Azərbaycanda sənayeləşdirilmənin müasir mərhələsi nələr vəd edir

Bazar iqtisadiyyatına keçid dövrü yaşayan Azərbaycan son 20 ildən artıqdır ki, dünya sivilizasiyasına, iqtisadiyyatına inteqrasiya prosesini şaxələndirir və genişləndirir. Qloballaşma şəraitinin geniş, şaxəli, səmərəli, məhsuldar mühitinin əvəzedilməzliyindən bəhrələnmək, ondan maksimum istifadə etmək fundamental məsələlərinin qoyuluşu və həllindən keçir. Geniş səpgili sosial-iqtisadi prblemləri əsas götürərək, 2014-cü ilin 10 yanvar tarixində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İ.Əliyev 2014-cü ilin "Sənaye ili" elan edilməsi haqqında Sərəncam imzalayıb. Sərəncamda deyilir ki, Azərbaycan iqtisadiyyatının bütün sahələrində olduğu kimi, sənayenin inkişafında da böyük uğurlar qazanılıb, sənaye məhsullarının istehsalının həcmi 2,7 dəfə artıb. Rəqabətqabiliyyətli müasir sənaye sahələrinin yaradılması, sənaye infrastrukturu təminatının yaxşılaşdırılması sahəsində çoxsaylı layihələr icra edilir, yeni iş yerləri açılır, ölkə iqtisadiyyatı yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoyur.

Prezident İ.Əliyev öz sərəncamı ilə müvafiq nazirliklərə göstəriş verdi ki, "Azərbaycan Respublikasında sənayenin inkişafına dair 2015-2020-ci illər üçün"Proqramın layihəsini 3 ay müddətinə hazırlasınlar. Sənayeləşdirmə kursunun elmi-metodoloji cəhətdən sistemləşdirilməsi və həyata keçirilməsi, çevik manevr qabiliyyətinə malik dövlət və özəl strukturlar tərəfindən qarşılıqlı və səmərəli, innovativ yanaşma əsas aparıcı xətt olmalıdır.

Təbii ki, indiki qloballaşma şəraitində yaranan məhsuldar mühitin əvəzedilməzliyindən bəhrələnmək XXI əsrin fundamental məsələlərindəndir. Bu əvəzedilməzlik Azərbaycanı həm iqtisadi, həm də geosiyasi-geostrateji baxımdan vacib, unikal təbii sərvətlərə və iqlimə malik olması ilə dünya üçün daha cəlbedici edir.

Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan iqtisadiyyatının inkişaf tarixində sovet dövlətinin sənayeləşdirmə kursu həyata keçirilib. 1920-30-cu illərdə sənayeləşdirmə kursu ətrafında elmi-metodoloji, praktiki regional xüsusiyyətlər təhlil edilib və 30 minə qədər elmi-praktiki metodoloji əsər yazılıb. Bununla yanaşı qeyd etmək lazımdır ki, 1926-cı ildə Azərbaycanda sənayeləşdirmə kursunun hazırlanması üzrə xüsusi komissiya yaradılıb. Komissiya Azərbaycan SSR-də sənayeləşdirmə ilə əlaqədar olaraq aşağıdakı istiqamətdə:

1. Pambıq-parça və ipəkçilik;

2. Dağ-mədən sənayesi;

3. Meşə sənayesi;

4. Balıqçılıq sənayesinin formalaşdırılması və inkişaf etdirilməsini nəzərdə tuturdu.

Müasir Azərbaycan demokratik, qlobal, innovativ dünyanın tədəblərinə cavab verən qanunlar-standartlar qəbul edir, əksər təşkilatlara üzv olur, idxal-ixrac işlərində yaxından iştirak edir. Sənayeləşdirmə kursunun son məqsədi olan vahid struktur xarakterini ÜDM-u formalaşdıran iqtisadiyyatın konturları müəyyənləşdirməlidir. Ümumi Daxili Məhsulun sahəvi quruluşunda sənayenin payı 2005-2010-cu illərdə 49,4%-dən 52,6%-ə yüksəlmiş, kənd təsərrüfatı 9,2%-dən 5,4%-ə enmiş, tikinti və xidmət sahələri 24,4%-dən 27,4%-ə qalxmışdır. ÜDM-un quruluşunun tədricən sənayeləşməsi tendensiyası yuxarıda qeyd etdiyimiz sənayeləşdirmə və aqrar-sənaye komplekslərinin genişləndirilməsi üçün real Dövlət Proqramının işlənməsini tələb edir.

Yeni inkişaf şəraitində Azərbaycan iqtisadiyyatının yeni əsaslarla qurulması uzun müddətli gərgin əmək, yeni təfəkkür tələb edir.

Azərbaycan iqtisadi ədəbiyyatında belə bir sual hökm sürür. Respublika üçün hansı inkişaf modeli seçilməlidir. İqtisadiyyatımız üçün hansı model-yəni Qərbi Avropa, Asiya, Yaponiya, yoxsa Türkiyə məqbuldur? Ölkələrin inkişaf səviyyəsindən asılı olaraq bu inkişaf istiqamətləri də müxtəlifdir.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İ.Əliyevin sözlərinə görə, bizim əsas məqsədimiz yeni iqtisadiyyatın yaranmasında neft gəlirlərinin səmərəli istifadə edilməsi, yüksək texnologiyalara əsaslanan yeni sahələrin yaradılmasıdır. Azərbaycan dünya üçün həm iqtisadi, həm də geosiyasi-geostrateji baxımdan vacib, unikal təbii sərvətlərə və iqlimə malik ölkədir.

İnnovasiya fəaliyyətinin dövlət tərəfindən formalaşması, tənzimlənməsi, əhatə dairəsinin genişlənməsi, məqsədli həvəsləndirilməsi sosial iqtisadi siyasətin tərkib hissəsidir. "İnnovasiya anlayışı" ingilis sözu olan "innovasion" sözündən yaranmış "yeniliklərin həyata keçirilməsi", "yeni qayda", "yeni üsul", "yeni hadisə" və.s. mənanı verir. İnnovasiya cəmiyyətin ictimai həyatında keyfiyyət göstəriciləri ilə üstünlük təşkil edən yeni, daha mütərəqqi dəyişiklikləri özündə akkumliyasiya edən ictimai, iqtisadi-sosial hadisədir. Bu eyni zamanda sosial siyasətin fərqləndirici cəhəti və yeniliyin dünya standartlarına cavab verən tələb və tövsiyələrə sürətlə qovuşmaq, onları praktiki cəhətdən nəzərə almaqla uzlaşır. İqtisadi nəzəriyyədə və təcrübədə əhalinin yaşayış durumu sosial siyasətin strateji məqsədi olmalı və bu məqsədə çatmaq üçün ölkələrin daxili elmi, texniki-texnoloji, idarəetmə mənbələri üzə çıxarılmalıdır və ya ona çatmaq yolları müəyyənləşdirilməlidir.

Müasir Azərbaycan iqtisadiyyatının yeni prinsiplər əsasında formalaşmasının başlıca istiaqəmlərindən biri- istehsala yararlı xammalın hazır məhsula qədər emal prosesi elmi-texnoloji, elm, təhsil və elm tutumlu köməkçi istehsal sahələrinin, xidmətlərin yaranmasıdır. Qeyd etmək lazımdır ki, maddi istehsalın, xidmət sahələrinin strukturunun hərtərəfli formalaşması və regionlar üzrə tarazlı, təbii resurslara uyğun sistemləşməsi, müstəqil Azərbaycan iqtisadiyyatının xarakterini diktə edən zərurətdir.

Dövlət müstəqilliyini bərpa etmiş Azərbaycan respublikasında bazar münasibətləri və sahibkarlığın genişlənməsi istiqamətində regionlarda emal sənayesinin dərinləşdirilməsinin mühüm sosial-iqtisadi əhəmiyyəti var.

Azərbaycanda ixtisaslaşdırılmış regionlarda azad iqtisadi zonaların (AİZ) yaradılması üçün əlverişli coğrafi potensial, zəngin xammal ehtiyatları, əlverişli təbii-iqlim şəraiti, məhsuldar torpaq sahələri mövcuddur. Azərbaycanın bir sıra regionlarında texniki-iqtisadi bazaya malik emal sənayesi, istehsal sahələri və infrastruktur obyektləri, elmi potensial və ixtisaslı kadr ehtiyatı mövcuddur. Bunun müqabilində Xammalın hazır məhsula qədər istehsal prosesinin, onun infrastrukturunun yaradılması regionlarda ixtisaslı kadr hazırlığına, onun sosial-iqtisadi nəticələrinə müsbət təsir edən önəmli amillərdəndir. Bölgələrdə yeyinti və yüngül-sənaye sahələrinin genişləndirilməsi yeni iş yerlərinin açılması ilə bərabər bir çox sosial-iqtisadi problemləri həll etmiş və edəcəkdir.

Regionlarda tarazlı inkişaf siyasətinin həlli üçün güclü təbii-iqtisadi potensial, ixtisaslı kadr hazırlığı dövlətin və sahibkarlığın maliyyə köməkliyinə çıxış imkanları kifayət qədərdir.

Akif ƏSGƏROV

iqtisadiyyat üzrə fəlsəfə

doktoru

525-ci qəzet.- 2014.- 7 fevral.- S.6.