Yalan, aldatma, məkr və hiyləgərlik

(davamı)

Dələduzun rəngarəng yalan axınında həqiqətin bircə damlasına da rast gəlmək mümkün olmur. Bir qayda olaraq həqiqətə nifrət edənlər daha çox yalan danışırlar. Yalan kabusu heç də qorxu hissi yaratmamalıdır. ABŞ-ın görkəmli dövlət xadimi və böyük demokratı Tomas Ceffersonun dediyi kimi, “Həqiqətdən dəhşətə gəlməyən yalandan heç də qorxmamalıdır”.

Yalan nadir hallarda şər məqsəd güdülmədən, ondan hansısa fayda umulmadan istifadə edilir. Yalan çox hallarda məkrə, aldatmaya xidmət edir, hiyləgərlik silahı kimi çıxış edir.

Məkr insanın xüsusiyyətidir, kələk gəlmək, hiylə və şər məqsədlərə, əməllərə meyl etmək, bunlar adətən zahirən xoş münasibətlər bəslənməsi ilə ört-basdır edilir, belə niyyətlərlə xarakterizə olunan davranışın məcmuudur. Məkr hətta ünsiyyətdə də təhlükə mənbəyi olur və gizli düşməncəsinə münasibətlərin mövcudluğunu vaxtındaca müəyyən etməyə imkan vermir, lakin onlar sonralar gözlənilmədən aşkara çıxır. Başqa sözlə dedikdə, məkr buna xidmət edən insanların əməlidir.

Ədəbiyyatda və incəsənətdə çox vaxt məkrli adamlar ağır halların, faciələrin baş verməsində mühüm rol oynayırlar. Fransız yazıçısı Fransua Rablenin “Qarqantua və Partaqruel” romanında həqiqət axtaran Panurq yalançı və xəsis taciri cəzalandırmaq istəyir. Gəmidə ölkəsində satmaq üçün qoyun sürüsü aparan tacir öz qoyunlarını Yasonun arqonavtlarının axtardığı “qızıl yun” verən qoyunlarla müqayisə edir, Fransada onları çox baha qiymətə satacağını bildirir. Panurq tacirdən üç livrə bir qoyun aldı və onu dənizə atdı, onun arxasınca digər qoyunlar mələşib özlərini dənizə tullayırdılar. Tacir dözməyib, onları saxlamağa çalışdı, nəhayət, iri bir qoyundan yapışdı ki, buna son qoysun. Həmin qoyun isə özu ilə birlikdə taciri də sürüyüb, dənizə atdı. Axı hələ Aristotel qoyunu ən səfeh heyvan adlandırmışdı. Palurq yalançı və özündən razı taciri belə qəddarlıqla cəzalandırdı.

İngilis dramaturqu Uilyam Şekspirin “Otello” pyesində Yaqonun məkri nəticəsində təkcə qısqanc mavrın məhəbbəti deyil, həm də bütün ürəyi ilə sevdiyi Dezdemona onun qətlə yetirməsi nəticəsində məhv oldu. Viktor Hüqonun “Səfillər” romanında Tenardye pul qazanmaq xatirinə hər cür alçaq məkrə və hiyləgərliyə əl atır, ona xeyirxahlıq edənlərə də pislik etməkdən çəkinmir. Digər romanı olan “Paris Notr-Dam kilsəsi”ndə keşiş Klod Frollo din xadimi olduğu halda qısqanclıqdan yaranan nifrətinə, məkrinə görə cinayətlərə əl atmaqdan çəkinmədiyi halda, onun tam əksi olan Kvazimodo isə eybəcərliyinə görə insana bənzəməsə də (onun adı da “saxta, həqiqi olmayan insan” sözündən əmələ gəlmişdir) həyatı boyu xeyirxahlıq toxumu səpməyə çalışır, daim tam insanlıq xüsusiyyətləri nümayiş etdirir.

Yapon yazıçısı Akutaqavanın “Xristianın ölümü” adlı hekayəsində Naqasakidə xristian kilsəsindəki Lorentso adını götürmüş gənc yapona bir tacirin qızı vuruldu. Qız Lorentsonu hər vəchlə ələ keçirməyə can atırdı.. Avropalı keşiş oğlandan onun qızla yaxınlığı barədəki şayiələr haqqında soruşanda, o, bildirdi ki, belə şey olmamışdır və ola da bilməz. Bir həftə sonra söhbət gəzməyə başladı ki, çətir tacirinin qızı hamilədir. Bundan sonra Lorentsonu kilsədən xaric etdilər və o, şəhərin kənarında məskunlaşdı və dilənçi həyatı sürməyə başladı. Lorentso kilsədən çıxarıldıqdan sonra tacirin qızının qızı oldu. Sərt xasiyyətli atası öz ilk nəvəsini sevirdi. Bir il daha keçdi. Gözlənilməyən bədbəxtlik – dəhşətli yanğın baş verdi. Naqasakinin yarısı bir gecəyə bütünlüklə yandı. Atası qızı ilə küçəyə atıldı, yalnız bu vaxt onlar körpəni yadlarına saldılar. Heç kəs uşağı xilas edə bilmirdi. Qəflətən Lorentso irəli, alovlanan divarın arxasına cumdu. Adamlar güman edirdi ki, valideyn sevgisi onu buna məcbur edir. Bu vaxt əlləri üstündə körpə olan Lorentso göründü və o, elə həmin dəqiqəcə gözdən itdi. Gənc qadın və atası sevinclərini gizlədə bilmirdilər. Lakin həmin gecənin faciəli əhvalatları bununla bitmədi. Nəfəsi kəsilən Lorentsonu kilsənin yanına gətirib qoydular. Qız ağlaya-ağlaya keşişə etiraf etdi ki, Lorentso dini inamına görə mənimlə soyuq davranırdı. Qəzəbdən də mən uşağımın ondan olduğunu dedim ki, ondan qisas alım. Lorentso isə günahına görə mənə nifrət etmədi, təhlükəyə baxmadan qızımı od cəhənnəmindən çıxardı.

Lorentsonun saçları, dərisi möhkəm yanmışdı, qolları və qılçaları hərəkət etmirdi. Keşiş birdən öz ayağının altında uzanmış Lorentsoya diqqətlə baxdı. Onun yanaqlarından yaş axırdı. Yanmış paltarın altından iki təmiz bakirə qız döşləri görünürdü. Deməli Lorentso qız imiş. Onun sonrakı həyatından heç nə məlum deyildi. Axı nə mənası vardır? İnsanın həyatında ən qiymətli şey – könlün təkrarolunmaz ali hərəkətidir. Tacirin qızı isə ona böhtan atmaqla böyük haqsızlığa yol vermişdi.

Azərbaycan yazıçısı Süleyman Rəhimovun “Mehman” povestindəki Qaloşlu adam obrazı xalq dilində məkrliliyin, xəbisliyn simvoluna çevrildi. İyrənc hərəkətlərə yol verənlər onun adı ilə adlanırdı. Mənəvi törəmələri isə imkan düşən kimi onun nümunələrindən ilhamlanıb, Qaloşlu adam kimi hərəkət edirlər. Çox güman ki, onlardan heç kəs yunan mifologiyasındakı Atrid lənətindən də uzaq qaça bilməyəcəkdir.

Bibliyada təsvir olunan

aldatma və məkr hadisələri

Sivilizasiyaya qədəm qoyan xalqlar qədim ibtidai əcdadlarından fərqli olaraq yalandan bol-bol istifadə etməklə öz məqsədlərinə çatmağa, problemlərini həll etməyə nail olurdular. Təəssüfə səbəb olan bir hal ondan ibarətdir ki, bəzən hətta müqəddəs sayılanlar, özünü Allahın seçilmiş elan etdiyi xalqın peyğəmbərləri də adi bir problemlə üzləşdikdə yalana əl atmaqdan çəkinmirdilər. Yalanın, aldatmanın güclü bir silah kimi istifadə edilməsinə aid hadisələrə Bibliyada tez-tez rast gəlinir. Burada ilk hiyləgərlik, məkr simvolu kimi ilan göstərilir. İlk iki insandan biri olan Həvvanı ilan yoldan çıxarıb, onu nəyin xeyir və şər olduğunu bildirən ağacın meyvəsini yeməyə şirnikləndirdi, Allahın göstərişinə tabe olmaqdan yayındırdı. Allah bunu onlara qadağan etmişdi və meyvəni yeyənin mütləq öləcəyini demişdi. İlan isə bildirdi ki, siz həmin meyvəni yesəniz ölməyəcəksiniz, çünki Allah bilir ki, siz bu meyvəni yesəniz, onun özünə bənzəyəcəksiniz və nəyin xeyir, nəyin şər olduğunu biləcəksiniz. Qadın bu ləzzətli meyvəni daddıqdan sonra ərini də dilə tutdu ki, onu yesin. Bu vaxt onlar çılpaq olduqlarını anlayıb, əncir yarpaqlarını tikib, onunla bədənlərini örtdülər. Allah bunu gördükdə qadın öz günahını etiraf etdi, həmin meyvəni yemək üçün ilanın onu aldatdığını bildirdi. Beləliklə, ilk günaha batma baş verdi.

Allah onları cəzalandıracağını bildirdi və hökmünü elan etdi. İlan bütün heyvanlardan fərqli olaraq bu lənəti ömrü boyu daşımalı idi. Həmin vaxtdan etibarən ilan qarnı üstündə sürünəcəkdi. Qadının və ilanın törəmələri isə daim bir-birinə düşmən olacaqdı. Qadının hamilə vaxtı narahatlığı artacaq və o, uşaqlarını ağrı ilə müşayiət olunmaqla doğacaqdı, həm də daim ərinə tabe olacaqdı. Kişi isə bütün ömrü boyu özü üçün qida istehsal etməkdən ötəri ağır zəhmət çəkəcək, onun alın təri torpaqda hər şeyi istehsal etməyə imkan verəcəkdir.

Allah icazə verə bilməzdi ki, həyat verən ağacın meyvəsini onlar yesinlər və əbədi yaşasınlar. Ona görə də Sahib Allah Adəm və Həvvanı Edem bağından qovdu. Bəşəriyyətin ilanın hiyləsinə uyan əcdadları ilk günaha batdıqlarına görə Allahın hiddətinə səbəb olmaqla, beləcə cəzalandırıldılar.

Təəssüf ki, sonralar da müqəddəs insanlar düşdükləri çətinliyə görə yalana, aldatmaya əl atmaqdan çəkinmədilər. Xanaanda baş verən aclığa görə Abram Misirə üz tutmalı oldu. O, Misir ərazisinə daxil olarkən arvadı Saranın gözəlliyinin onlara bədbəxtlik gətirəcəyini güman etdiyindən, ona dedi ki, əgər sənin mənim arvadım olduğunu başa düşsələr, məni öldürəcək, sənin isə yaşamağına imkan verəcəklər. Onlara de ki, bacımsan, bu vaxt onlar mənə də yaşamağa imkan verməklə, həm də yaxşı münasibət göstərəcəklər.

Misirlilər həqiqətən də onun arvadının çox qəşəng olduğunu görüb, bünü çara xəbər verdilər. Beləliklə, qadın çarın sarayına götürüldü. Çar qadınla yaxınlığına görə Abramla yaxşı davrandı və ona qoyun, qaramal sürüsü, qullar və dəvələr verdi.

Lakin çar Sara ilə intim yaxınlıq etdiyinə görə Sahib ona və xalqına dəhşətli xəstəliklər göndərdi. Çar Abramı tapdırdı, onun niyə belə hərəkət etdiyinin və Saranın öz arvadı olduğunu deməməsinin səbəbini soruşdu: “Nəyə görə onun sənin bacın olduğunu dedin və buna görə də mən onunla öz arvadım kimi davrandım”. Arvadını çar ona qaytardı və çıxıb getməsi barədə göstəriş verdi. Abram arvadı və bütün mülkiyyəti ilə birlikdə Misiri tərk etdi.

Abrahamın (Abram artıq belə adlanırdı, çünki Allah vəd etmişdi ki, o, bir çox millətlərin əcdadı olacaqdır. Abraham isə yəhudi dilində “çoxlu millətlərin əcdadı” kimi səslənir) oğlu İsaak Rebekka ilə evləndikdən sonra onların ekiz oğlanları oldu. Körpələr doğulmamışdan əvvəl analarının bətnində də bir-birilə mübarizə aparırdılar. Qadın bundan narahat olduqda, Sahib ona bildirdi ki, sənin bətnində iki millət var, sən iki rəqib xalqa həyat verəcəksən. Onlardan biri digərindən güclü olacaqdır və kiçik uşaq ondan böyük olana xidmət edəcəkdir. Qadın doğanda birinci körpə kürən olmaqla, onun dərisi tüklü kürkə bənzəyirdi. Ona görə də onu Esey – yəhudi dilində bu söz “tüklü” mənasını verir, – adlandırdılar. İkinci körpə isə Eseyin dabanından möhkəm yapışıb doğulmuşdu. Ona görə də onu yəhudi dilində “daban” mənasını verən Ceykob adlandırdılar.

Oğlanlar böyüyürdülər. Esey fərasətli ovçu idi, çöllərdə keçən həyatı sevirdi. Ceykob isə sakit adam olmaqla evdə qalırdı. İsaakın Eseydən xoşu gəlirdi, çünki onun övladığı heyvanların ətini yeməkdən həzz alırdı, Rebekka isə Ceykobu daha çox sevirdi.

Bir dəfə Ceykob lobya şorbası bişirmişdi, Esey isə bu vaxt ovdan qayıtmışdı. O, ac idi və qardaşından ona yeməyə bir şey verməsini xahiş etdi. Ceykob isə ona dedi ki, əgər ilk doğulan oğulun hüquqlarını mənə versən, bunu edərəm. Esey bununla razılaşdı, çünki acından ölürdü, bir də ki, onun hüquqları bu vaxt ona nə verə bilərdi? Esey and içib, öz hüquqlarını Ceykoba verdi. Bundan sonra qardaşı ona bir az çörək və şorba verdi. Beləliklə, Ceykob qardaşının zəifliyindən istifadə edib, hiyləgərliklə onun hüquqlarını mənimsədi.

İsaak qocalanda kor olmuşdu. O, öz böyük oğlu Eseyi çağırtdırıb ona dedi ki, görürsən ki, mən qocalmışam və tezliklə öləbilərəm. Nizəni və oxunu götür, ölkənin içərilərinə keç və mənə bir heyvan vur gətir. Ondan dadlı xörək bişir və mənə ver. Onu yedikdən sonra, ölümümdən əvvəl sənə öz xeyir-duamı verəcəyəm.

İsaak oğlu Eseylə belə söhbət edəndə, Rebekka bunları eşidirdi. Esey ova gedəndə o, Ceykoba atasının böyük qardaşına dediyi sözləri söylədi. Sonra isə davam edərək dedi ki, mənə qulaq as və nə desəm, onlara əməl et. Sürüyə get və iki kök cavan keçini tutub gətir. Mən onlardan atanın xoşu gələn xörək hazırlayacağam. Sən xörəyi ona apararsan və o, ölməmişdən əvvəl sənə xeyir-dua verəcəkdir.

Ceykob isə anasına dedi ki, axı sən bilirsən ki, Eseyin dərisi tüklüdür, mənim dərim isə hamardır. Əgər atam mənə toxunsa, onu aldatdığımdan hali olacaqdır. Bu yolla mən xeyir-dua əvəzinə lənətlənə bilərəm. Anası isə ona cavab verdi ki, qoy sənin lənətin mənə gəlsin, mən nə demişəmsə onları et və get keçiləri mənə gətir. O, keçiləri tutub anasına gətirdi və Rebekka ərinin xoşladığı xörəyi bişirdi. Sonra oğluna Eseyin ən yaxşı paltarını geyindirdi. Onun qolunun üstünə və boynunun tüksüz hissinə keçi dərilərini qoydu. Çörəklə birlikdə bişirdiyi ləzzətli xörəyi ərinə göndərdi.

Ceykob atasının yanına gələndə atası onun hansı oğlu olduğunu soruşdu. Ceykob cavab verdi ki, sənin böyük oğlun Eseyəm, nə demişdinsə, onu da etdim. Xahiş edirəm otur və gətirdiyim əti bir qədər ye ki, mənə öz xeyir-duanı verəsən. İsaak soruşdu ki, bəs necə oldu ki, sən bunu belə tez tapdın. Ceykob cavab verdi ki, sənin Allahın olan Sahib onu tapmaqda mənə kömək etdi. Ceykoba dedi: “Yaxın gəl ki, mən sənə toxuna bilim. Sən həqiqətənmi Eseysən?” Ceykob ona yaxınlaşdıqda, atası ona dedi: “Sənin səsin Ceykobunkuna bənzəyir, lakin əllərin Eseyin əllərinə oxşayır”. O, Ceykobu tanımadı, çünki onun əlləri Eseyinki kimi tüklü idi. Atası ona xeyir-dua vermək istəyəndə, yenə də soruşdu: “Sən həqiqətən Eseysən?” “Mənəm” – deyə o, cavab verdi.

(Ardı var)

Telman Orucov

525-ci qəzet.- 2014.- 8 fevral.- S.15.