“Dörd il əvvəlin söhbəti!”
İyulun 2-i gözəl alim, şair- publisist Aydın Səlimzadənin
İsmayıllıda keçirilən anım tədbirinə
getmişdim.
Tədbirdən sonra qələm dostum, “Xalq qəzeti”nin bölgə müxbiri İlqar Musaoğlu ilə
(bütün dostlar kimi, mən də ona “İlqar
Musayeviç” deyirəm) Buynuza getməyi qərara aldıq. Eşitmişdik M. Yaqub xəstədi. Buynuz
yoluna çıxanda yadıma düşdü ki, 2010- cu ilin
elə bu vaxtları mən, yazıçı- publisist
İntiqam Mehdizadə, rejissor Vəli Səyyadi və dostumuz
Allahyar Muradovla Buynuz yolunun üstündə, meşədəki
kafedə M.Yaqubun başına
yığışmışdıq. Söhbət
o qədər şirin idi ki, diktofonu yandırmalı oldum.
Heç özüm də bilmədim bu söhbət
nə vaxt müsahibəyə çevrildi. Düzü, heç Musa müəllim də bunun fərqində
deyildi.
İndi üzü Buynuza gedəndə, o söhbət
yadıma düşdü. Fikirləşdim ki, Bakıya
qayıdan kimi, onun bəzi fraqmentlərini yazıya
köçürüm... Mənim ilk şeirimi
Musa Yaqub çap eləyib. O vaxt İsmayıllıda
çıxan “Zəhmətkeş” qəzetinin redaktoru olan
M.Yaqub, yadımdadı, o şeirimin bir misrasında düzəliş
eləmişdi.
Onda, təzəcə 21 yaşa keçmişdim. İndi 59
yaşım var. Musa müəllim isə ağır-
ağır 80 yaşın qapısına yaxınlaşır.
İndi isti bir yay gecəsidir. Musa Yaqubla
dörd il əvvəlki söhbətə
bəzi düzəlişlər edib, onu yazıya alıram. Doğrudan da, vaxtın necə keçdiyini hiss etmək
olmur. Amma
dörd il əvvəlin səsini indi dinləyəndə,
yenə o 21 yaşındakı oğlan və “Zəhmətkeş”
qəzetinin cavan redaktoru gəlib dayandı gözümün
qabağında. İndi də ilk qələm təcrübəmi
ona göstərib deyirəm: “Salam, Musa müəllim! Sizə bir yazı gətirmişəm”.
Beləcə,
keçirəm dörd il əvvəlki
müsahibəyə...
– Musa
müəllim, lap çoxdan yazdığınız məşhur
bir şeiriniz var: “Dağlar nə qəribə olur gecələr”.
Hardasa 2001- ci ildə qələmə aldığınız “ Buynuza qar yağır” şeiriniz də var. Bu
iki şeiri, gəlin, müqayisə edək. Birinci
şeir təmiz poetik külçədir. İkinci şeiriniz isə publisistikadır- zamandan,
dostlardan şikayət notları üstündə köklənib.
Bu notlar, bu ovqat mənə elə gəlir ki, Musa Yaqubu
poeziyamızın qızıl külçəsi olan “ Dağlar nə qəribə olur gecələr”
kimi şeirlərdən uzaqlaşdırır. Bir
oxucu kimi mən bunu istəmirəm. Bu məqamla
bağlı danışmağınızı istərdim.
– Bu, həm
ömür, həm əhval- ruhiyyə, həm də zamanla əlaqəlidir.
Deməli, Yazıçılar
İttifaqından mənə ezamiyyət veriblər
İsmayıllıya. Şeykəm
yaylağına qalxmışam. Burda
xoşbəxt günlər keçirirəm. Sovet dövrüdür. Kolxozun
alaçıqları var. Bir alaçıqda da mənə yer
veriblər. Bir dəfə
alaçıqdan çıxıb dağlara baxdım. Orda nə cəmiyyət, nə insan, nə
narazılıq... heç nə görməmişəm.
Dağlar görmüşəm, o əzəməti,
ucalığı, rahatlığı görmüşəm.
Yəni, belə bir sakitlikdə yazmışam o
şeiri, nə var ürəyimdə, demişəm. Lakin o, “Buynuza qar yağır” şeirimlə tamamilə
təzad təşkil eləmir. Yenə o təbiətdir,
o Babadağdır. Ancaq mən elə
dönəmlərdən, elə ziqzaqlardan keçmişəm
ki. Nə bilim, Milli Məclisin, cəmiyyətin
içindən keçmişəm. Yaşımın
və arxadaşlarımın, yoldaşlarımın,
dostlarımın etibarı, etibarsızlığı,
yaxşısı, pisi içərisindən keçmişəm.
Ailənin çətinliyindən
keçmişəm. Dünyanın qəribəliyinə,
mürəkkəbliyinə təzədən baxmışam.
O şeirdə belə yer var ki, mən sanki dəmir bir seyfdəyəm.
Elə bir seyfdə ki, gizli sənəd kimi orda
yatıram. Bəzi adamlara arzuolunmazam.
Bax, bu təzadların arasında o şey bəlkə
də doğmalıqdan, bəlkə də nifrətdən, bəlkə
də şöhrətdən, bəlkə də
dünyanın ağır həyatından doğan hisslərdir.
Yəni bunların arasında həm bənzəyişlər
var, həm də qəribə- qəribə uzaqlıqlar.
İkisi də mənimdir, könlümdə
olan şeylərdir. Ancaq ayrılıqlar
var.
–
Bütün şairlərin yaradıclığında
avtobioqrafik məqamlar var. Bu, sizdə daha çoxdur. Və bu şeirlər sizdə həddindən
çox gözəl alınır. Məsələn,
atanız haqda olan şeir. Yaxud “ Un
işığı” poeması. Bunlar adamı
çox duyğulandırır.
– Bu, həqiqətdir. Mən indi “Payıza baxıram” kitabını
hazırlayıram. Bu kitabda seçmə
şeirlərim olacaq. Mən o şeirləri korrektura xatirinə oxuyanda
ağlamışam. Atam haqqındakı
şeiri oxuyanda elə yerlər olub, vallah, təzədən
ağlamışam ürəyimdə. Fikirləşmişəm
ki, ay Allah, necə olub o şeir yaranıb? Biz o əzabların, ata, ana məhəbbətinin
içindən keçmişik. Yaxınlarda
Belinskinin qəribə bir fikrini oxudum. Deyir
ki, həyatdan doğmayan, çətinlikləri görməyən
adamlar bəzən oturub şeir yazırlar. Bu, “gəlincik- gəlincik” oynamaq,
çör-çöplə oynamaq kimi bir şeydir.
Ancaq o dərinlikdən,ürəyində
çəkdiyin əzablardan yaranan şeir adamı göynədir.
Mən ata- anamla bağlı o əzabları
görmüşəm. O tərcümeyi- halımla
bağlı şeirlər, doğrudan, mənim özümə
də çox təsir eləyir. Nə təhər
olub ki, ay Allah, mən onları yazmışam? Məsələn,
atamla bağlı “ Birinci qar” şeiri var.
O əzabları çəkməsəydim, o şeiri yazmaq
olardı? Ya da ki, “Atam...atam” şeiri. Ya da
“ Anamın məzarına layla” şeiri. “ Un işığı”nı oxumusuz. Allah haqqı, orda yazdıqlarım gözümün
qabağında olub. Yadımdadır, gəldilər
bizə. Bir kisə qarğıdalı
unumuz vardı, azca da çörəyimiz. Gəldi o qadın, vallah, bizim kənddəndir,
adını çəkmək düz olmaz. İndi onun uşaqları yolumda başlarından
keçməyə hazırdılar. Gəldi o
uşaqların anası ki, ay Rəbiyyə xala, başına
dönüm, sənə qurban olum, uşaqlarım acdır,
bircə kasa un ver. Düzdür, anam gətirib o unu verib, ancaq
vallah- billah, onun pilləkənin altında xalça qoyub getməyini
görməmişik. Allah rəhmət eləsin
atama, niyə yadımda qalıb? Böyük
şöhrəti olmayıb. Atam həyətə girdi,
xalçanı gördü, az qala
anamı öldürsün ki, bir kasa qarğıdalı ununa
xalça almısan. Anam and- aman elədi ki, xəbərim
olmayıb, vallah, görməmişəm, xalçanı
gizlicə pilləkənin altına qoyub. O qış gecəsi
atam yazıq anamı məcbur elədi ki, o xalçanı yiyəsinə
qaytarsın. Atam dedi ki, mən quzğun Zəki deyiləm ki, bir
kisə kartofu qızıla satam. Anam gecə o
xalçanı çiyninə atdı, mən də onun
dalınca düşdüm. Aparıb
xalçanı verib qayıtdıq. Maddi
dünya dəhşət şeydir, mənəvi dünya tam
başqadır. “Un işığı”
poemam bax, belə yaranıb.
“Un işığı” xatirəmdə qar
işığına çevrilir. O ağappaq işığın
arxasında özümü görürəm. Deyəsən,
8-ci sinifdə oxuyurdum. Qış idi.
Möhkəm qar yağmışdı. Ara- sıra çıxan Günəşin qarı əritməyə
gücü çatmırdı. Quzeydəki
qar xarlamışdı. Belə vaxtlarda kənddə
iş az olurdu, klub isə qaynayırdı.
Nərd, domino, şahmat, az qala, ayaq
açıb yeriyirdi. O gün yaşıdlarımla kənd
klubunun həyətində dayanıb söhbətləşirdik.
Hər yan qar olsa da, göydə Günəş
par-par parıldayırdı. Uşaqlardan
kiminsə əlində qəzet gördüm. Alıb baxdım. Dörd səhifəlik
“Zəhmətkeş” qəzetinin sonuncu səhifəsindəki
“Ulduztək üstümə səpələn, ey qar”
misrası ilə başlayan balaca bir şeir məni
sarsıtdı. Şeirdə qara müraciətlə
deyilirdi ki, sən adamı üşüdürsən, soyuq gətirirsən,
ancaq sənin təmizliyinlə isinmək olar. “Təmizliyinlə isinmək olar”- bu fikir, eləbil,
məni elektrik cərəyanı kimi vurdu. Bax, həmin şeirə görə, Musa Yaqubu sevdim.
Sonralar böyüdüm, az- çox dünya ədəbiyyatı
ilə tanış oldum. Qar
mövzusunda neçə- neçə bədii- sənədli
mətnlər oxusam da, heç biri Musa Yaqubun o şeirinin əvəzini
vermədi. Bu gün də, həmişə
ilk qar yağanda o şeir yadıma düşür. Uzaq
illərin arxasında qalmış o qış günü-
Günəş işığından bərq vuran bəmbəyaz
qar və o tər-təmiz, qalaylanmış səma Musa
Yaqubun o şeirinə nə qədər oxşayırdı,
İlahi!
Nə isə, qayıdıram müsahibəyə.
– Musa
müəllim, 70- ci illərdə, arada Bakıya getdiniz, ancaq
şəhərdə çox qala bilmədiniz,
qayıtdınız Buynuza. O Bakıya getməyinizə
görə ürəyinizdə bir peşmançılıq
hissi keçirmisiniz? Yəni, o getməyiniz
düz addım idi?
– Vallah, o
getməyim zərurətdən doğmuşdu. Vəziyyətim
rayonda o qədər də yaxşı deyildi. On yeddi il idi kənddə müəllimlik eləyirdim.
Bəzən mənə qarşı müəyyən
biganəlik olurdu. Ədəbi aləmdən,
bir çox dostlardan uzaq idim. Bir də,
könlüm qanadlanırdı Bakıya ki, bəlkə orda mənim
üçün yaxşı olar. Yəni,
ürəyimdə getmək meyli vardı.
Uğurlu
günədir niyyətim, yolum,
Gələrəm, gəlmərəm, bağışla
məni.
Tutdun ətəyimdən
böyürtkan kolu,
Yox, qala bilmərəm, bağışla məni.
Yəni, o ağrılarla getdim. Ancaq o
ağrıları mənə işıqlandıran,
üfüqləndirən yaxşı dostlar oldu. Demək ,səkkiz may günü işdən
çıxmışam. Ondan bir ay əvvəl Fikrət Qoca,
Əkrəm Əylisli Mirzə İbrahimova deyiblər ki, bəs
Musa Yaqub Bakıya gəlir, ona bir iş vermək
lazımdır. Gəldim
Mirzə müəllimin yanına. Qayıtdı
ki, a bala, gəl çıx da. Gəl
çıx da, mənim abrımı töküblər.
Sən kənddən gəlmisən, təmiz
oğlansan, təmiz uşaqsan. Mənə o saat nəşriyyat
şöbəsinin müdirliyi vəzifəsini verdi.
Amma işim sənədləşəndə, Mirzə müəllimin
katibəsi Kübra xanım dedi ki, şəhər
qeydiyyatın yoxdu, səni işə götürmək olmaz. Mən də elə bilirəm ki, Mirzə müəllim
deyibsə, qurtardı- getdi. Yox,
gördüm qanun qanundur. Getdim Azad
Talışoğlunun yanına. Şair idi, həm də
DİN-in pasport- masa rəisi işləyirdi (
Burda bir məqamı, yeri
gəlmişkən, qeyd etməliyəm. Şair Azad
Talışoğlu ədəbi aləmdən başqa, qəzet,
radio və televiziyada çalışan bir çox jurnalist və
rejissorların- hələ mən tanıdıqlarımdan
danışıram- “şəhər qeydiyyatı” məsələsini
həll edib. Özü də pulsuz və minnətsiz.
Xatırladım ki, o vaxtlar şəhər
qeydiyyatına düşmək zülm idi. Allah Azad
müəllimə qəni –qəni rəhmət eləsin!- Q.Ş).Götürdü zəng elədi o
vaxtkı Ordjenikidze rayon pasport şöbəsinə. O rayonda əmimoğlu
yaşayırdı. Məni onun evinə
qeydiyyata götürməliydilər.
Azad
müəllim dedi ki, Bakıya xuliqanı qeydiyyata
götürmürəm, şairi qeydiyyata götürürəm.
Bu iş on günə düzəldi. Bu tərəfdən
də televiziyadan Məmməd Kazım məni
çağırdı “Hünər” verilişinə.
Orada heykəltəraş Fuad Əbdürrəhmanov
haqqında böyük sujet hazırladım. Bu cür sənədli ssenarilər yazırdım.
Mənə yaxşı qonorar verirdilər.
Doğrusu, bu cür dostların, gözəl
insanların hesabına, Bakıda heç bir çətinlik
görmədim. Həyatdır da, belə
alınır. Bakıya istəyib gəlmişəm.
Ancaq o vaxtlar poeziyamızda yayılan “kənddən
ötrü ölürəm”, “mən doğma yurda
qayıtmalıyam” kimi çağırışlardan dəhşətli
şəkildə xoşum gəlmirdi. A
bala, gəlmisən Bakıya, yaşa da. Əgər kənd
üçün ölürsənsə, çıx get kəndə.
Daha bu ah- uf, ah- vay nəyə lazımdır?
Belə şeylərə o vaxt da çox pis
baxırdım. Mən istəyəndə
gedib- gəlirdim kəndə. Sonra ailəmi
də köçürtdüm Bakıya. Yazıçılar
İttifaqından, “Azərbaycan” jurnalından bir çətinlik
görmədim. Taleyin işi idi.
–
Dağlar cavanlıqda sizə çox yaxın idi, yoxsa indi- bu
yetmiş yaşdan sonra?
–
Düzü, indi dağlara qalxa bilmirəm, ayağım
ağrıyır, ona görə çətinlik çəkirəm.
Ancaq o İsgəndər quşlarının sədası
qulağımdadır. Onlar lap dağların əlçatmaz,
ünyetməz yerlərində yaşayırlar. Vaxtilə onları tərənnüm edirdim,
oylaqlarına gedirdim. İndi həsrətlərini
çəkib yazıram. Deyirəm, ay
Allah, bəs necə oldu o günlər, o vaxtlar? Ancaq mənim üçün həmən
dağlardır. Türk dünyasında
dağ mövzusunda çox şeir var. Nədir o dağı
bizə bağlayan? Tək daşı,
ağacı çayı, suyu? Bəlkə
də bu yaşda bizi maraqlandıran onun əyilməzliyi,
ucalığı, əzəmətidir. Biz
insanı belə görmək istəyirik. Biz onun ölməzliyinə, vüqarına,
şimşəyinə, ildırımlı daşına həsəd
aparırıq.
– Qədimdən bəri
bu fikir var: deyirlər ki, insan bu dünyada tək olduğunu
iki dəfə anlayır. Birincisi, insan bunu fitrətən
bilir, amma buna əhəmiyyət vermir. İkincisi,
insan, yaddaşın mövcudluğunu hiss edəndə bunu
başa düşür. Yaddaşla poeziya
arasında qəribə bir əlaqə var. Gəlin, bu əlaqədən
danışaq.
– Poeziya
da yaddaş kimi, əslində, insanla doğulur. Yaddaşla poeziyanı bir- birindən ayırmaq
çox çətindir. Yaddaş, yəni
yadda qalan deməkdir. Məsələn,
insanın atası, kəndi. Yəni
yadında qalan, yaddaşında yaşayan bir nəsnə,
hesab elə ki, poetik bir lövhədir. “Yaddaş”
anlayışı, düzü, əvvəllər bu qədər
dəbdə deyildi. Bu, Çingiz Aytmatovun “
Əsrə bərabər gün” romanından sonra çox
aktuallaşdı. Doğrudan da, çox şey
yaddaşdan asılıdır. Yaddaş
insanı yaşadır. Yaddaş sənin
içində fotodur. Ancaq o fotonu sən
necə yazıya gətirirsən, onu sözlə necə
yaradırsan, o da şairin zehnindən, sənətindən və
bacarığından asılıdır.
– Musa
müəllim, ağlıma gəlib, qoy soruşum: ürəyinizdə
ən çox kimlə söhbət edirsiniz?
– Ən çox uşaqlıq dostlarımla söhbətləşirəm. Biz bir dəstə
uşaq idik. Bizim “May dərəsi”ndə
günlərimiz keçib onlarla- gözəl,
işıqlı günlər. Mayın ilk
iki günü ora yığışardıq. Ən uzaq
yerdən – Sibirdən belə kim vardısa
bu kənddən, hamısı May bayramına kəndə
qayıdardı. Düz on beş il
yığılmışıq ora. Məsələn,
bizim kənddən olan Həbib Ocaqov- indi professordur-
Kamçatkada yaşayırdı. O da mütləq gəlirdi.
–
Çap etmədiyiniz şeirlər var?
– “Qarağacların ölümü” şeirimi o vaxt
çap eləmədilər. Ancaq Moskva çap elədi.
“ Karusel” vardı, qaldı. Beş
şeirimə görə kitabımı nəşriyyat bir il gecikdirib. Qlavlit işə
qarışıb, axırı bir ildən sonra o şeirləri
kitaba sala bilmişəm.
–
Hansı fəsil qəlbinizə daha yaxındır?
–
Payız çox xoşuma gəlir, yəni
düşündürücüdür. Adamların
çoxu yazı sevir. Düz- dünya
yaşıllaşır, gözəlləşir. Ancaq mənim
üçün yaz, bir balaca şıltaqdır,
dünyanın heç bir əzab- əziyyətindən xəbəri
yoxdur, öz gülləri, çiçəkləri ilə
elə bil, bir az güləyəndir. Mənim
də o güləyənliklə aram
yoxdur. Ancaq payızın bütün rəngləri
və solğunluğu ilə ürəyim çox gözəl
tutur. Payızın rəngləri
arasında çox böyük fərqlər görürəm.
Orda bitməyəcək
o bitən çiçək,
O yel, o xəzəli
ayıltmayacaq.
Düzdür
min- min belə payız gələcək,
Amma heç bu payız qayıtmayacaq.
Ardınca ki, baxırsan görürsən, payız deyil
ee... ömürdür. Hər
ömrün qəribə payızları var. Deyirlər
ki, payız payızdır.Yox, bir
payız, o biri payıza bənzəmir. Heç vaxt fəsilləri bir- birinə
qarşı qoymuram. Hamısını sevməsəm də,
hamısı sevilməlidir. Payız mənə çox
doğmadır.
Musa müəllim heç bunu deməsə də,
şeirlərində parlaq payız ovqatını görmək
çətin deyil. Həm də ki...Magistraldan Buynuza
ayrılan yol, sıx meşələrin çətiri
altındadır. Buradakı sərinlik elə
yayın ortasında da adama payızı xatırladır.
Bəlkə də, mənim aləmimdə heç nə,
insana can rahatlığı gətirən bu yol qədər,
Musa Yaqubu yada salmır. Bir də,
düşünürəm ki, elə bu ağaclar, elə bu
meşə kimi təbii olan M. Yaqubun doğulduğu kənd
yolu, əslində elə bu cür gözəl
olmalıdır. Musa müəllimin
sorağı ilə ilk dəfə bu kəndə gələnlərin,
bu gözəl şairlə birinci tanışlığı
da elə bu yolun gözəlliyindən başlayır. Mən bu yolu qışda qar dizdən olan vaxtlar da
getmişəm. İndi, o qar basmış əsrarəngizliyindən
söz açsam, onda M.Yaqubla bağlı bu yazını gərək
sonraya saxlayam. Bir də onun çox sevdiyim bu şeiri:
Yollar, yenə
yollar aldı qəlbimi,
Qulaq ver yağışın xəfif səsinə.
Damcılar
qaranquş dimdiyi kimi,
Çırpılır
vaqonun pəncərəsinə...
– Sizin poeziyanızda
Şəhriyarla bir yaxınlıq var. Yəqin
özünüz də hiss edirsiniz. Oğlunuzun
da adı Şəhriyardır.
– O
yaxınlığı mən təxminən
altmışıncı illərin əvvəllərindən
hiss edirdim. Hardasa, 1968- ci ildə Şəhriyarın
“Heydərbabaya salam”ı təzədən çap olundu.
Bu poema o vaxt bütün şairlərin dilində
idi. Bizə çox doğmadır o. Şəhriyar
doğmalığı, bilirsən, nədir? Kənddə doğulub, çətin həyat
yaşayıb. Mən də kənddə
eyni çətinlik və məhrumiyyətlərlə
yaşamışam. Məni də
yaşadan anam olub, onu da. Onun kəndi
Xoşginab olub, mənim kəndim Buynuz. Taleyimizdə
oxşarlıqlar var. Ona həsəd aparmışam. Niyə? Elə adi şeylərdən
Şəhriyar yazıb ki, məəttəl qalmışam.
Demişəm, yəni, belə adi şeylərdən
yazmaq olar? Özü də necə? Fikirləşmişəm ki, gərək mən də
belə yazım, kəndimizi belə təsvir edim.
Çox incə və nazik hiss və duyğuları var. Bax ,o hiss və duyğular bizi birləşdirir,
hardasa yaşadır. Mən onun oğlu Hadi ilə
dostam. Şəhriyar şeirimizin, sənətimizin
böyük zirvəsidir. Həm fars,
həm türk dilində eyni cür- böyük sənətkarlıqla
yazıb. O qədər şövqlü yazıb ki!
Gözəl
quşlar gəlib burdan keçərlər,
Xəlvətləyib bulaqdan su içərlər.
Bu “xəlvətləyib”
sözü o qədər mənə ləzzət eləyir
ki!
– Musa Yaqub Azərbaycan poeziyasının nəhənglərindən
biridir. Sizin poeziyanız haqda həmişə xoş
sözlər eşidirik. Şöhrət
sizə mane olmur ki?
– Mən
də belə sözləri çox eşidirəm. Ancaq Allah haqqı, mən bu cür sözləri
özümə yaxın qoymuram. Çünki
hərə özünü yaxşı tanıyır. Deyim ki, mən poeziyanın zirvəsindəyəm-
bu, düz olmaz. Qısası istərəm
ki, mənə o cür tərifli sözlər deyilməsin.
Vallah, istəmirəm. Zaman
özü bilər. Mən xalqımdan böyük
razılıq eləyirəm ki, 800 il ərzində
şahdırsa da, quldursa da, müharibəsi ilə,
vuruşması ilə Xaqaninin, Nizaminin, Nəsiminin əsərlərini
gətirib çıxarıb bura, mən də onları
oxuyuram. Xalq poeziya qədri bilməsəydi, bu əsərlər
gəlib bizə çatmazdı.
– Musa
müəllim, siz Xaqanidən tez- tez misallar çəkirsiniz.
Birdən, qohum olarsız haa?(Əslində,
mən bu zarafatı bilərəkdən eləyirdim.)
Biz söhbət eləyəndə, Lahıca getdiyimiz o
günün mənzərəsi gözümün
qarşısına gəldi. Onda “Niyaldağ”
televiziya filmini çəkirdik. Qar
Lahıcda təzə ərisə də, hələ soyuq
çəkilməmişdi. Biz,
yazıçı Manaf Süleymanlının evi ilə
üzbəüz qonaq evində qalırdıq. Bir axşam Lahıcın ağsaqqal ziyalısı,
doxsan yaşlı Ənvər Balayevgilə çəkilişə
getdik. O bizə söylədi ki, Xaqani Lahıcdan
yuxarı, Ximran adlı şəhərdə anadan olub. Orada böyük bir mədəniyyətin
qalıqları var. Musa Yaqubgilin də kökü Ximrandandır. Onlar da buradan köçüb gediblər. Ənvər müəllim bunları söyləyəndə,
yadıma düşdü ki, bir yay günü dostum, rejissor Vəli
Səyyadi ilə Musa Yaqubgilə getmişdik. Axşamüstü yaxınlıqdan axan
çayın kənarındakı kafedə başlayan
qonaqlıq Musa müəllimgilin həyətindəki dalanda
davam elədi. Qəfildən söhbət
Xaqaninin üstünə gəlib çıxdı. Musa müəllim, sanki elə bu məqama bənd
idi. Xaqani mövzusu bir də səhər-
sübhün ilk işartısında səngidi. Musa
müəllim o qədər maraqlı danışırdı
ki, indi də yadıma düşəndə yanıb-
tökülürəm-niyə o vaxt özümlə diktofon
götürməmişdim... Yadımdadı,
Musa müəllim danışdıqca, elə bil, qədim
Ximranın dağ- daşı üzərində Gün
doğurdu. Mən Xaqaninin “Mədain xərabələri”
ilə Ximranın qalıqları arasında bir doğmalıq
gördüm. O qədim dünyanın
uzaqlığı Musa müəllimin söz- söhbətinə
qarışıb, bizi sehrləmişdi. İndi
Ənvər müəllim Musa Yaqubun Ximrandan olduğunu deyəndə,
sanki o yay gecəsinə qayıtdım. Yenidən Mədainin,
Ximranın xarabalıqlarını gördüm sanki. Xaqaninin səsini eşitdim, onun Lahıcın qədim
küçələrində bir qaraltı kimi keçib
getdiyini gördüm. Mən Lahıcı, Xaqanini, Musa
Yaqubu belə tanıyıram, belə sevirəm. Ona görə
də, indi Buynuzda bu şux zarafatın arxasında Musa müəllimin
mənə nə deyəcəyi çox maraqlıydı...
– Vallah, mənim
ürəyimdə belə qəribə bir yaxınlıq meyli
var. Mən Xaqani haqqında “Dəyirman” poeması
yazmışam. Niyə yazmışam, bilmirəm.
Qohum haqda yazmıram ki, Xaqani haqda yazıram da.
Mənim ata babam Zanqı kəndindəndir.
Ximrana lap yaxındır. Oradan
köçüb gəliblər. Ancaq
Xaqaninin ruhu mənə o qədər doğma və əzizdir
ki, elə bilirəm, hardasa bizim bir qohumluğumuz, bizim bir məkanımız
var. Bax, indi qalxaq evə, Xaqaninin kitabı stolun üstündədir,
onu oxuyuram. Oxuyursan, elə bilirsən bu
gün yazıb, o qədər adama doğma gəlir.
– “Bu dünyanın qara daşı göyərməz”. Bu məşhur
şeir birdən yarandı, yoxsa onun da bir tarixi var?
– Tarixi
var. Onda mən Əhmədlidə yaşayırdım. Mən yaşayan evin qarşısında
böyük əhəng karxanası vardı. Onun şöləsi düşürdü bizim pəncərəmizə.
Hər gecə səhərə yaxın oyananda, durub ona
baxırdım. Heç daşı da
yandırarlar? Heç daş da yanar?
Daşı o əzabla yandırırdılar.
İlahi, bu nə olan şeydir? Əgər daşı yandırıb əhəngə
döndərə bilirlərsə, demək, dünyada hər
şeyi yandırmaq olar. “Əhəng
daşı” adlı şeir yazdım. Sonra
o məni, bax, yavaş- yavaş gətirib çıxardı
bu şeirə. Və o şeiri ilk dəfə Bakıda
Sabir adına kitabxanada oxumuşam. Şair Qabillə görüş keçirilirdi
orda. O vaxtlar “Azərbaycan” jurnalında bir yerdə
işləyirdik. O müavin idi, mən şöbə
müdiri. Sonra da... Noyabrın yeddisi idi. Hamımızı yığmışdılar
Yazıçılar İttifaqının sədri Mirzə
İbrahimovun otağına. Televiziya da
çəkirdi. Şairlər Oktyabr
inqilabı, Lenin, partiya haqda şeir oxuyurdular. Mən də qıraqda oturmuşdum. R. Rza,
M.Rahim, S. Rəhimov, S. Rüstəm də burdaydılar. Birdən Qabil yerindən qalxdı ki, Musa, o günki
şeiri oxu. M.İbrahimov dedi ki, a bala, əgər Qabil
deyirsə, dur oxu. Oxudum. Əllər
əvvəl göydə dondu. Çünki
şeirin Oktyabra dəxli yoxdur axı. Birdən
R. Rza qayıtdı ki, çox gözəl şeirdir. Bunu deyəndə, əllər hərəkətə
gəldi, alqışlar kəsilmək bilmirdi. Hamı
qışqırdı ki, sağ ol, ay Qabil! O şeirin
çox qəribə taleyi oldu. Ona səksənə
yaxın şeir yazıldı.
– Adam var
təklikdə yaxşı düşünür, adam var sıxlıqda. Daha
çox nə vaxt yazırsınız?
– Yayda az yazıram. Qalan vaxtı, nə
vaxt düşdü, yazıram. Ailə var, uşaq, nəvə,
ev, Allaha şükür, hər şey
var. Ancaq birdən darıxıram. Niyə?
Deyə bilmərəm. Bilmirəm,
hardasa, nəsə çatışmır.
– Ürəyinizdən
keçən şeiri yaza bilmisiniz?
–
Yazmışam. Əksər şeirlərimdən
razıyam. Narazı olduqlarım azdır.
– Siz, həm
də atasınız...
– İki qızım, bir oğlum var. Balalarımdan
razıyam. Bu dünyanın övladlarıdır da. İndi az- çox onlara nəsihət eləmişəm
müəyyən şeyləri. Ancaq indi
hansı uşaq nəsihətə baxır ki? Min dörd yüz ildir “Quran”ın nəsihətlərinə
qulaq asırıq? Mənim atam- anam
savadsız idi. Ancaq bütün
dastanları əzbər bilirdilər. Özü
də bütün şeirləri ilə. Onları
toylarda aşıqlardan öyrənmişdilər. Bir az təvazökarlıqdan uzaq olsa da, deyim ki,
şair kimi yetişməyimdə ata- anamın rolu çox
olub. Atamın dilindən eşitdiyim sözlərdir,
dastandandır:
Qəflətdə
yatmışdım gəldi yuxuma,
Ürəyim eşq ilə doldu, neyləyim?
Bəlkə də, ürəyim elə o vaxt eşq ilə
dolub, nə bilim. Poeziyanın
daşıyıcısı o vaxt, əsasən,
aşıqlar olub. Anam deyirdi:
Əzizinəm,
bir üzdü,
Bir pərdədi,
bir üzdü,
Üzün
qoy üzüm üstə,
Görən
desin: bir üzdü.
–
Qonağın çox olub bu evdə?
– Qulu Xəlilov,
Anar, Məmməd Araz, Süleyman Rüstəm, Fikrət Qoca,
Qabil, Oljas Süleymenov, Əkrəm Əylisli, İsi Məlikzadə,
Sabir Rüstəmxanlı,Abbas Abdulla, İsa İsmayılzadə,
Rəfiq Zəka, İshaq İbrahimov, Ələkbər
Salahzadə. Sənət adamlarının əksəriyyəti
bizim evdə olub.
Meşə
qırağında tənha ev. Uzaqdan o nə qədər işıqlı
görünür. Musa müəllimin həyətdəki
dalanın altında oturub nəvəsi ilə çay
içdiyini gördük. Bu dalanın yerə
döşənmiş daşlarını Musa müəllim
cavanlığında çay qırağından
yığıb gətirib. Şimşəklərin
möhürlədiyi bu daşların çoxu xına rəngindədi.
Biz çay içib söhbət edəndə
də, bu daşlardan diqqətimi yayındıra bilmirdim.
Babadağın, Niyaldağın, Canalı dağının
başı üzərindən ötüb keçən
şimşəklərin işığı donub qalıb bu
daşların üstündə.
Hardasa saat yarım söhbətləşdik. Geri qayıdanda, Buynuz
meşələrinin dəyişən kölgələrini
seyr edib, yenə o daşları, şimşəkləri, bir də,
Musa müəllimin çox sevdiyim bir şeirini
xatırladım:
Buludlar
toqquşub coşanda hərdən,
Göylərin qılıncı düşəndə
işə.
Meşə
kənarında, tənha bir evdən,
Ürəyim nigaran qalır həmişə.
525-ci qəzet.-2014.-12 iyul.-S.28-29.