Heydər Əliyevin kitabxana siyasəti Mərkəzi Elmi Kitabxananın inkişaf platforması kimi

Azərbaycanın son otuz beş illik tarixi ümummilli lider Heydər Əliyevin adı ilə qırılmaz tellərlə bağlıdır. Bu illər ərzində xalqın ictimai-siyasi, iqtisadi və mədəni həyatının bütün sahələrində dirçəliş məhz Heydər Əliyev fenomeni sayəsində baş tutub. Heydər Əliyev ölkəyə rəhbərlik etdiyi bu dövr ərzində daim tərəqqisi üçün çalışdığı, zəngin mədəniyyəti, böyük tarixi keçmişi ilə həmişə qürur duyduğu və gələcək nəsillərin taleyi üçün düşündüyü doğma yurdu-Azərbaycanı bir dövlət kimi zamanın ağır və sərt sınaqlarından çıxarıb.

O, böyük siyasi və dövlət xadimi, xalqın şəksiz lideri olaraq hələ sağlığında canlı əfsanəyə çevrilmiş, buna görə də Heydər Əliyev fenomeni həmişə diqqətləri cəlb etmiş, dünya azərbaycanlılarının bu ümummilli liderinin heyranlıq doğuracaq dərəcədə coşqun siyasi fəaliyyəti istər ölkə, istərsə də dünya mətbuatında geniş işıqlandırılmışdır.

Heydər Əliyevin kitabxana işinə qayğısı, diqqəti dağılmaqda ötən əsrin 90-cı illərinin əvvəllərində ölkədə tənəzzülə uğramaqda olan kitabxanaçılıq ənənələrinin, fəaliyyətlərinin tarixində dönüş nöqtəsi, qurtuluş məqamı olub.

Kitabxana elə bir məkan, elə bir informasiya saxlancıdır ki, burada baş verənlər cəmiyyətin tarixi yaddaşına müsbət və ya mənfi mənada həmişə təsir edib. Bəzən kitabxanalar mümkünsüzü mümkün edir: ən qədim, ən nadir əlyazmanı, abidəni minilliyin dərinliklərindən, təsəvvür etmədiyimiz şəraitlərdən qopara-qopara, qoruya-qoruya günümüzə gətirir. Bəzən də, minilliklər boyu kitabxanaya toplananlar bir anın içində külə dönür.

80-ci illərin sonu 90-cı illərin əvvəllərində Azərbaycanda da elmə, kitaba olan münasibət təxminən buna bənzər idi. Dövrün rəhbərləri kitabxanalara nəinki nəzər yetirmir, hətta ən qısa zamanda onların bağlanmasını vacib hesab edirdilər.

Heydər Əliyevin hakimiyyətə gəlişi ilə bu kimi fəaliyyətlərin qarşısı alındı.

İllər sonra kitabxana işini yenidən qurmaq kimi məsuliyyətli bir işin öhdəsindən yalnız yeni Azərbaycanın qurucusu Heydər Əliyev gələ bilərdi və məhz onun hakimiyyəti illərində Azərbaycanda kitabxanaçılıq peşəsinə, sözün əsl mənasında fərqli baxışın özülü qoyuldu. Əslində, bunun özü bir salnamədir, bir tarixdir. Bu gün dövlət büdcəsindən kitabxanaçıların rifahını artırmaq naminə kifayət qədər vəsait ayrılır, kitabxanaçıların sosial rifahı günü-gündən yüksəlir.

Xüsusən də, akademiya işçilərinin-Azərbaycanda elmin aparıcı qüvvəsi sayılan ziyalı təbəqəsinin maaşlarının artırılması dövlətin öz elminə, öz ziyalısına qayğısının ən bariz nümunəsidir.

Heydər Əliyev çox fərqli bir öndər idi... Onun hakimiyyətə gəldiyi 1960-cı illərdə Azərbaycanda bir-birinin ardınca yeni nəşriyyatlar açıldı, hələ 1962-ci ildə Azərbaycan (indiki Bakı) Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsindən ayrılaraq müstəqil fakültəyə çevrilmiş kitabxanaçılıq fakültəsi inkişafının ən məhsuldar mərhələsinə qədəm qoydu, kitabxana işi sahəsində ilk dissertasiyalar müdafiə olundu, kitabxanalar inkişaf etdi, onların fondu durmadan zənginləşdi. 80-ci illərdə bu inkişaf öz tempini davam etdirsə də, uzun sürmədi. Heydər Əliyevin daha yüksək vəzifəyə irəli çəkilməsi, ermənilərin başladığı münaqişənin müharibəyə çevrilməsi, iqtisadi disproporsiya və. s. cəmiyyətin bütün sahələrinə, eləcə də kitabxana işinə qayğının azalması ilə yadda qaldı. Lakin 1993-cü ildə Heydər Əliyevin hakimiyyətə qayıdışı Azərbaycan elminin yenidən dirçəlməsinə səbəb oldu, kitabxanaların mədəni funksiyaları artdı, Azərbaycan Respublikasının "Kitabxana işi haqqında qanun" qəbul olundu və MDB ölkələrində olduğundan fərqli olaraq, kitabxanaların həm də təhsil funksiyası təsbit olundu.

Azərbaycanda kitabxanalarda yeni informasiya texnologiyalarının tətbiqi, kitabxanaların beynəlxalq təşkilatlara üzv olması, avtomatlaşdırmanın oxuculara xidmət işinin səviyyəsinə müsbət təsiri, beynəlxalq informasiya mübadiləsi, xarici ölkələrdə Azərbaycan ədəbiyyatına marağın güclənməsi, kitab ticarəti sektorunda inkişafın artması, nəşriyyat-kitabxana münasibətlərinin müsbət məcraya yönəlməsi və s. məhz Heydər Əliyevin 10 illik ikinci hakimiyyəti dövrünə təsadüf edir. Ümummilli lider Heydər Əliyev ömrünün uzun illərini xalqının, millətinin azad, hürr, firavan, alnıaçıq, keçmişi, bu günü, gələcəyi təmiz yaşaması uğrunda mübarizəyə həsr etdiyi kimi, gənclik illərini də təhsilə, elmə, mütaliəyə sərf etmişdi. Görünür, kitaba, kitabxanaya, mütaliəyə olan həvəs və hörmət də məhz buradan qaynaqlanırmış. Heydər Əliyev Azərbaycanda kitabxana işinin hüquqi bazasını formalaşdıran, şəxsi kitabxanasından milli kitabxanaya kitab hədiyyə edən, kitabxana işi haqqına ən doğru fikri söyləməklə yaddaşımızda kitabxana anlayışının yeni milli tərifini formalaşdıran, 70 illik Sovet imperiyasının siyasi məngənəsindən çıxdıqdan sonra dilimizə əvvəlki statusunu qaytaran və bu statusda kitabxanalarımızın fondunu zənginləşdirəcək latın qrafıkalı əlifba ilə milyonlarla ədəbiyyatın çapına təkan verən öndər idi.

Heydər Əliyev daim kitabxana işini diqqət mərkəzində saxlamış və vaxtının az olmasına baxmayaraq vaxtaşırı kitabxana ictimaiyyəti ilə görüşməyə, onların problemləri və qayğıları ilə bölüşməyə vaxt tapmışdı. Tarixi bir faktı diqqətinizə çatdırım: "... 1975-ci ildə uzun müddət Sabunçu rayonunun deputatı olmuş ümummilli lider Heydər Əliyev 1904-cü ildə yaradılmış və M.Şəhriyarın adını daşıyan uşaq kitabxanasına gəlmiş, kitabxananın işi ilə yaxından maraqlanmış, kitabxanaya üzv yazılmışdır. Bir neçə il öncə 100 illiyini qeyd edən kitabxana kollektivinin qərarı ilə böyük öndər Heydər Əliyevə "Fəxri oxucu" adı verilmişdir". Milli-mənəvi dəyərlərimizin, çoxəsrlik mədəniyyətimizin, zəngin ədəbiyyat və incəsənətimizin, ümumiyyətlə, çoxsahəli elmimizin qayğıkeş hamisi ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin insan fəaliyyətinin bütün sahələrinə, o cümlədən elm və mədəniyyətə göstərdiyi diqqət və qayğı danılmazdır.

Biz, kitabxana işçiləri cəmiyyətin tərəqqisində və inkişafında kitabın nə dərəcədə böyük bir rola malik olduğunu bilirik. Lakin "Vətən, dövlət, xalqa sədaqət andı" kitabının təqdimat mərasimindəki çıxışında "Kitabxana xalq, millət üçün, cəmiyyət üçün müqəddəs bir yer, mənəviyyat, bilik, zəka mənbəyidir" söyləyən ulu öndər bunu bizdən də qat-qat yaxşı bilirdi. 1998-ci il dekabr ayının 29-da Heydər Əliyev "Kitabxana işi haqqında" qanuna imza atmaqla kitabxana sahəsinə olan qayğısını bu dəfə yüksək qanunvericilik səviyyəsində bildirdi. Bu qanun Azərbaycan Respublikasında kitabxana işi sahəsində dövlət siyasətinin əsas prinsiplərini, kitabxana işinin və kitabxana sisteminin ümumi əsaslarını, kitabxana fondlarının formalaşdırılması və mühafizəsi tələblərini, kitabxanaların maliyyələşmə mənbələrini, kitabxanalardan istifadə sahəsində vətəndaşların hüquq və vəzifələrini, kitabxana işi sahəsində beynəlxalq əməkdaşlığın prinsiplərini müəyyən etdi.

2003-cü ilin may ayında ümummilli lider Heydər Əliyevin anadan olmasının 80-ci ildönümü ərəfəsində Mərkəzi Elmi Kitabxananın nəzdində yeni bir qurum, kitabxana içində kitabxana olan "Azərbaycan dövlətçiliyi və Heydər Əliyev kitabxanası" yaradıldı.

Heydər Əliyev irsi o qədər zəngindir ki, hələ illər əvvəl onu özündə əks etdirən bu kitabxananı yaradarkən bu fenomenal şəxsiyyətin ictimai-siyasi fəaliyyətinə, şəxsi keyfiyyətlərinə həsr olunmuş ədəbiyyatı, sənəd kütləsini bir arada toplamağın nə qədər məsuliyyətli bir iş olduğunu anlayırdıq. Məsələ təkcə bu ədəbiyyatı toplamaqla bitmirdi, ümummilli liderin ideyalarını yaşatmaq, onun zəngin irsini tədqiq və təbliğ etmək də üzərimizə düşən şərəfli vəzifələrdən idi.

Tez bir zamanda "Azərbaycan dövlətçiliyi və Heydər Əliyev kitabxanası"nın fondu ən qiymətli nəşrlərlə zənginləşdi və kitabxananın fəaliyyətli xeyli genişləndi. Biz ümummilli liderin irsini təkcə akademiya səviyyəsində, elmi ictimaiyyət arasında təbliğ etməklə kifayətlənmədik: respublikanın müxtəlif regionlarında, şəhər və rayonlarında, ayrı-ayrı dövlət strukturlarında oxucularımızı Heydər Əliyev dühasının işığına topladıq. Daha sonra kitabxananın bazasında "Heydər Əliyev irsinin təbliği" şöbəsi yaradıldı. Hazırda bu şöbənin fondu Heydər Əliyev şəxsiyyətinin incəliklərini özündə əks etdirən kitablarla zəngindir. Şöbənin kitab fondu elektron kataloqda öz əksini tapıb. Beləliklə, oxucular çətinlik çəkmədən istədikləri ədəbiyyatla tanış ola bilirlər. Kitabxanamız bu sahədəki fəaliyyətini durmadan genişləndirir, kitabların elektron variantını yaratmaqda davam edir.

Ümummilli liderin irsinin təbliği istiqamətindəki tədbirlərimiz silsilə xarakter daşıyır. Mərkəzi Elmi Kitabxana Heydər Əliyevin xalqımızın rifahı və ölkəmizin inkişafı, dövlətçiliyimizin möhkəmləndirilməsi, demokratik dövlət qurulması naminə həyata keçirdiyi əvəzsiz fəaliyyətlərin təbliği istiqamətində öz işini davam etdirir.

Bu kimi tədbirlər çərçivəsində Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Mərkəzi Elmi Kitabxanası Ulu öndərin siyasi irsinin təbliği məqsədi ilə respublikanın bir sıra dövlət qurumlarında silsilə sərgilər keçirir, bütün regionlara səfərlər təşkil edir, ictimaiyyətlə görüşlər keçirir. İndiyədək təşkil olunan sərgilərdə Heydər Əliyevin həyat və fəaliyyətini, zəngin idarəçilik təcrübəsini, onun respublikanın sosial-iqtisadi inkişafı və beynəlxalq aləmdə nüfuzunun artırılması üçün apardığı ardıcıl, məqsədyönlü siyasəti, elm, təhsil, mədəniyyət sahəsindəki xidmətlərini əks etdirən 3500-dən artıq ədəbiyyat nümayiş etdirilib. Düşünürük ki, bu təşəbbüsün elmi önəmi qədər böyük siyasi və mənəvi əhəmiyyəti də var. Heydər Əliyev nadir şəxsiyyət, XX əsrin yetişdirdiyi ən nüfuzlu dövlət adamı və unikal bir siyasətçi idi. Tarix belə şəxsiyyətləri hər zaman yetişdirmir. Bu mənada, Heydər Əliyev irsini öyrənmək dövlətçiliyi öyrənməkdır. Kitabxanamız isə daim bu vəzifəni layiqincə yerinə yetirməyə səy göstərir.

Ümummilli lider Heydər Əliyevin Prezident cənab İlham Əliyev kimi layiqli davamçısının olması xalqımızı, xüsusən da kitabxana ictimaiyyətini çox sevindirir. Cənab prezidentin təşəbbüsü ilə respublikamızda elm, təhsil, mədəniyyət sahəsi günbəgün inkişaf edir, müvafiq sahədə çalışanların sosial rifahı gücləndirilir. Bir çox fəaliyyət sahələri kimi burada da dövlət qayğısı, diqqəti göz önündədir. Maddi-mənəvi irsimizin qoruyucusu və təbliğatçısı olan kitabxanaların inkişafına da diqqət və qayğı davam edir. 2007-ci ildə Prezident İlham Əliyevin təsdiq etdiyi "Azərbaycan Respublikasında kitabxana-informasiya sahəsinin 2008-2013-cü illərdə inkişafı üzrə Dövlət Proqramı" bütün elmi ictimaiyyət tərəfindən yüksək qiymətləndirildi, kitabxanaların dinamik fəaliyyəti üçün yeni kurs götürüldü, bununla da Azərbaycan kitabxanalarının, o cümlədən AMEA Mərkəzi Elmi Kitabxanasının yeni informatoriya tipli müəssisəyə çevrilməsi prosesi başlandı.

Aybəniz Əliyeva-Kəngərli

AMEA Mərkəzi Elmi Kitabxanasının direktoru, filologiya üzrə elmlər doktoru

525-ci qəzet.- 2014.- 5 iyun.- S.4.