Mərdliyin profilləri - Con F. Kennedi

İngiliscədən Telman Orucov tərcümə edib

(Əvvəli ötən şənbə sayımızda)

İyirminci əsrdə bu təkcə siyasi mərdlik əhvalatları deyildi, yəqin ki, hətta ən görkəmli və ya mühüm əhəmiyyətə malik olmaq da deyildi. Həm də Senatın təbiətinin dəyişməsi, onun işi və üzvləri elə görünürdü ki, təkrar olunma azalır, bu isə millətə böyük, lakin populyar olmayan prinsiplərin müdafiəsi uğrunda dayanmağa ilham verir. Güman ki, biz hələ də o vaxta çox yaxınıq ki, onlar tarixi perspektivdən daha çox ayrılan hərəkətlərin arasında hansısa bir gün siyasi mərdlik salnaməsində məlumatın ləyaqəti kimi öz möhürünü vuracaqdır. Güman ki, iyirminci əsrin Senatoru Edmund Ross və Tomas Hart Benton üslubunda hərəkət etməklə bir təməl məsələyə görə öz bütöv gələcəyini risk altında qoymayacaqdır. Güman ki, bizim siyasi mərdliyə aid müasir hərəkətlərimiz Sem Hyustonun və Con Kvinsi Adamsın karyerasını dağıdan üslubda qalxmayacaqdır. İndiyədək, nə vaxt ki, biz qət edirik ki, Senatoru məhkum edən qəzet bu gün minlərlə dəfə çoxlu seçicilərə çatacaqdır. Necə ki, Deniel Uebsterin bütün məşhur və aydın yalvarışları bir yerə qoyulurdu, iyirminci əsrin siyasi mərdliyinin bu əhvalatları drama xarakteri alacaqdır, həyəcanın və ilhamın isə hamısı onların özününkü olacaqdır.

VIII

Corc Norris

“Mən vətənə gəlmişəm ki, sizə həqiqəti deyim”

1910-cu ilin erkən vaxtlarında, düz qış günortasının saat 1-ində Pennsilvaniyadan olan nümayəndə Con Dalzell Spiker kürsüsünü tərk edib Kapitoli restoranında gündəlik bir fincan kofesini içmək və bir parça piroqunu yemək üçün Nümayəndələr Palatasının zalından çıxdı. Onun gedişi adi qaydada olan kimi deyildi – çünki Spiker postundan palatanı idarə etməkdə birinci köməkçi olmaqla zalı daim dəqiq olan bir saatda tərk edirdi və demək olar ki, yerini Ayovadan olan nümayəndə Uolter Smitə verirdi. Lakin həmin xüsusi yanvar günortasında nümayəndə Dalzellin cərgələr arası ilə pırpız başla, qara saya kostyumda və kiçik ayaqqabı bağı kimi qalstukdakı gedişi nümayəndələr tərəfindən məmnunluqla müşahidə olunurdu. Və Spiker köməkçisi palatanın qapısına çatanda, bu vaxt Nebraskadan olan Respublikaçı Nümayəndə Corc U.Norris Nümayəndə Smitin yanına gəlib xahiş etdi ki, əgər mümkünsə iki dəqiqə onu dinləsin. Aparıcı Respublikaçı, Kannon-Dalzell qrupunun üzvü olan Smit həm də Norrisin dostu olduğundan, razılaşdı.

Onun təəccübünə bu səbəb oldu ki, nümayəndə Norris o vaxt müzakirədə olan qətnamənin düzəldilməsini istəyirdi, – qətnamə Ballincer-Pinçot danışığı disputunu təhqiq etmək üçün birgə komitə tərəfindən tələb olunmuşdu – bütöv Nümayəndələr Palatası təhqiqat komitəsini təyin etməyi vacib sayırdı, buna qədər isə adətən belə seçim aparmaq səlahiyyətləri Spikerə verirdi.

Paj oğlanlar Kannon və Dalzelli tapmaq üçün ora-bura qaçırdılar. Dərəcəsinə görə bu, üsyan idi – ilk cəhd idi ki, “çar” Kannonun əvvəlcədən qeyri-məhdud hakimiyyətini məhdudlaşdırsın! Lakin Norris israr edirdi ki, onun bütünlüklə arzuladığı yalnız düzgün təhqiqatın aparılmasıdır, heç də administrasiyanın düzəltdiyi bir şeyin qəbul edilməməsidir. Pinçot tərəfdarları Respublikaçıların üsyançı yoldaşlarına və xüsusilə bütün Demokratlara qoşularaq o, düzəlişin 146 səsə qarşı azacıq səs çoxluğu və ya 149 səslə qəbul olunmasına nail olmuşdular.

Bu qüdrətli Spikerin heç vaxt ağrısını çəkmədiyi, ilk dəfə olaraq yerinə oturdulması idi və o, and içdi ki, bunu heç vaxt unutmayacaqdır. Lakin Corc Norris üçün təhqiqat qətnaməsi üzrə qələbə yalnız ilkin addım idi. Çünki köhnəlmiş qara pencəyinin döş cibində illərlə əvvəl layihəsi hazırlanmış bükülü qətnamə var idi – qətnaməyə görə Nümayəndələr Palatası Spikerdən daha çox Qaydalar Komitəsinin özünün üzvlərini təyin etməli idi, bu komitə isə bütünlüklə palataya proqramı diqtə edirdi və həm də ona bütövlüklə Spiker tərəfindən ağalıq edilirdi.

1910-cu ilin Müqəddəs Patrik günündə (Bu bayram martın 17-də qeyd edilir. İrlandiya apostolu, orada missioner fəaliyyəti göstərmiş Müqəddəs Patrikin (385-461-ci illər) xatirəsinə həsr olunur – tərcüməçi) Norris “çara” müraciətini etmək üçün qalxdı. Yalnız bir neçə dəqiqə əvvəl, Kannon əhalinin siyahıya alınması barədə qanun layihəsini öz kohortası (kohorta – qədim Romada legionun bir dəstəsi idi, sonralar imperatorların devrilməsində və yenilərinin hakimiyyətə gətirilməsində mühüm rol oynamışdılar – tərcüməçi) tərəfindən irəli sürülməsini idarə etmişdi, bu, Konstitusiyaya görə üstünlük əldə etmək idi və qaydadan kənar kimi qiymətləndirilə bilərdi, buna görə də sənəd əhalinin siyahıya alınmasını onların öz əllərinə keçirməsinə imkan verirdi. Norris dedi: “Mister Spiker, mən Konstitusiyanın üstünlük verdiyi qətnaməni təqdim edirəm”. “Centlmen onu təqdim edəcəkdir” – deyə Kannon özündən razı qaydada cavab verdi, o, başlanan hücumdan hali deyildi. Və Corc Norris öz pencəyinin cibindən bükülmüş kağızı çıxardı və məmurdan xahiş etdi ki, onu uca səslə oxusun.

Respublikaçıların liderliyini panika bürüdü. Qarderobdakı danışıqlar əvvəlcədən Norrisin təklif etdiyi qətnamənin təbiətini göstərirdi – lakin bu, adi sadə Respublikaçılar arasında nifrətamiz əyləncə subyekti idi, onlar bilirdilər ki, Qaydalar Komitəsinin özündə hakimiyyət həmişəlik dəfn ediləcəkdir. Bu vaxt Kannonun özünün idarə etdiyi və dostlarının dəstəklədiyi əhalinin siyahıya alınmasına dair qərar layihəsi Norrisə verilmişdi və onun qətnaməsi aydın surətdə Nümayəndələr Palatasının idarə etməsinə dair Konstitusiyanın verdiyi səlahiyyətə əsaslanırdı – özü də Norrisə açıq qaydada Nebraska Konqresmeninin bütün üsyançıları və Demokratik qüvvələri vasitəsilə verilmişdi. Kannon və onun köməkçiləri parlament manevrlərinin əsl ustaları idilər və onlar tezliklə güzəştə getməyə hazır deyildilər. Onlar təxirə salmağa, fasilə verməyə, kvorumu mümkünsüz etməyə cəhd edirdilər. Onlar qətnamənin imtiyazlı olub-olmamasının müzakirəsini davam etdirirdilər, bu vaxt partiya Müqəddəs Patrik günü paradından ehtiramlı qaydada geri qayıdırdı. Onlar Nümayəndələr Palatasını daimi sessiyada saxlayırdılar, yaxşı təşkil olunmamış inqilabçıları dağıtmağa ümid edirdilər. Bütün gecə uzunu üsyançılar öz yerlərində oturmuşdular, onlar zalda mürgüləmək də istəmirdilər, çünki qorxurdular ki, onlar olmayanda Kannon qəflətən palatanı özü bildiyi kimi idarə edəcəkdir.

Nəticədə, bütün qorxuzma və kompromiss cəhdləri uğursuzluğa uğradı. Spiker Kannon gözlənildiyi kimi, qətnaməni müzakirədən çıxarmaq göstərişini verdi; və Norris o saat qətnaməni irəli sürdü. 160 səsə qarşı 182 səslə Demokratlar və üsyançı Respublikaçılar Spikerə üstün gəldilər və çox səs verilməklə Norris qətnaməsi – artıq Demokratik dəstəyi çıxarmaq üçün olan düzəlişə məruz qalmışdı – qəbul edildi. Nümayəndələr Palatasının tarixində ən rəhmsiz və kübar Spiker öz istefasına razı oldu; lakin Corc Norris həmin vəzifədə diktator hakimiyyətinə qarşı axıradək mübarizəni təkid etsə də, nəinki fərdi cəzaya tərəfdar deyildi, hətta istefanın qəbul edilməsi əleyhinə səs verdi. İllərlə sonra Kannon ona belə deməli oldu:

“Norris, bizim ziddiyyətimiz boyunca mən sənin düzgün olmayan məsələlərin barədə sadə bir misalını azı yada salmaq istəmirəm. Mən sənin tərəfdarlarından çoxu haqqında bunu deyə bilmərəm; və mən sənə demək istəyirəm ki, indi əgər sənin lənətlənmiş bandanın hansısa bir üzvü Senata seçilsə, mən onların hər birindən daha çox sənə üstünlük verərdim”.

Kannonizmin devrilməsi konservativ Respublikaçı liderlərin hökumət və millət üzərində həyata keçirdiyi nəfəsi boğma əməliyyatını aradan qaldırdı; və bu, həmçinin Nebraskadan olan nümayəndələrin onun əlindən əvvəlcədən aldığı himayəçiliyə də son qoydu. Nümayəndələr Palatasının Spikeri vəzifəsi – “Çar” belə hakimiyyətə malik idi, bəzi hallarda özünü Prezidentin hakimiyyətinə və bütövlükdə Birləşmiş Ştatlar Senatının hakimiyyətinə bərabər olmağa çox yaxın kimi göstərirdi. Bu hakimiyyət partiyanı bütün gözləmələrdən yuxarıda qoyurdu, partiyanın loyallığını, himayəçiliyini və siyasi təşkilatlarını qidalandırırdı. Bu elə bir hakimiyyət idi ki, ölkənin Şərqdən kənarda olan bütün hissələrində artan bir etibardan düşmənin əksinə, bir neçə il ərzində diqqət verilməyən olaraq qalırdı. Lakin “mövqesiz bir adam”, naşirin izah etdiyi kimi: “Vaşinqtonun heç vaxt tanımadığı ən qüdrətli siyasi maşına birləşmiş 200-ə qarşı, onların öz oyununda iki dəfə məğlub oldu. Mister Corc Norris tanınmağa və müşahidə edilməyə layiq adam idi”.

Corc U.Norris ləyaqətli müşahidəçi idi, çünki Senatdakı onun sonrakı karyerası, oraya o, Kannon üzərindəki zəfərindən az sonra seçilmişdi, ona Amerikan siyasi həyatının şəxsiyyətlərindən biri reputasiyasını qazandırmışdı. Kannonizmin devrilməsi Nebraskada hamı tərəfindən, lakin az sayda möhkəm partiya üzvləri tərəfindən bəyənilmişdi. Buna baxmayaraq, gənc Konqressmendən nəhəng igidlik və öz partiyasının möhkəmlənmiş liderlərinə hücum üçün müəyyən liderlik xüsusiyyəti və öz rahatlığını və partiyada loyallığın gətirdiyi müttəfiqləri qurban verməyə hazır olmağı tələb edirdi. Senatda o, dəfələrlə öz partiyası ilə, həm də seçiciləri ilə əlaqəsini kəsmişdi. O, nəhayət elan etdi:

“Mən Konqressin provokatoru, qulu, nökəri və ya kiminsə vassalı kimi döyüş arabasında gəlməkdənsə, qoy o, lap öz sahibkar və qanunvericiliyin idarə olunmasında menecer və ya böyük millətin hökmdarı olsun, təmiz vicdanla öz siyasi qəbrimə düşərdim... Mən dostlarım və düşmənlərim tərəfindən bir öz məsləkimə sədaqətli qalan kimi, öz borcum kimi bildiyimdə heç vaxt büdrəməyən kimi xatırlanmaqla, sakit qəbirdə uzanmaq istərdim, nəinki o qədər yaşayım ki, hər iki fraksiyanın etimadından məhrum olan köhnə və yaşlı adam olum”.

Bu, idealist, müstəqil insanın, döyüşçünün sözləri idi – dərin əqidənin, qorxmaz igidliyin, səmimi vicdanlı adamın – Nebraskadan olan Corc U.Norrisin sözləri idi. Biz özümüzü belə göstərməyəcəyik ki, guya o, səhvi olmayan ləyaqət timsalı idi; əksinə, o, bir təsadüfdən daha çox öz düşüncələrində emosional, öz məhkum etmələrində söyüşcül, məsələnin layiq olduğu nöqtəsinə atəşi təmərküzləşdirmək əvəzinə, sərt və şişirdilmiş şəxsi hücumu qurmağa daha çox meyl edirdi. Lakin heç kəs onu düz olmaq düşüncəsindən, bütün adamlara kömək etmək qətiyyətindən, onları yoxsulluğun və müharibənin ekiz faciələrindən xilas etmək ümidindən uzaqlaşdıra bilməzdi.

Corc Norris öz yeniyetməliyindən yoxsulluğun faciəsinə yaxşı bələd idi. Corcun yalnız dörd yaşı olanda atası ölmüşdü, onun yeniyetməliyi anası və on bacısı üçün Ohayodakı kötüklərlə dolu ferma torpaqlarında külünglə ruzi qazanmağa məhkum olmuşdu. O, həmçinin çətinliklə xatırladığı qardaşının vaxtsız ölümündən müharibənin dəhşətlərini bilirdi, lakin onun ilhamlı məktubu – öz ölümündən əvvəl yaralı əsgərin yazdığı məktub gənc Corc tərəfindən illərlə yüksək qiymətləndirilirdi. 1917-ci ildə millət Avropa münaqişəsi həddində titrəyəndə, Corc Norris öz anasının dərdini unutmadı, anası isə müharibəyə nifrət edirdi.

Kənd müəllimi, kiçik şəhərin vəkili, yerli ittihamçı prokuror və hakim kimi Corc Norris Nebraskanın və Qərbin əhalisini tanımalı oldu, bu vaxt o, fermalardan istifadə hüququnun ləğv edilməsinin artan nümunələrini, evlərini itirənlərin və ferma işçilərinin şəhərə üz tutmalarını və işsiz qalmalarını görmüşdü.

(Ardı var)

525-ci qəzet.- 2014.- 7 iyun.- S.22.