Gender, ailə və demoqrafiya məsələlərinin işıqlandırılması

AZƏRBAYCANDA GENDER BALANSININ TƏMİN OLUNMASI İSTİQAMƏTİNDƏ UĞURLU NƏTİCƏLƏR ƏLDƏ EDİLİB

Gender (cins) bərabərliyi ictimai həyatın siyasi, iqtisadi, mədəni və digər sahələrində kişi və qadınların bərabərliyini nəzərdə tutur. Azərbaycanda gender tendensiyasının başlamasının tarixi XIX əsrin ortalarından Azərbaycan qadınının savadlanması, sonra onun ictimai həyata xeyriyyəçi kimi qatılması ilə əlaqələndirilir.

1918-ci ildə Şərqdə yaradılan ilk respublika olan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti həm də Şərqdə, islam aləmində qadına seçmək və seçilmək hüququ verən ilk respublika kimi tarixə düşüb. Cümhuriyyət dövründə hüquqi təməli qoyulmuş gender bərabərliyi prinsipi Sovet dövrü ərzində həm hüquqi, həm də real baxımdan əksər hallarda həyata keçirilib. Qadının kişilərlə bərabər azadlığı, hüququ, imkanı, qadın təhsili problemi həlini tapıb. Amma o dövrün ideologiyası istər-istəməz qadınların tam olaraq potensialının üzə çıxmasına müəyyən qədər mane olub. Azərbaycan müstəqilliyini yenidən bərpa etdikdən, xüsusilə də 1994-cü ildən başlayaraq ölkədə sabitliyin bərqərar olması qadınların da ictimai-siyasi həyatda fəaliyyətinin artmasına yol açıb. Bununla bağlı ölkədə dövlət səviyyəsində bir sıra qanun və qərarlar qəbul edilib. Azərbaycanın konstitusiyası da kişilərə və qadınlara eyni hüquqları verib. Həmçinin Azərbaycan gender bərabərliyinin təmini üçün mühüm beynəlxalq konvensiyalara qoşulub.

Azərbaycan 1995-ci ildə BMT-nin “Qadınlara Qarşı Ayrı-Seçkiliyin bütün növ formalarının ləğv edilməsi haqqında” Konvensiyanı ratifikasiya edib. 1979-cu ildə qəbul edilən, iki il sonra qüvvəyə minən konvensiyanın digərlərindən fərqi ondadır ki, burada sadəcə cinsə görə fərqli yanaşmanın yox, qadınlara qarşı ayrı-seçkiliyin bütün formalarının ləğvi nəzərdə tutulub. Başqa sözlə, gender neytrallığı tələbinin əvəzinə, konvensiya qadınların bərabərsizliyinin saxlanılmasına xidmət edən hər hansı fəaliyyətə qadağa qoyub. 2001-ci ildə Azərbaycan ona aid Fakültətiv Protokolu ratifikasiya edib. 1998-ci ildə Ümummilli lider Heydər Əliyev təşəbbüsü ilə Qadın Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin – indiki Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin yaradılması, “Azərbaycanda qadınların rolunun artırılmasına dair tədbirlər haqqında” sərəncamlar imzalayıb. 2000-ci ildə isə ulu öndər “Dövlət qadın siyasətinin həyata keçirilməsi haqqında” fərman verib. Fərman bütün dövlət strukturlarında qadınların təmsil olunma faizinin yüksəldilməsini nəzərdə tutub. Nazirlik və idarələrdə gender siyasətinə məsul koordinatorlar-fokal mərkəzlər fəaliyyət göstərib. Eyni zamanda 16 rayonun icra hakimiyyəti orqanlarının tərkibində gender problemləri üzrə şöbələr yaradılıb.

2006-cı ölkədə “Gender bərabərliyinin təminatları haqqında” qanun qəbul edilib. Bu qanun Azərbaycanda cinsi mənsubiyyətə görə hər cür ayrı-seçkiliyi qadağan edib və ölkənin hüquq təcrübəsində ilk dəfə olaraq bu qanunda ayrı-seçkilik anlayışı tətbiq olunub. Qanunda qeyd olunub ki, cinsi mənsubiyyətə görə, ayrı-seçkilik, seksual qısnamalar, cinsi mənsubiyyətə görə fərq qoyma, hansısı istisnalar və ya üstünlük verilməsi, cinsi mənsubiyyətə görə haqların sıxışdırılması və inkar edilməsidir. (Maddə 2.0.4) İnzibati Xətalar Məcəlləsinin 60.1 maddəsində isə seksual qısnamaya məruz qalmış və öz idarə rəhbərindən şikayət etmiş işçiyə təzyiq göstərilməsini qadağan edən düzəlişlər edilib. Ədliyyə Nazirliyi bununla mübarizənin mütləq olması haqqında hakimlər, hüquq mühafizə orqanlarının əməkdaşları, vəkillər üçün hazırlıq kursu təşkil edib.

Hazırda Azərbaycanda qadınlar dövlət və özünüidaretmə orqanlarında, özəl sektorda yüksək postlarda təmsil olunurlar. Parlamentin vitse-spikeri və komitə sədrlərindən biri, Tələbə Qəbulu üzrə Dövlət Komissiyasının, Ailə, Qadın, Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin rəhbəri qadındır. Onların sırasına nazir müavinləri, MSK üzvləri, DSK sədrləri olan qadınları da aid etmək olar. Bununla yanaşı, dövlətin güc strukturlarında çalışan, yüksək rütbəli rəhbər vəzifə sahibi olan ümumilikdə yüzlərlə qadın var. Müxtəlif qurumlarda təmsil olunan, rəhbər vəzifələrdə çalışan qadın mütəxəssislərin Azərbaycanda gender balansının tarazlığı ilə bağlı fikirləri, demək olar ki, birmənalı şəkildə müsbətdir.

Avropa Şurası Parlament Assambleyası (AŞPA) alt komitəsinin sədri, Milli Məclisin deputatı Sahibə Qafarova hesab edir ki, Azərbaycanda gender siyasəti, qadınların hüquqlarının qorunması istiqamətində xeyli işlər görülüb: “Azərbaycan 1918-ci ildə Şərqdə qadınlara ilk seçib-seçilmək hüquqları verilən ölkədir.

Respublikamızda məqsədyönlü gender siyasəti aparılır və bu mühüm sahə dövlətin daim diqqət mərkəzindədir. Bununla əlaqədar xüsusi Dövlət Proqramı qəbul olunub, bu gün Azərbaycanda qadın hüquqlarının təmin olunmasına, onların cəmiyyətdə və dövlət idarəçiliyində rolunun artmasına yönəlmiş siyasət Prezident İlham Əliyev tərəfindən uğurla həyata keçirilir”.

Millət vəkilinin fikrincə, hazırda ölkəmizdə qadınların hüquqlarının ən yüksək səviyyədə qorunması, onların cəmiyyətin həyatında fəal rol oynaması üçün yetərincə siyasi iradə və mükəmməl hüquqi baza mövcuddur:

“Azərbaycan Respublikasında milli qanunvericilik qadınların hüquq bərabərliyini təmin edərək, hər cür ayrı-seçkiliyin qarşısını almağa imkan verir, bu istiqamətdə atılan addımlar qadınların bərabər imkanlarının gerçəkləşdirilməsinə yönəlib. Azərbaycan bu gün gender bərabərliyi üzrə bir sıra beynəlxalq sənədlərə qoşulub, beynəlxalq təşkilatlarla uğurla əməkdaşlıq edir”.

Azərbaycanın AŞPA-dakı nümayəndə heyətinin üzvü, qurumun qadın və kişi bərabərliyi komitəsinin üzvü, siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru Qənirə Paşayeva cəmiyyətin bugünkü həyatında qadınların əvəzsiz rolu olduğu qənaətindədir. Q.Paşayevanın fikrincə, hazırda Azərbaycan qadınının ictimai həyatın hər bir sahəsində fəallıq göstərir, ancaq bununla yanaşı, qadınların cəmiyyətin və dövlətin bütün sahələrində rolunun daha da artmasına və genişlənməsinə böyük ehtiyac var: “Xüsusilə bölgələrdə gender bərabərliyi istiqamətində maarifləndirmə, təbliğat-təşviqat işlərinin daha da genişləndirilməsi vacibdir. Qadınlar həyatın bütün sahələrində kişilərlə bərabərliyinin təmin olunduğu ölkələrdə bu sahədə ciddi işlər görülür, orada daha çox uğurlar əldə edilir. Qadınlara qarşı ayrı-seçkiliyin olduğu, onlara qarşı zorakılığın geniş yayıldığı, gender bərabərliyinin təmin olunması istiqamətində fəal iş aparılmayan ölkələr və cəmiyyətlər isə uğursuzluğa düçardır. Sevindirici haldır ki, Azərbaycanda bu istiqamətdə konkret və məqsədyönlü dövlət siyasəti həyata keçirilir. Gender bərabərliyi, qadınların dövlətin və cəmiyyətin idarə olunmasında rolunun artırılması, onlara qarşı hər cür zorakılıq hallarına qarşı kəskin mübarizənin aparılması dövlətin prioritetləri sırasındadır.

Qadınlara qarşı zorakılıq isə Azərbaycan üçün çox həssas və ağrılı bir mövzudur. Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi nəticəsində 20 faiz torpaqlarımız işğal olunub və bir milyondan artıq azərbaycanlı doğma yurdlarından zorla çıxarılıb. Yüz minlərlə azərbaycanlı məcburi köçkün qadın 20 ildən artıqdır ki, öz evinə dönə bilmir, onların insan haqları Ermənistan tərəfindən pozulmaqda davam edir. Çox təəssüf ki, beynəlxalq aləm bu reallığa əhəmiyyət vermir”.

Milli Məclisin Sosial siyasət komitəsinin üzvi, millət vəkili Elmira Axundova da Azərbaycan qadınlarının hüquqlarının qorunmasına dair müvafiq qanunvericilik bazasının yaradıldığını və tam həcmdə fəaliyyət göstərdiyini hesab edir, lakin bununla bağlı bəzi rayon və kənd yerlərində qadınların hüquqi maarifləndirməsi sahəsində xeyli işlərin görülməsinə ehtiyac duyulduğunu da önə çəkib: Nəzəriyyədə bizdə bu istiqamətdə hər şey yüksək səviyyədə ola bilər, amma düşünürəm ki, təcrübədə maarifləndirmə işlərinə böyük ehtiyac var. Mən bu istiqamətdə KİV-lərin və QHT-lərin öz fəaliyyətlərini artırmalarını istərdim”.

Milli Məclis sədrinin müavini Bahar Muradova isə Azərbaycanda dövlət quruculuğu, ictimai fəaliyyət sahəsində qadınlar və kişilərin bərabər hüquqa malik olduğunu, bərabər imkanlar əldə etdiyini düşünür:

“Azərbaycanda qadınların dövlət quruculuğu və ictimai fəaliyyətdə təmsilçiliyi bilavasitə onların istəyi ilə bağlıdır. Hazırda gender bərabərliyi dünyada ən aktual məsələlərdən biridir. Dünyanın bir parçası olan Azərbaycanda qanunvericilik çərçivəsində qadın və kişilər arasında rəqabət üçün hüquqi baza təmin olunub. Azərbaycanın Ailə, Əmək, Cinayət məcəllələrində qadınlara münasibət öz əksini tapıb. Ötən 23 il müddətində Azərbaycanda gender bərabərliyi sahəsində uğurlar qazanılıb. Hazırda cəmiyyətdə iştirak və dövlət quruculuğu təmsilçiliyində qadınlarla kişilər arasında fərq yoxdur. Azərbaycanda gender bərabərliyi haqqında qanun qəbul edilib. Ölkəmiz uşaq hüquqları ilə bağlı beynəlxalq konvensiyalara qoşulub. İndi Azərbaycanda əsas məsələlərdən biri bəzən məişətdə qadınlara layiq olmayan münasibətdir. Bu münasibəti aradan qaldırmaq məqsədilə də məişət zorakılığı haqqında qanun qəbul edilib”.

Yuxarıda deyilən fikirlər, ölkəmizdə bu sahədə dövlət səviyyəsində həyata keçirilən işlər, maarifləndirmə tədbirləri Azərbaycanda gender balansının qorunması ilə bağlı gələcəkdə daha uğurlu nəticələrin əldə olunacağını vəd edir.

İsgəndər HƏSƏNOV

525-ci qəzet.- 2014.- 6 dekabr.- S.9.