Qərbi Azərbaycan əyalətində gördüklərimiz - Maku-Poldəşt

(Əvvəli ötən sayımızda)

Qərbi Azərbaycan əyalətinin mərkəzi sayılan Urmiya şəhəri İranın şimal qərbində yerləşir. Urmiya gölündən 18 kilometr kənarda yerləşən şəhərin paytaxt Tehranla məsafəsi 900 kilometrdir. Şəhər dəniz səviyyəsindən 1300 metr məsafədə yerləşir. Şəhərin 3000 illik tarixi var. UNESKO-nun mədəni irs siyahısında Urmiya 91-ci şəhər kimi qeyd olunub. Bəzi tarixçilər Urmiyanı Zərdüştün doğulduğu yer kimi göstərirlər. Ötən əsrlərdə bir dəfə osmanlılar, bir dəfə ruslar bu şəhəri işğal edib.

İranın Parisi

Assurilərin dilində "Su şəhəri" mənasını verən Urmiyanı həm də İranın Parisi adlandırırlar. Şəhər qədimliklə müasirlliyi özündə daşımaqla yanaşı, öz gözəlliyi ilə göz oxşayır. Şəhərin ümumi ərazisi 11 min hektar, əhalisi 800 min nəfərdir. Amma gün ərzində şəhərə 1 milyon nəfərdən artıq giriş-çıxış var. Ekoloji baxımdan Urmiya ən qədim zamanlardan yaxşı iqlim şəraitinə malik yaşayış məntəqəsi kimi tanınır. Müsavat Partiyasının yaradıcısı Məmmədəmin Rəsulzadə 1948-ci ildə Urmiyaya gəlib və Göytəpə kəndində olub.

Həmin dövrdə Göytəpədə 2000 əhali, 10 məktəb və 3 kilsə olub. Bu məktəbdə isə təhsil alan 500 şagird varmış. Həmin kənddə 7 millətin nümayəndəsi və 15 məzhəb olub. Burada müxtəlif azlıqlar yaşadığına görə, Rəsulzadə oranı beynəlxalq bir kənd adlandırıb. İranda ilk xəstəxana Urmiyada tikilib. İlk tibb ali təhsil ocağı burada təsis olunub. İlk yerli televiziya da Qərbi Azərbaycan əyalətində açılıb. Yerli nəşriyyat da İranda ilk dəfə Urmiyada fəaliyyətə başlayıb. Hazırda burada 40 qəzet və jurnal çap olunur. Təxminən 4-5 qəzet də fars əlifbası ilə Azərbaycan dilində yayımlanır. Onlardan "Nəvidi Azərbaycan", "Ağrı news" daha məşhurdur.

Bu şəhəri İranda voleybolun mərkəzi kimi tanıyırlar. Pəhləvilər dövründə Urmiyaya bir müddət Rezayiyə də deyiblər. İranın Parisi, Su şəhəri ilə yanaşı, bura həm də Məzhəblər şəhəri, Şadlıq məkanı da adlandırılıb.

Şəhərdə 600 məscid, 2 imamzadə var. Şəhərin məşhur şəxslərindən Saməddin Çələbi Urməvinin adını çəkə bilərik ki, o Konyada dəfn olunub. Səfiyyəddin Urməvi isə musiqişünas və xəttat olub. Almaniyalı bəstəkar Baxdan öncə notların ixtirasını o edib.

Körpülər şəhəri

Urmiyanı həm də körpülər şəhəri adlandırmaq olar. Şəhərdə olduğumuz müddətdə tıxac problemi ilə qarşılaşmadıq. Buna səbəb isə salınan körpülərdir. Urmiya şəhər bələdiyyəsinin tikinti üzrə nümayəndəsi İbrahim Səfərinin sözlərinə görə, hazırda Urmiyanın inkişafı, turizm məkanı kimi tanınması üçün işlər görülür. Bunun üçün 2025-ci ilədək nəzərdə tutulmuş baş plan hazırlanıb. Məqsəd Urmiyanı ticarət mərkəzinə çevirmək, İstanbul vasitəsilə Avropaya çıxmaqdır. Şəhərdə infrastrukturun yaradılmasına ciddi diqqət yetirilir. Bundan əlavə, Türkiyə ilə dəmiryollarını birləşdirməklə, dünyaya çıxış əldə etmək planı da gündəmdədir. Onun sözlərinə görə, Azərbaycan və Türkiyə ilə sərhədlərin olması bölgənin böyük üstünlüyüdür.

Urmiyada 9 böyük körpü tikilib. Onlardan da ən məşhuru "Qoyun", "Şəhid Behişti", "İmam Əli", şəhid analarına ithaf olunan "Ana" və digər körpülərdir. Bu körpülərin tikintisinə 174 milyard tümən (150 milyon dollar) sərf olunub. Yaxın günlərdə isə "Abuzər" körpüsünün tikintisinə başlanacaq. Həmçinin, "Azərbaycan" körpüsünün də tikintisinə artıq hazırlıq görülür. Bu, 4 mərtəbəli olacaq və Azərbaycan məhəlləsi adlanan ərazidə salınır. Şəhərdə ötən ilə kimi 74 park olub, hazırda isə 60 hektar sahəyə malik 18 park salınıb. Gələn ildə əlavə olaraq bir park da tikiləcək, şəhərdə adambaşına düşən yaşıllıq 9 kvadrat metrdir.

Urmiya şəhər bələdiyyəsinin sədr müavini Qulamraza Ədlidost Azərbaycandan olan investorları Urmiyada müxtəlif sahələrə investisiya yatırmağa dəvət etdiklərini bildirdi: "Biz Azərbaycandan olan investorlar üçün bütün lazım olan şəraiti yaratmağa hazırıq. Azərbaycandan olan investorları Urmiyada gözləyirik. Onlar inşaat, kənd təsərrüfatı, turizm, səhiyyə sahələrinə sərmayə yatıra bilərlər. Həmçinin, onlar Urmiyada uşaq bağçalarının tikintisinə də sərmayə qoya bilərlər. İki xalqın yaxınlaşmasında mədəni əlaqələr də müstəsna rol oynayır. Düşünürük ki, bu əlaqələrin inkişafına incəsənət və mədəniyyət xadimləri töhfə verə bilərlər. Bu mənada sərgi, forum və digər elmi mədəni tədbirlərin keçirilməsi vacibdir. Biz Urmiyada keçirilən mədəni tədbirlərə Azərbaycan incəsənət, mədəniyyət xadimlərini də dəvət edirik. 2015-ci ilin aprelində Urmiya şəhərinin 3 min illiyi münasibətilə təntənəli tədbirlər keçiriləcək. Bu tədbirlərdə də Azərbaycandan böyük nümayəndə heyətinin də iştirakı gözlənilir".

"Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı sıxıntı bizim üçün də sıxıntıdır"

Bu şəhərdə jurnalistlərin növbəti görüşü Qərbi Azərbaycan əyalətinin rəhbəri Qurbanəli Səadətlə oldu. O deyib ki, iki ölkənin əlaqələri qədim zamanlardan mövcuddur və həm tarixi, həm dini, həm də qonşuluq münasibətlərimiz var: "Qərbi Azərbaycan əyalətinin 17 şəhəri, 40 qəsəbəsi var. Burada müxtəlif dini və etnik azlıqlar yaşayır. Əyalətdə azərbaycanlılar çoxluq təşkil edir. Burada kürdlər, ermənilər və assurilər də yaşayırlar. Qərbi Azərbaycan əyaləti kənd təəsərrüfatı sahəsində İranda qabaqcıl yer tutur. Həm əkinçilik, həm bağçılıq, həm də maldarlıq sahəsində keçirilən müsabiqələrdə dəfələrlə ilk yerlərə sahib olub. Bu ərazidə 750 min ton soyuducu anbarlar var. 200 min ton qablaşdırma potensialı var və orada meyvə suları istehsal olunur. Bu konsentrantdan meyvə suları istehsal olunduqdan sonra Naxçıvana da ixrac olunur".

Ostanlıq ərazisində qənd və şəkər zavodu da var ki, bu zavod əvvəllər şəkər çuğundurunu Naxçıvandan alırdı. Amma bir müddətdir ki, zavodun fəaliyyəti dayanıb. Razılaşdırılıb ki, bu iş bu il görülsün. Yaxın vaxtlarda Naxçıvanla müqavilə imzalanacaq. Bu müqaviləyə əsasən Naxçıvanda şəkər çuğunduru əkilsin və həmin çuğundur gətirilərək Xoydakı zavodda şəkər hazırlansın: "Biz üç ölkə ilə həmsərhədik. Bunlar İraq, Türkiyə və Azərbaycandır. Burada istehsal olunan məhsulların 70 faizi İraqa ixrac olunur. Bundan başqa Türkiyə, Azərbaycan və digər ölkələrə də məhsul ixrac olunur".

Əyalət rəhbəri o qənaətdədir ki, iki qonşu ölkənin əlaqələri hər nə qədər çox olsa, onlar bir-birinin dərdinə şərik olarlar: "Gediş-gəliş olmasa, qonşuluq olmasa, qonşular bir-birinin problemlərindən xəbərdar olmasa, əlaqələr inkişaf etməz. Ümid edirik ki, Azərbaycan da İran vətəndaşları üçün viza rejimini ləğv edəcək.

Hazırda Azərbaycan İran vətəndaşları üçün Naxçıvana getmək üçün viza pulunu azaldıb və bu gediş-gəlişin artmasına kömək edib. Amma bu viza rejimi, ümumiyyətlə ləğv olunsa, gediş-gəliş daha da artar. Əyalətin turizm potensialı çoxdur. Bu həm tarixi abidələrdir, həm də təbii gözəlliklərdir. İranla Azərbaycan arasında əlaqələri yaxşı görürük. Bizim ölkələrimiz arasındakı əlaqələrdə maneə yoxdur.

Hələ o dövrdəki, sovetlər dağılmamışdı, sərhədçilər rus milliyyətindən olan şəxslər idi, sərhədlərdə tikanlı məftillər var idi. Amma buna baxmayaraq insanlar özlərini Araz çayına atıb bu tərəfə keçirdilər. Bu iki xalqın bir-birinə olan məhəbbətinin göstəricisidir. Bu həm də onu göstərir ki, iki xalqın məhəbbətini 70 il Sovet hakimiyyəti, tikanlı məftillər silə bilmədi. Şükürlər olsun ki, sovetlər dağıldı və bundan sonra əlaqələr çoxaldı. Hər bir ölkənin öz xarici siyasəti var və həmin siyasətlərə uyğun hərəkət edir. Ümid edirik ki, İran və Azərbaycanın iki dost, qonşu, tarixi və dini köklərə malik ölkələr kimi münasibətləri daha da inkişaf edəcək".

Dağlıq Qarabağ münaqişəsindən danışan Q.Səadət müxtəlif xalqlarla gediş gəlişlərinin olduğunu vurğulayıb: "Bu gediş-gəliş təkcə Ermənistan və Azərbaycanla deyil, digər qonşu ölkələrlə də var. Xalqlar bir-biri ilə dostluqlarını, insanlıqlarını və münasibətlərini pozmamalıdır. Bir acı tarixi keçmiş var. Bir sıra şəxslər insan cildində insan ləyaqətinə sığmayan hərəkətlər edirlər və cinayətlər törədirlər. Onların bu hərəkətlərinin izləri tarixdə qalır. Bir neçə illərdən sonra gələcəkdə onların övladları əgər sağlam davranarlarsa, cinayət törətməyən insandan qisas almaq düzgün olmaz.

Başqa sözlə, ataların törətdikləri əmələ görə, övladdan qisas almazlar. Hazırda isə biz həm Azərbaycan, həm də Ermənistanla qonşuyuq. Burada sünni olan kürdlər, məsihi olan ermənilər, assurilər, kəlimilərlə hazırda bir ölkədə yaşayırıq. Bu xalqların bir-birinin yanında yaşamasında heç bir problem yoxdur. Lakin dövlətlər öz siyasətlərini təyin edirlər. Azərbaycan və Ermənistan Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı sıxıntı var və bu bizim üçün sıxıntıdır. Bu vəziyyət bizi də narahat edir. Heç bir qonşu razı olmaz ki, iki qonşu bir-biri ilə dava etsin. Azərbaycan və Ermənistan bu məsələni həll etməlidir. Təəssüflər olsun ki, bu proses uzanır və bizim də hökumətimiz münaqişənin həlli istiqamətində əlindən nə gəlirsə, addım atmalıdır.

Biz bütün dünyada təcavüzlərə qarşıyıq və arzumuz budur ki, Qarabağ azad olunaraq Azərbaycanın öz qoynuna qayıtsın".

Səfərin axırıncı günü Urmiyada tarixi məkanlara baş çəkmək, mətbuat nümayəndələri ilə görüşmək və nəhayət bu gün durumu ilə narahatlıq yaradan Urmiya gölü ilə tanışlıq imkanımız oldu. Bütün bunlar barədə isə sonuncu reportajda ətraflı məlumat olacaq.

(Ardı növbəti sayımızda)

Pərvanə Sultanova

Bakı-Urmiya

525-ci qəzet.- 2014.- 5 dekabr.- S.4.