksiya oldu: minlərlə bəyənmə, yüzlərlə paylaşım və s. Sadə insanlar, müxtəlif sahələrin təmsilçiləri olan ziyalılar və sənət adamları, ictimai-siyasi xadimlər “Milli savaş himni” haqqında yüksək fikirdə olduqlarını bildirdilər. Hətta Xalq artisti Faiq Ağayev əsəri götürüb öz səhifəsində paylaşdı. Hətta sonra bu şeirin bəstələnəcəyi təqdirdə məmnuniyyətlə oxuyacağını da dedi.

Açığı, 38 yaşımda yazdığım əsərlər arasında belə reaksiya verəni olmamışdı. Ona görə də hesab edirəm ki, “Milli savaş himni” də 38 yaşıma verdiyim hesabatdır.

– İndi qələm adamları bir yaradıclıq növü ilə kifayətlənmir. Sizcə şair, elə təkcə şeir yazmalıdı, vəssalam? Lap elə siz olun...

– Bilirsiniz, 2 il öncə “Canlı dirəklər” adlı hərbi vətənpərvərlik romanım işıq üzü gördü və bundan sonra demək olar ki, nəsrə bir az ara vermişəm. Beynimdə ciddi mövzular, müxtəlif mövzulu nəsr əsərlərinin ideyası, bəzilərinin hətta süjeti də var. Bircə bu vaxt məsələsi imkan vermir ki, ideyalarımı gerçəkləşdirim, yarımçıq işlərimi tamamlayım. Vaxtdan söz düşmüşkən, belə bir dördlüyüm də var:

Ümidim yox mənim axtardığımı tapmağıma,

Baxmamış fərz edirəm: hər yerə baxdım – yoxdu.

Mənim axtardığım ancaq itirilmiş vaxtdı,

İşə bax: itkimi axtarmağa vaxtım yoxdu...

Vaxt doğrudan da dəhşətdi...

– Siz həm də uzun illərdir ki, jurnalistika fəaliyyəti ilə məşğulsuz. Bu peşə asandır?

– Baxır sənin jurnalistika ilə necə məşğul olmağına. Söhbət əsl jurnalistikadan gedirsə, indi Azərbaycanda çox az adam bu işlə məşğuldu. Bilirsiz, azad və müstəqil mətbuat anlayışını cəmiyyət olaraq yaxşı dərk edə bilmirik. Azad mətbuat azad cəmiyyətdə formalaşa bilər. Azad cəmiyyətin formalaşması üçün də fərdlər azad olmalıdır. Beyin sərbəst düşünməlidir. Bu gün hər bir Azərbaycan jurnalistinin beynində qeyri-iradi senzura var. Biz millət və xalq olaraq zaman-zaman basqıya məruz qalmışıq. Başımızı salamat saxlamaq üçün dilimizə yiyəlik etmişik. Bu da nəsilbənəsil təhtəlşüurumuza hopub, kodlaşmış informasiya kimi qanla ötürülüb.

Müstəqil dövlətin vətəndaşı kimi tarixdən cəmi 20 il götürmüşük. 20 il də çox qısa müddətdir. Gərək onillər keçə, düşüncə tərzimiz dəyişə. Məncə, toplumun mübariz düşüncəsi azad mətbuat üçün bazisdir. Bu baxımdan məsələyə yanaşanda, jurnalistikanın çox çətin bir peşə olduğunu görürük. Dərdini demək istəməyənlərin dərdini demək doğrudan da müşkül işdi.

Son vaxtlar dövlətimiz azad mətbuatın formalaşması üçün ciddi addımlar atmaqdadır. İnanıram ki, dövlətin bu sahəyə xüsusi diqqəti lazımi nəticələr verə bilər. Amma dediyim kimi, əsas problem, düşüncə tərzi ilə bağlıdır. Təkcə ona görə yox ki, jurnalistlər də bu toplumun elementləridir; həm də ona görə ki, insanların öz dərdini ifadə etmək istəyinin səviyyəsi aşağı olduqca, jurnalist daha çox əziyyətlərə qatlaşmalıdır.

Digər tərəfdən, jurnalist qanunlarda təsbit edilmiş hüququnu əsas götürüb informasiya dalınca gedəndə, bəzi idarələr tərəfindən yaradılmış bürokratik əngəllərlə qarşılaşır və nəhayətdə uğursuzluğa düçar olur. Bu uğursuzluq təkrar olunduqca, jurnalistika peşəsinə həvəs də azalır. Jurnalistika yalnız “palaza bürünüb, el ilə sürünəndə” asan peşədir.

– Dövlət tərəfindən mənzil alan jurnalistlərin siyahısında sizin adınız da vardı?

– Yox, açığı, bununla bağlı müraciət etməmişdim. Amma düşünürəm ki, bu dəfə müraciət etməliyəm. Bunun üçün tutarlı səbəblərim var. Birincisi, ona görə ki, 14 ildir mətbuatdayam. İkincisi, kirayə qalmaq ömrü-günü çürüdür. Üçüncüsü, jurnalistlərə növbəti dəfə mənzillər təqdim olunacaq. Keçən il 150-dən artıq jurnalistimiz mənzillə təmin olundu.Ancaq bu, hələ son deyil. Mətbuat adamlarına Azərbaycan dövlətinin qayğısı davam etməkdədir. Qarşıdakı ildə daha 250 jurnalistin mənzillə təmin olunacağı gözlənilir. Ümumilikdə, mənzil alan jurnalistlərin sayı 400-ü keçəcək. Düşünürəm ki, əgər Azərbaycan kimi kiçik bir ölkədə 400 jurnalistin arasında mənim yerim yoxdursa, 14 illik fəaliyyətim, bu 400-lük içərisinə məni sala bilməyibsə, onda bu 14 ili hədər vermiş sayılıram. Bütün bunları nəzərə alaraq fikrim var ki, bu il mənzil üçün müraciət edim.

Ev alan həmkarlarımı da təbrik edirəm, yeni mənzillərinə həmişə xeyir işlər qismət olsun.

– Azərbaycanda ədəbiyyata olan maraq nə yerdədir? Şairlərə və yaradıcı mühitin insanlarına lazımi dəyəri verirlərmi?

– Dəyərli olana dəyər verilməlidir. Verilmirsə, bunun iki səbəbi ola bilər məncə. Ya dəyərləndirənlərin lazımi səviyyəsi olmaz, ya da məqsədli şəkildə dəyər verilməz. Sadə insanlara gəldikdə, söz əhli həmişə yaradıcılığa yüksək qiymət verir.

– Özünüzə sual verməli olsaydız, hansı sualı verərdiz və necə cavablandırardız?

– Sualım belə olardı: Mən kiməm və yaradılışımın səbəbi nədir? Cavabım isə: Bilmirəm...

– Qınağa necə baxırsız? Sizi qınayan olubmu?

– Qınaq yaxşı şeydir, ancaq bir şərtlə ki, qınanmağa əsas olsun. Qınaq – insan vicdanına verilən elektroşokdur. Qınaq olmasa, insanlar insanlığın sərhədini tez-tez keçərlər.

İndiyə qədər hansısa güclü qınağa məruz qalmağımı isə xatırlaya bilmirəm.

– Bu günə qədər ən gözəl xatirəniz...

– Bu sualı cavablandırmaqda çətinlik çəkirəm. Gözəl xatirələr çoxdu, onları bir-birindən fərqləndirmək istəmirəm. Hərəsinin öz yeri var.

– İncidiyiniz adamlar olubmu?

– Qəribə də olsa, deyim ki, mən adamlardan incimirəm. Məni incik vəziyyətə gətirən adamı bir zamanlar qəlbimə çox yaxın buraxdığım üçün özümdən inciyirəm...

– Həyat sizə nə verdi?

– Həyat mənə heç nə verməyib. Həyatın özünü mənə Yaradan bəxş edib. Nə qazanmışamsa, Onun sayəsindədir. Nemətlərinə şükr etməyi bacarmadığımız bir Varlığın...

Əvəz Qurbanlıdan bir şeir

Milli Savaş Himni

Odur! Üçrəngli Vətən bayrağı qalxıb havaya,

Ruhumu orda şəhid ruhları səslər davaya!

Bircə gün kəsmədi atəş! Kimə lazım bu barış;

Bu barış torpağı qaytarmadısa bircə qarış?!

Yetər artıq! Bu yolu burda dayandırmalıyıq,

Vətən uğrunda Savaş məşəli yandırmalıyıq!

Çağırır cəngə əsir torpağımın intizarı,

Getməsəm, çatladacaq qəlbimi qeyrət damarı!

Yurddaşım, bəsdi, məzar qazma daha, səngər qaz!

Yazmaq istərsən əgər başdaşıma – Tarix yaz!

Biz biz olsaq, gözünə göz yaşı yığmaz bu Vətən,

Cızılan gülməli sərhədlərə sığmaz bu Vətən!

Hazır ol – haqqı nahaqdan seçəcək bir savaşa,

Yolu tək Milli barışdan keçəcək bir savaşa!

Qarabağ – tarixi fürsətdə dönüş nöqtəsidir,

İrəvan – bayrağımın sancılacaq zirvəsidir!

Növbədə Urmiya, Təbriz, Dərbənd, Kərkük var!

Ölməyin vaxtı deyil, qaldıracaq çox yük var!

Yurddaşım, bəsdi, məzar qazma daha, səngər qaz!

Yazmaq istərsən əgər başdaşıma – Tarix yaz!

C. ŞÜKÜROV

525-ci qəzet.- 2014.- 16 avqust.- S.21.