Sufi təfəkkürünün böyük nümunəsi elmi ictimaiyyətimizə bir töhfə kimi

Farsdilli ədəbiyyatın görkəmli tədqiqatçısı, tanınmış şərqşünas alim, AMEA-nın Akademik Ziya Bünyadov adına Şərqşünaslıq İnstitutunun mənbəşünaslıq və yazılı abidələrin tədqiqi və nəşri şöbəsinin müdiri, filologiya üzrə elmlər doktoru, professor Mehdi Kazımov özünün yeni dəyərli əsərləri və tərcümələri ilə daima elmi ictimaiyyəti sevindirir.

Mehdi Kazımov respublikamızda sufi ədəbiyyatının ən görkəmli tədqiqatçılarından biridir. Alimin bu sahədəki fəaliyyətində orta əsrlər sufi fikrində böyük iz qoymuş ən görkəmli sufi müəlliflərindən olan Nəcm əd-Din Razi yaradıcılığı da önəmli yerlərdən birini tutur. Daha əvvəl Nəcm əd-Din Razinin "Eşq və əql"ini farsca orijinaldan tərcümə etmiş M.Kazımov bu dəfə həmin müəllifin "Mirsad əl-ibad min əl-məbdə ilə-l-mə`ad" ("Allah bəndələrinin yolu başlanğıcdan qayıdışa qədər") əsərinə müraciət etmişdir. O, bu əsəri fars dilindən rus dilinə tərcümə edərək, "Ön söz" və qeydlərlə kitab şəklində oxuculara çatdırmışdır.

İnstitutdan AzərTAc-a bildirmişlər ki, elmi ictimaiyyətə akademik V.Məmmədəliyevin və tarix üzrə fəlsəfə doktoru E.Ağayevanın elmi redaktorluğu ilə təqdim edilən bu kitab sufiliyin və bütövlükdə islamın problemləri, orta əsrlər fəlsəfəsi, ədəbiyyatı və mədəniyyəti məsələləri ilə bağlı tədqiqat aparan mütəxəssislər üçün böyük töhfədir.

1177-ci ildə Reydə anadan olmuş Nəcm əd-Din Razi həyatının çox hissəsini vətənindən uzaqlarda - Suriyada, Misirdə, Hicazda, İraqda, Xorasanda və başqa yerlərdə keçirməli olmuşdur. Ömrünün sonunu Bağdadda keçirmiş və 1257-ci ildə həmin şəhərdə dünyasını dəyişmişdir.

Sufi nəzəriyyəçisi kimi tanınan Nəcm əd-Din məhsuldarlığı ilə seçilmiş və bir çox nəsr və nəzm əsərlərinin müəllifi olmuşdur. Onun əsərləri sırasında "Mirsad əl-ibad"dan savayı "Mərmuzat-i Əsədi", "Mənarət əs-sayerin", "Risalət ət-teyr", "Sirac əl-kulub", "Eşq-ü əql" və digərlərini qeyd etmək olar. Yaradıcılığının zənginliyi ilə seçilən müəllifin sufi mühitində, ziyalı dairələrində ən çox tanınmış əsəri məhz "Mirsad əl-İbad" olmuşdur. Bu əsəri ilk olaraq bir qrup dərvişin xahişi ilə yazan Nəcm əd-Din Razi məşhur sufi şeyxi Şihabəddin Əbu Həfs Ömər Sührəverdi ilə görüşündən sonra yenidən bu işə qayıtmış və onu 1223-cü ildə tamamlamışdır.

Professor Mehdi Kazımov təqdim etdiyi kitaba yazdığı "Ön söz"də Nəcm əd-Din Razinin həyat və yaradıcılığı haqqında məlumat verir, onun əsərlərindən ətraflı söz açır. M.Kazımovun rus dilində tərcüməsində təqdim olunan "Mirsad əl-İbad" 5 fəsil və 40 yarımfəsildən ibarətdir. Bu əsər sufi nəzəriyyəsi və praktikasının kompleks məsələlərinə həsr olunmuşdur. Əsərin giriş hissəsində bütün fəsil və yarımfəsillərin adları göstərilir və əsərin yazılmasının məqsədi qeyd edilir.

Müəllif əsərinin girişi olan birinci fəslin 3 yarımfəslində onun əhəmiyyətini qeyd edərək faydalarından söz açır. Burada təqdim edilən tarixi məlumatlar müəllifin həyat yolunun müəyyən mərhələlərini öyrənməyə kömək edir.

Beş yarımfəsildən ibarət olan ikinci fəsildə ruhların təbiətindən, mülk və mələkut aləmindən, insanın yaradılışından söz açılır, ruhun cismə daxil olması izah edilir.

"İnsanların mövcudluğu haqqında" adlanan üçüncü fəsil əsərin ən böyük və mərkəzi qismidir və burada 20 yarımfəsil yer alır. Burada Həzrət Məhəmmədin peyğəmbərlik missiyası, insanın bədəninin tərbiyəsi, ruhunun və qəlbinin təmizlənməsi məsələlərinə toxunulur. Növbəti yarımfəsillərdə insanın ruhi kamilləşməsi üçün şeyxə ehtiyacdan bəhs olunur, şeyxlərin, müridlərin malik olduqları keyfiyyətlər göstərilir. Müəllif burada, həmçinin zikrin əhəmiyyətini qeyd edərək zikr etməyin qayda və üsulları, yeri və zamanı barədə söz açır.

"Xoşbəxt və bədbəxt ruhların qayıdışı" adlanan 4-cü fəsildə müəllif insan şəxsiyyətinin sakitləşdirici, ruhlandırıcı, qınayıcı və hökm edən ruhlarını qeyd edərək onların hansı kateqoriyalı insanlara aid olduğunu göstərir və ruhun da bu və ya digər kateqoriyaya aid olmasından asılı olaraq, cənnətə və ya cəhənnəmə yol alacağını qeyd edir.

"Müxtəlif qrup insanların yolu" haqqında 5-ci fəsildə orta əsrlər cəmiyyətinin nümayəndələrinin həyat tərzi əks olunur. Əxlaqi-didaktik xarakter daşıyan bu fəsil hakim zümrələrdən tutmuş sənətkarlara, əkinçilərə qədər müxtəlif təbəqələrdən olan insanların mövqeyi, davranışı, maraqları və yollarının xüsusiyyətlərinə həsr olunmuşdur.

Kitabın sonunda M.Kazımov əsərdə rast gəlinən bəzi sözlərin izahını 447 qeyddə verir, həmçinin hədislərin, şəxs adlarının və coğrafi adların göstəricisini təqdim edir.

525-ci qəzet.- 2014.- 13 fevral.- S.7.