Sevənlər mərd olurlar...

Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və balet teatrinin "toska" tamaşasi haqqinda qeydlər

Dünyaca şöhrətli İtaliya bəstəkarlıq məktəbinin ən qüdrətli nümayəndələrindən biri də Cakomo Puççinidir. Onun adı Cüzeppe Verdi kimi dahi musiqiçi ilə yanaşı çəkilir. Bəstəkarın "Bohema", "Cio-Cio-San", "Toska" və s. operaları bu gün də möhtəşəm teatrların repertuarlarında öncül mövqe tutur.

İndi əsas məqsəd Bakı səhnəsində göstərilən "Toska" operasının tamaşasından aldığım təəssüratlarımı sənətsevərlərimizlə bölüşməkdir. Fəqət bununla yanaşı, "Toska" ilə bağlı daha geniş rakursda söhbət açmağı məqsədəuyğun hesab edirəm.

Cakomo Puççini məşhur musiqiçilər nəslindəndir. Onun babası və atası da ömürlərini musiqiyə həsr ediblər. 1858-ci il dekabrın 23-də anadan olmuş Cakomo Milan Konservatoriyasının yetirməsidir. Elə ilk operaları - "Villisi", "Edqar" əsərlərinin tamaşalarından dərhal sonra o, tanınmağa başladı. Az sonra C.Puççini bir-birinin ardınca "Bohema", "Toska", "Cio-Cio-San", "Qərbli qız" operalarını ərsəyə gətirdi. Məhz həmin əsərlərin səhnə təcəssümündən dərhal sonra Cakomo dünyada daha böyük şöhrət qazandı. Çünki adları sadalanan operaların tamaşaları bəstəkara yaradıcılıq qələbələri bəxş etdi. C.Puççini artıq öz sağlığında klassik bəstəkar "statusu" almışdı. O, çoxsaylı pərəstişkarlarının sevimlisinə çevrilmişdi. Bəstəkarın operalarının tamaşaları təkcə İtaliyada yox, dünyanın saysız-hesabsız məşhur teatr kollektivləri içərisində qüdrətli vokalçıların yetişib təkmilləşməsinə güclü təkan verib. Yeri gəlmişkən, "Toska" ilə bağlı bəzi məqamlara da diqqət çəkmək istəyirəm.

Fransız dramaturq Viktor Sardunun "Toska" pyesinin süjeti uzun müddət C.Puççininin diqqət mərkəzində olub. İlk dəfə o, "Toska"nı məşhur Sara Bernarın iştirakı ilə 1883-cü ildə Milan Teatrında görüb. Dramın ümumi pafosu, İtaliya tarixində ən çətin bir məqamı əks etdirən maraqlı süjet xətti Puççininin duyğularına cavab verirdi. Odur ki, bəstəkar yaxın dostları L.İllikadan və C.Cakoradan xahiş edir ki, həmin pyesin motivləri əsasında libretto yazsınlar. Son nəticədə üç pərdəli həmin libretto C.Puççininin eyniadlı operasının əsasını təşkil edir. İlk dəfə 1890-cı ildə göstərilən "Toska" operası bu günədək də dünya teatrlarının səhnələrində zəfər yürüşünü davam etdirir.

C.Puççininin adı və yaradıcılığı Azərbaycanın da klassik opera pərəstişkarlarına yaxşı tanışdır. Onun "Bohema", "Cio-Cio-San", xüsusən də "Toska" operalarının uğurlu səhnə təcəssümü təqdirəlayiqdi. Bu tamaşalarda çıxış edən vokalçılar sözün böyük anlamında əsl məktəb keçmişlər. İlk növbədə "Toska" teatrımızın yaradıcılıq tarixində xüsusi yer tutur.

Səhnəmizin Toskaları - görkəmli vokalçılar Firəngiz Əhmədova, Xuraman Qasımova, Qərinə Kərimova misilsiz ifaları ilə ürəklərdə iz qoyublar. Opera tamaşalarında Kavaradossi, Skarpiya partiyalarının əvəzsiz ifaçıları olmuş Lütfiyar İmanov və Müslüm Maqomayev kimi sənət korifeylərinin misilsiz çıxışları heç zaman unudulmayacaq. Xatırladım ki, 1977-ci ilin əvvəllərində "La-Skala"da qısamüddətli təcrübi təhsilini başa vurub Vətənə qayıdan L.İmanov dərhal da səhnəyə çıxaraq məhz "Toska" tamaşasında Kavaradossi partiyasının italyan dilində səhnə təcəssümü ilə musiqili teatrımızın tarixində yeni dolğun bir səhifə açmağa nail oldu.

Ümumiyyətlə deyək ki, bir məsələdə bakılı sənətsevərlərin bəxtləri gətirib. Belə ki, dünya şöhrətli vokalçılar teatrımızın qonaqları qismində klassik operaların tamaşalarında, o cümlədən də "Toska"da əsas rollarda səhnəyə çıxıblar. Bu mənada, qardaş Türkiyədən olan sənət ustalarının çıxışları həmişə xüsusi maraq doğurub, uğurla nəticələnib.

Dost diyarın ünlü sənətçiləri olan Ayxan Boranın, Suna Koratın, Eşin Afşarın, Mete Uğurun, Özgül Tanyerinin, Atilla Manizadənin şəhərimizdə müxtəlif opera tamaşalarında misilsiz ifalarını unutmaqmı olar?!

Bu gözəl ənənə davam etməkdədir. Neçə gün öncə Ankara Opera və Balet Teatrının direktoru, eyni zamanda görkəmli tenor kimi şərəfli səhnə fəaliyyətini də davam etdirən Aykut Çinar və İstanbul Opera və Balet Teatrının istedadlı solisti, dəyərli vokalçı Dəniz Yetim "Toska" operasında müştərək iştirakları ilə sözün həqiqi mənasında salondakılara əsl sənət çələngi bağışladılar. Tamaşada digər bir qastrolçu da iştirak edirdi. Belarus Opera və Balet Teatrının solisti, vokalçıların beynəlxalq müsabiqəsinin laureatı, əməkdar artist Vladimir Qromov Skarpia partiyasını çox uğurla təcəssüm etdirdi. Bu qonağı da tamaşaçılarımız sürəkli alqışlarla qarşıladılar. Onun Skarpiası bəzi məqamlarda Müslüm Maqomayevin ifa manerasını xatırladırdı. Ancaq V.Qromov partiyanın dolğun təcəssümü naminə öz fərdi yaradıcılıq potensialını da səfərbər etməyə müvəffəq ola bilmişdi.

Dəniz Yetim gözəl səsli bir vokalçı kimi Azərbaycan sənətsevərlərinə yaxşı tanışdır. O, Bakıda keçirilmiş vokalçıların Bülbül adına Beynəlxalq müsabiqəsində "Qran-pri" mükafatına layiq görülüb və sonradan "Toska" tamaşasında uğurlu iştirakı ilə yaddaşlarda qalıb. Dəniz Yetim dünyanın bir sıra məmləkətlərində qastrollarda olub, müqtədir teatrların tamaşalarında uğurlu çıxışları ilə rəğbət qazanıb. Bakı səhnəsində "Toska" tamaşasındakı növbəti çıxışında biz bunun bir daha əyani şahidi olduq. Görkəmli vokalçının Toskası sadəlövhlüyü qədər də çılğındır, qəti və inadcıldır. İstər lirik və istərsə dramatik səhnələrdə o, öz səsini əla idarə etməklə eyni zamanda obrazın səhnəqrafik həllində artist olaraq bacarığını göstərdi. Vokal keyfiyyətlərini artistlik istedadı ilə qovuşduran sənətçi obrazın bitkin təcəssümünə nail oldu.

Aykut Çinarın da ifası hər cür tərifə layiqdir. O da çox maraqlı yaradıcılıq ömrü yaşayıb, müxtəlif ölkələrdə keçirilən musiqi ifaçılarının müsabiqələrində iştirak edib, ödüllərə layiq görülüb. Son bir neçə ili Ankara Dövlət Opera və Balet Teatrında çalışan bu gözəl tenor eyni zamanda teatrın direktoru vəzifəsini daşıyır. Onun həm klassik Qərb operalarının, həm də türk milli operalarının tamaşalarında canlandırdığı obrazlar silsiləsi tamaşasıya unudulmaz anlar bəxş edir. Aykut Çinarın zəngin yaradıcılığı, yüksək səhnə mədəniyyəti, ifa səviyyəsi hər zaman mətbuatın diqqət mərkəzindədir. Özü də o, uğurlarını yalnız doğma ölkəsinin səhnələrində yox, dünyanın bir sıra teatrlarının tamaşalarında qastrol çıxışları zamanı əldə edib. Təsadüfi deyil ki, Aykut Ankara Konservatoriyasında vokal sənətindən dərs deyir.

A.Çinar səhnədə obrazın dəyişkən məqamlarını özünün yüksək ifa mədəniyyəti ilə dolğun açıqlamağa müvəffəq oldu. İstər aşağı, istərsə də yüksək registrdə rəssam Kavaradossi partiyası ecazkar səs çalarlarında dolğun təsir bağışladı.

"Toska"- C.Puççininin ən dəyərli operaları sırasında özünün zəngin, əlvan musiqisi ilə çox fərqlənir. Odur ki, operadakı partiyalar ifaçıdan yüksək sənətkarlıq bacarığı tələb edir. Biz həm Dəniz Yetimin, həm Aykut Çinarın, həm də belaruslu qonağımız Vladimir Qromovun ifalarında məhz belə bir səhnə ustaları ilə qarşılaşdığımıza əmin olduq.

Hazırda Bakı teatrının repertuarında özünə möhkəm yer alan "Toska" operası ilk dəfə təxminən 40 il bundan öncə Rusiyalı rejissor, Xalq artisti Aleksandr Petrovun quruluşunda tamaşaya qoyulub. Bir neçə dəfə üzərində bərpa işləri aparılsa da, quruluş əsasən əvvəlki təqdimatında tamaşaçılara çatdırılır. Dəyişən yalnız ifaçı solistlərdir.

Azərbaycan Akademik Opera və Balet Teatrının yaradıcılıq fəaliyyətində baş verən mühüm bir məsələ ilə əlaqədar da fikir söyləməyə ehtiyac var. Belə ki, Akif Məlikov teatrın direktoru təyinatını alandan sonra kollektiv novator axtarışları yolunda gözəçarpacaq nailiyyətlər qazanıb.

A.Məlikov dünyanın müxtəlif ölkələrindəki güclü truppaya malik teatr kollektivləri ilə sıx yaradıcılıq təması qurub, qüdrətli vokalçıların, dirijorların, balet ustalarının Bakı səhnəsində mütəmadi çıxışlarına nail olub. Yeni adlar, orijinal ifalar, böyük ustalıq səviyyəsi və s. həmişə tamaşaçıda maraq oyadır. Teatrda məhz belə yaradıcılıq yoluna üstünlük verilməsi həm yerli solistlərimizin öz sənətkarlıq səviyyələrini daha da yüksəltməsinə, həm də tələbkar tamaşaçılarımızın dünya şöhrətli sənət xadimlərini canlı görməklə onların ifalarından əsl estetik zövq almasına səbəb olur. Bu yolda teatra daha böyük uğurlar arzulayırıq.

525-ci qəzet.- 2014.- 28 fevral.- S.8.