Dini və milli tolerantlıq, millətlərarası münasibətlərin inkişaf etdirilməsi

AZƏRBAYCAN DÖVLƏTİ ÖLKƏDƏ DİNİ VƏ MİLLİ TOLERANTLIQ MÜHİTİNİN QORUNMASINI PRİORİTET İSTİQAMƏT KİMİ DİQQƏTDƏ SAXLAYIR

Dini tolerantlıq baxımından ölkəmizin dünyaya örnək olduğunu söyləsək, heç də yanılmarıq. Həqiqətən də Azərbaycan bir çox digər sahələrdə olduğu kimi, dini tolerantlıq baxımından da nümunəvi ölkələr sırasındadır. Bunu ölkəmizdə səfərdə olan nüfuzlu qonaqlar, siyasətçilər və din xadimləri də təsdiqləyirlər.

Ölkə rəhbərliyinin yürütdüyü siyasət nəticəsində insanlar vicdan azadlığı üçün münbit şərait əldə ediblər.

Məscidlərə, ibadət yerlərinə getmək üçün heç bir problem yoxdur. Təkcə İslam dini ilə deyil, ümumiyyətlə, hər hansı dini durumla bağlı problem mövcud deyil. Bu Azərbaycanın dini, milli və irqi ayrıseçkilik məsələlərinə nə dərəcədə həssas yanaşmasının nümunəsidir. Etnik və dini cəhətdən rəngarəng dövlət olan ölkəmizdə əsrlər boyu azərbaycanlılarla yanaşı, müxtəlif başqa millətlərin nümayəndələri də bərabər şəkildə yaşayıb. Onlar bu gün müstəqil Azərbaycanın bərabərhüquqlu vətəndaşlarıdır. Müxtəlif dinlərin nümayəndələri arasında əlaqələr həmişə dostluq münasibətləri səviyyəsində qurulub, tolerantlıq ənənələri möhkəm bərqərar olub.

Azərbaycan bir çox millətlərin və dinə mənsub adamların dinc yaşadığı məkan kimi əvəzsiz nümunədir. Bu ənənənin kökləri tarixin dərinliklərinə gedib çıxır. Eramızın birinci yüzilliyinin ortalarında xristianlığın ilk ardıcılları Azərbaycana pənah gətirərək Alban kilsəsinin əsasını qoyublar. İslamın Azərbaycana gəlişi ilə dini dözümlülük ənənələri daha da möhkəmlənib.

Xüsusən son 20 ildə respublikamızda dövlət-din münasibətlərinin tənzim edilməsi, dini-mənəvi dəyərlərin pozitiv potensialından səmərəli və məqsədyönlü istifadə olunması ilə bağlı görülən böyük işlərin mahiyyətini düzgün başa düşmək üçün müstəqillik dövrünün ilk illərində ölkənin dini durumuna nəzər salmaq yerinə düşər.

Müstəqilliyin ilk illərində Azərbaycan cəmiyyəti üçün həyatın bütün sahələrində olduğu kimi din sahəsində də müəyyən pərakəndəlik səciyyəvi idi. Müstəqillik qazandıqdan sonra dini azadlıq əldə edən, Sovet dövründə yaşayıb-böyümüş insanlar bu vaxta qədər alışmış olduqları ictimai yönümü itirdilər. Ölkədə qeyri-ənənəvi dinləri, deskruktiv sektaları yaymaq məqsədi güdən bir sıra xarici missioner təşkilatların fəaliyyəti geniş vüsət aldı. Erməni təcavüzü nəticəsində ölkə ərazisinin böyük bir hissəsinin işğal edilməsi, bir milyonluq qaçqın və köçkünlər ordusunun yaranması ilə bağlı sosial gərginlik şəraitində bu hal, həqiqətən, cəmiyyətimizin, xalqımızın gələcəyi, onun müasir millətlər toplusuna daxil olması yolunda ciddi əngəllər törədirdi. 1992-ci ildə tələsik, bölgədə dinin yayıldığı tarixi şəraiti tam nəzarətə almadan hazırlanmış "Dini etiqad azadlığı haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanununun qəbul edilməsi də dini duruma dövlət nəzarətini təmin edib, köklü dəyişiklik yarada bilmədi. Əcnəbilər, vətəndaşlığı olmayan şəxslər, müxtəlif missioner təşkilatları qanundan və xüsusilə orada olan boşluqlardan istifadə edərək insan haqları və əsas azadlıqlar adı altında milli təhlükəsizlik və ictimai asayiş tələblərinə cavab verməyən dini firqələrin ölkəmizə və millətimizə yad inanclarını yaymağa başladılar.

Ümummilli lider Heydər Əliyev respublikada yenidən hakimiyyətə qayıdanda cəmiyyətin dinə bağlı durumu belə mürəkkəb və ziddiyyətli idi. Bu cür çətin şəraitdə yalnız yüksək dövlətçilik təcrübəsi olan bir rəhbər ölkədəki vəziyyəti düzgün qiymətləndirib dönüş yarada bilərdi. Bu məqsədlə "Dini etiqad azadlığı haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanununda müəyyən dəyişikliklər edildi.

Azərbaycanın tutduğu demokratik, hüquqi, dünyəvi dövlət quruculuğu yolu millətin özünü dərindən dərk etməsini tələb edir, milli özünüdərk isə millətin ictimai və dini fikrinə, fəlsəfəsinə, adət-ənənələrinə müraciət edilməsini labüdləşdirir.

Bu sahədə görülən bütün işlər müvafiq qanunvericilik aktlarına əsaslanır. Azərbaycan Respublikasının Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsi də ümummilli lider Heydər Əliyevin 21 iyun 2001-ci il tarixli fərmanı ilə Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 48-ci maddəsinin həyata keçirilməsi üçün müvafiq şəraitin formalaşdırılması və dini etiqad azadlığı ilə bağlı qanunvericilik aktlarının tələblərinə riayət olunmasını təmin etmək məqsədilə yaradılıb.

Bu gün Azərbaycanda dini zəmində münaqişələrin olmaması insanların sərbəst olaraq öz əqidə formasını seçməsi, dini dözümlülük və tolerantlıq şəraitinin yaradılması, bu uğurların bir çox beynəlxalq təşkilatlar, dünyada nüfuzlu din xadimləri və böyük ölkələr tərəfindən etiraf olunması Heydər Əliyevin dini sahədə müdrik siyasət yürütməsinin və həmin siyasətin bu gün davam etdirilməsinin nəticəsidir.

Ölkəmizdə müxtəlif dinə və etnik mənşəyə malik xalqlar dost, qardaştək əl-ələ, çiyin-çiyinə bərabərhüquqlu vətəndaşlar kimi yaşayırlar. Azərbaycan burada yaşayan hər kəsin doğma vətəninə çevrilib, milli azlıqlar yerli xalqla qaynayıb-qarışıblar. Qonaqpərvərlik, dostcanlılıq, sadəlik, xeyirxahlıqla yanaşı tolerantlıq da Azərbaycan xalqına xas əsas mənəvi keyfiyyətlərdəndir. Milli azlıqlarla bağlı məsələ dövlətin siyasətində də prioritet istiqamətlərdən biri kimi götürülüb. Ümummilli lider Heydər Əliyev Azərbaycanda yaşayan xalqları ölkənin ən başlıca sərvəti adlandırırdı. H.Əliyev tərəfindən əsası qoyulan bu siyasi kurs hazırda Prezident İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilir.

Dövlət Statistika Komitəsinin son məlumatına görə, ölkəmizdə əhalinin təxminən 90.6 faizini təşkil edən azərbaycanlı-türklərdən əlavə, say nisbətinə görə sıralasaq, ləzgilər, ruslar, ermənilər, talışlar, avarlar, türklər, tatarlar, ukraynalılar, saxurlar, gürcülər, kürdlər, tatlar, yəhudilər, udinlər və digər daha azsaylı xalqlar - ingiloylar, xınalıqlılar, lahıclılar, haputlular, əliklilər, ceklilər, qrızlılar, rutullular, kilitlilər yaşayır. Bu xalqların əksəriyyəti yalnız öz etnik tərkiblərindən ibarət olmaqla kompakt şəkildə ayrıca yaşayış məntəqələrində məskunlaşıblar. Hazırda ölkənin şimal və şimal-qərb bölgəsində etnik tərkibin əsas faizini təşkil edən (son statistikaya görə 278 min nəfər) Quba, Qusar, Xaçmaz, Oğuz, Qəbələ və digər rayonlarda bütövlükdə, yaxud böyük əksəriyyəti ləzgilərdən ibarət çoxlu sayda kənd mövcuddur.

Azərbaycanda sayı 150 mindən artıq olan ruslar isə Bakıda, Sumqayıtda və Gəncədə, o cümlədən kompakt halda İsmayıllının İvanovka, Gədəbəyin Novosaratovka, Novoivanovka, Qorelsk və Slavyanka, Goranboyun Rus Borisi, Şamaxının Çuxuryurd, Qızmeydan və Nağaraxana kəndlərində məskunlaşıblar. Bu kəndlərdən əsası XIX əsrin ortalarında qoyulan və yaradıcısı İvan Perşin şərəfinə adlandırılan İvanovka daha məşhurdur. Kənddə əsasən, çar hakimiyyəti dövründə Qafqaza köçürülmüş molokanlar yaşayır. İsmayıllıda qədim etnik xalqın məskunlaşdığı kəndlərdən biri də Lahıcdır. Əsasının erkən orta əsrlərdə qoyulduğu ehtimal olunan kəndin əhalisinin - lahıclıların Sasanilər dövründə Gilanın Lahican əyalətindən köçüb gəldikləri güman edilir.

Etnik zənginliyinə görə ölkənin ən rəngarəng rayonu hesab olunan Quba, azsaylı nadir etnik toplumların mövcudluğu baxımından da diqqəti çəkir. Rayon ərazisində yerləşən, nəinki ölkəmizdə, bütün dünyada tanınan, 99 faizi dağ yəhudilərindən ibarət Qırmızı Qəsəbənin 280-300 ilə yaxın tarixi var. Vaxtilə indiki İsrail ərazisindən İraqa, sonra İrana, oradan isə xanlıqlar dövründə Azərbaycana köç etmiş yəhudilər Qudyalçayın sol sahilində məskunlaşıblar və Quba xanı Fətəli xan tərəfindən onların təhlükəsizliyi tam təmin edilib.

Qubada nadir etnik xalqın yaşadığı daha bir ecazkar yaşayış məskəni Qafqaz dağlarının 2400 metrlik zirvəsində, 5 min illik tarixə malik olduğu güman edilən Xınalıq kəndidir. Özlərini kətşlər (Xınalıq dilində - müqəddəs) adlandıran xınalıqlılar etnik qrupu minilliklər boyu xalqımızın tolerantlığına borclu olaraq öz dilini, adət-ənənələrini bugünədək qoruyub saxlamağı bacarıblar. Rayon ərazisində Şahdağ milli etnik qrupuna aid edilən yergüclülər, əliklilər, buduqlular, ceklilər, qrızlılar, haputlular və tatların məskunlaşdığı eyniadlı kəndlər də var.

Lənkəran-Astara bölgəsində talışların, ermənilərin işğalına qədər Laçın, Qubadlı, Zəngilan və Kəlbəcərdə kürdlərin, Balakən, Zaqatala və Qaxda gürcülərin, ingiloyların, avarların, saxurların, Oğuzda və Qəbələnin Nic kəndində qədim Qafqaz Alban tayfalarından udinlərin - bu adda etnos hazırda yalnız Azərbaycanda mövcuddur - kütləvi şəkildə məskunlaşmaları, bu xalqların hər birinin öz dilində danışmaq, ənənəvi dinlərinə tapınmaq, özlərinə aid hər şeyi qorumaq hüququna və müstəqilliyinə malik olmaları Azərbaycandakı tolerantlığa parlaq misaldır. Xalqımız Ahıska türklərinə də XX əsrin 50-ci illərindən qucaq açıb. 1944-cü ildə Ahıskadan sürgün edilən ahıskalılar həmişə qayğı, məhəbbət gördükləri Azərbaycanı özlərinin ikinci vətəni hesab edirlər. Fərqanə hadisələrindən sonra yenidən ölkəmizi pənah yeri seçən Ahıska türklərinin burada sayı hazırda 100 mindən artıqdır.

Bütün sadalanan faktlar bu xalqların nümayəndələrinin özlərini Azərbaycanda qətiyyən yad hiss etmədiyinə, onların respublikanın bərabərhüquqlu vətəndaşları olaraq milli kimliklərini qoruduğuna əyani sübutdur.

Bir faktı da mütləq qeyd etməliyik ki, hazırda Ermənistanla faktiki müharibə şəraitində yaşamağımıza baxmayaraq, ölkəmizdə təxminən 30 minə qədər erməni yaşamaqda davam edir. Sülhü dəstəkləyən Azərbaycan xalqı bu günədək erməni işğalında olan tarixi torpaqlarını hərbsiz, danışıqlar yolu ilə qaytaracağına inanır. Hətta ermənilərin bu qədər zülmündən sonra da xalqımız yenidən onlarla əvvəlki kimi dostluq qurmağa hazırdır. Çünki tolerantlıq, özündən qeyrisinə də sayğı ilə yanaşmaq xalqımızın qanındadır. Ölkəmizin malik olduğu təbii sərvətlər nə vaxtsa tükənə bilər, amma genetik yaddaşımızda kök salan ən ümdə milli sərvətimiz - digər xalqlara bəslədiyimiz sevgi, sayğı və tolerantlıq tükənməyəcək, əksinə, paylaşmağı bacardıqca daha da artacaq.

Bu gün Prezident İlham Əliyev mütəmadi olaraq dini icmaların liderləri ilə görüşür, onların durumu və problemləri ilə maraqlanır. Hakimiyyətə gəldikdən sonra ölkə ərazisində mövcud olan dini ocaqların, məscidlərin, kilsə və sinaqoqların, ziyarətgahların əsaslı təmiri ilə bağlı göstərişlər, maddi-mənəvi yardımlar dövlət başçısının dini-mənəvi dəyərlərimizə qayğısının təzahürüdür. Təqdirəlayiq haldır ki, dini əqidəsindən, milli-etnik kimliyindən asılı olmayaraq, hər bir Azərbaycan vətəndaşı Prezidentin, digər sahələrdəki kimi, bu yöndəki siyasətini və fəaliyyətini də daima yüksək qiymətləndirir, davamlı şəkildə dəstəkləyir.

Cavid Şükürov

Yazı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun 31 Dekabr Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik günü və Yeni il münasibəti ilə jurnalistlər arasında elan etdiyi müsabiqəyə təqdim edilir.

525-ci qəzet.- 2014.- 11 dekabr.- S.5.