Aktual mətləblərin sərrast ifadəsi

TURAL ANAROĞLUNUN PROZASI HAQQINDA OXUCU TƏƏSSÜRATI

“-Beş, dörd, üç, iki, bir, efirdəsiniz! Başladıq!

– Hörmətli ədəbiyyatsevərlər. Bu gün yenə də sizinlə bir yerdəyik. Bugünkü proqramımıza ölkəmizdəki müxtəlif ədəbi cəmiyyətlərin gənc nümayəndələrini dəvət etmişik. Studiyadakı qonaqlarımız yeni Azərbaycan ədəbi cəmiyyətinin nümayəndəsi Sahib İqtidarov, Yeni Bəylər Şeir Ocağının üzvü Müxalifət Narazıbəyli, Alaqaranlıq Ədəbi birliyin həmsədri Zülmət Qara, Müstəqil Alternativ Heca cəmiyyətinin sədri Sual Nida və Cırt-cırt Pen, Ten-Şen ədəbi klubun fəallarından şair Bratan Sporoğlu Saunadır. Proqramımızda şairlərimiz yeni şeirlərini oxuyacaq, yaradıcılıq planlarından söhbət açacaqlar. Hamımızın sevimlisi müğənni Cəh-Cəh Popmeyxanalı yeni mahnıları ilə poeziya gecəmizi rəngləndirəcəkdir...”.

Yazıçı Tural Anaroğlunun “Poeziya gecəsi” hekayəsinin adamı xəfif təbəssüm dalğasıyla tutan bu ilk cümlələrini oxuyanda qeyri-ixtiyari hekayənin yazılma tarixi ilə maraqlandım. Mayın 18-də, 2005-ci ildə yazılıb. Təxminən, fəslin bu vaxtlarında, amma nə az nə çox, düz 9 il əvvəl. Söz vaxtına çəkər deyiblər, həm də buradakı mətləb də bənzəyiş baxımından elə indiki vaxta yaman çəkir. Bəlkə də ədəbi əsərin yaşaması baxımından 9 il az bir müddət kimi görünə bilər, amma dünən yazılanın artıq bu gün unudulduğu çağdaş dövrümüzdə illər öncə bugünün mənzərəsini görüb təsvir etmək və oxucunu başverənlərin həqiqiliyinə şübhə eləmədən ürəkdən güldürmək yazıçı məharətidir. Oxucu olaraq “Poeziya gecəsi” ən çox bəyəndiyim proza nümunələrindən oldu. Çünki bu hekayədə oxucunun doyacağı qədər yumor, ironik qat, dinamik təhkiyə və ən əsası yazıçını hekayənin sonuna qədər tərk etməyən obyektivlik hissi var. Efirimizdə bayağılığın, şeir-sənət adına sırınan cəfəngiyyatın bol olduğu zamanda bu hekayədəki şərti və satirik adlar, obrazların bir-birinə münasibəti və onların dialoqunda ümumən bu mənzərəyə yazıçının ironik yanaşması diqqəti çəkməyə bilməz. Hekayəni oxuduqca gülüşqarışıq dilxorluq sarır adamı. Proqramın aparıcısı Zövqsüz Bərbadqızının veriliş boyunca suallarını cavablandıran adları çəkilən qonaqlar eynən indiki bəzi üzdəniraq “ədəbiyyatçılar” sayaq bir-birini günahlandırır, ittiham edir, guya bir-birilərinin iç üzünü açırlar. Əslində isə bu polemika ilə “ölkənin ədəbi-bədii mənzərəsi” bütünlüklə göz önündə sərgilənir. Sahib İqtidarov “Ay zırt gələrsiniz” kitabı, Müxalifət Narazıbəyli “Çıxın meydanlara”, “Mənə orden vermədilər”, “Hamı rüşvətxordur”, “Qisasımı alacam”, “Hər şey pisdir, hər kəs pis” şeirləri, “gənc ədəbi nəslin nümayəndələri”ndən olan, ilk şeirini 55 yaşında yazan Zülmət Qaranın “Dağlarda eşşək otarırkən” mənzuməsi, “XXI əsrdə Azərbaycan şeir yazmaq üçün azərbaycanca bilməyin vacib olmadığını” deyən Bratan Sporoğlu Saunanın repi günü bu gün də nə qədər tanış, nə qədər gülünc və nə qədər də düşündürücüdür... Güldürmək asandır, amma güldürməklə yanaşı düşündürmək artıq yazıçı işidir: “Bəli, hörmətli tamaşaçılar, çox təəssüf ki, bu dərin məzmunlu, bədii-estetik söhbətin sonuna yaxınlaşdıq. Ümidvaram ki, bu gün proqramımızda səslənən şeirlər mənəvi həyatınızı, estetik görüşlərinizi daha da zənginləşdirəcəkdir”.

Tural Anaroğlunun hekayələri tamamilə millidir. O baxımdan ki, buradakı personajlar başdan- ayağa, təpədən-dırnağa öz dost-doğmaca həmvətənlərimizdi. Bu obrazlar Danabaş kəndinin sakinləri də deyil, əməliyyat üçün özəl klinikaya, alman həkiminə müraciət edəcək qədər tam müasir XXI əsr adamlarıdır. Özəl klinikanın həyətində aşıqlı-nağaralı “məclis”lə 5 qoyunu qurban kəsən, məxsusi çildağ üçün mədəsindən əməliyyat olunmuş şəxsin üstünə gətirilən rayonun məşhur falçısı ilə, cibinə basılan əlliliyin eşqi ilə reanimasiyadan yenicə çıxmış (həm də mədəsindən əməliyyat olunmuş adama) vişnə mürəbbəsi, limonlu pürrəngi çayı klinikanın həkimindən xəlvət gətirən sanitarı ilə, geniş və təmiz olduğu üçün xəstəxananın həyətindəcə oğluna sünnət toyu çaldırmaq istəyən mehriban cütlüyü ilə, klinikanın həyətində və palatada şaxsey-vaxseyləri ilə bütün şəhərə hay salan qohum–əqrəbalarla-bu, bizik. Hadisələr də Danabaşda-filanda vaqe olmur, XXI əsrin müasir Bakısında baş verir. Haqqında bəhs etdiyimiz “Xəstəxana” hekayəsi dopdolu süjeti, dinamik fabulası və dolğun, hərtərəfli tipajları ilə çox maraqlı bir komediya filminin ssenarisidir. Burada alman həkimin gördüyü mənzərələrdən dəhşətə gəlməsini, “peşəkar çildaqçı” Hacı Mərsiyə xanımın bu binəva əcnəbini çildağ edərkən yaranan mənzərəni yazıçı sözlə elə canlı təsvir edib ki, gülməkdən özünü saxlaya bilmirsən...və istər-istəməz öz millətinin bu cür “təmsilçisinin” yerinə utanırsan: “Otaqda isə tam bir şaman mərasimi keçirilirdi. Hacı mərsiyə dualar oxuyur, arabir köhnə əskiləri yandırır, xəstənin heç gözləmədiyi vaxtda bunları onun əlinə, qoluna yapışdırırdı. Əşrəf kişi belə hallarda yatağından dik atılır “Ay Allah” deyə bağırırdı....Bir həftə öncə əməliyyat olan xəstə halsız vəziyyətdə yatağına uzanmışdı, ziyarətə gələn qadınlardan biri əllərini göyə qaldırıb nəsə oxuyur, başını sağa-sola əyir, ətrafına tüpürürdü. Digər qadın xəstənin ayaqlarına nəsə sürtürdü. Üçüncü qadın iki isidicinin qarşısında durub orada yanan naməlum maddələri qarışdırırdı. Dördüncü qadın qaşıqla xəstənin ağzına zorla nəsə doldururdu. Alman həkimin ağzı bir qarış açılmış, hərəkətsiz halda yerində donub qalmışdı...”

Tural Anaroğlunun hekayələri mövzu rəngarəngliyi və gözlənilməzliyi ilə maraq doğurur. Əvvəlcə bəsit görünən temanın ən alt qatlara qədər açılması, dərinliklərə qədər işlənməsi mətnlərin bədii təsir gücünü göstərməklə bərabər, həm də yazıçının ən adi təsir bağışlayan məsələlər vasitəsilə çox mühüm mətləbləri demək bacarığını ortaya qoyur. Mövzu qıtlığından “əziyyət çəkən” bəzi müəlliflərin giley–güzarı fonunda düşünürsən ki, adicə “Sinifkom seçkiləri” ilə, həm də uşaqların dilindən nələri anlatmaq olurmuş:

“- Sinifkom təbaşir gətirir, sinfin təmizliyinə nəzarət edir.

– Lap yaxşı. Çox gözəl...

– Sən nə deyəcəksən, Əli?

– Sinifkom “stukaç”dır, xəbərçidir və yaltaqdır...

Xədicə müəllimə eynəyini çıxarıb arxa partada oturan şagirdə baxdı.

– Necə yəni? Bunları sənə kim deyib?

– Atam!..

Birinci partada oturan qız əlavə etdi:

– Əliin atası “julikdir”. Bunu anam söyləyir. Onun dükanında hər zaman kolbasalar köhnə olur. Oradan aldığımız südlər isə qaynayanda çürüyür...

– Nə olsun, mənim atam da deyir ki, sənin anan demoqoqdur...”

Bu cür “səmimi” və hamımıza tanış “dialoq” şəraitində keçən sinifkom seçkisini gülüşə boğularaq izləyirsən, bir sinfin timsalında cəmiyyətdə baş verənlər o qədər aydın və təsirli, eyni zamanda satirik effektlə göz qarşısında canlanır ki, bütün bunları oxuduğunu yox, sanki canlı yaşadığını hiss edirsən...

Həyatda çox gözlənilməzliklər olur. Bu gözlənilməzliklər bəzilərini güldürsə də, həyatını da dəyişməyə qadir olur bəzən. Məsələn, sən Tarix İnstitutunun baş elmi işçisi olsan da, anlaşılmazlıq nəticəsində tam təsadüfən (bəlkə də tam zərurətdən) V Beynəlxalq İdman Ayaqqabıları Yarmarkasında peyda ola və harada olduğunu dərk eləməmiş insanın tarix boyunca həyatını rahatlaşdırmaq üçün təbiətlə mücadiləsinə dair məruzə ilə çıxış edə bilərsən... Gülməyəsən, neyləyəsən? Amma bəlkə də həyata elə “İclas”da olduğu kimi yanaşmaq lazımdır, həyat bəlkə elə iclasdakı kimidir, sən özünü tam çətin situasiyada, bilinməzlikdə, çıxılmazlıqda və pərt durumda hiss edərkən, sənə birdən-birə, heç gözləmədiyin anda şans qapıları açılar? On illik alim maaşının məbləği qədər aylıq məvaciblə idman ayaqqabısı şirkətinə reklam meneceri dəvət edilə bilərsən, sən də əvvəlcə karıxarsan, sonra duruxarsan, sonra isə qırışığın elə açılar ki, hətta otelin eyni mərtəbəsində keçirilən, səhvən olduğun iclasın başqa analogiyasını da xəyal edərsən.Və düşünərsən ki, tarix simpoziumunun və idman ayaqqabıları yarmarkasının keçirildiyi mərtəbədə üçüncü bir tədbirin- “Avrasiyanın dünəni, bu günü və sabahı” adlı konfransın iştirakçıları da Azıx mağarası və Qobustandakı qayaüstü rəsmlərlə maraqlanırmı görəsən?...

Tanınmış yazıçı Kamal Abdulla Tural Anaroğlunun hekayələri haqqında yazarkən onları belə səciyyələndirib: “Kimi bu yazılarda Bulqakovun izlərini axtaracaq, kimi Mirzə Cəlilin, kimi Haqverdiyevin, Mir Cəlalın, Əziz Nesinin, Seyfəddin Dağlının...kimi də lap elə Anarı xatırlayacaq. Olsun. Elə belə yaxşıdır...”

Yazıçımızın bu fikrinə söykənərək onu da əlavə etmək istərdik ki, burada, Kamal Abdullanın dediyi kimi, adı çəkilən klassiklərin təbii təsiri ilə yanaşı, bu təsirlərin təsirindən yaranan bir çulğaşma, vəhdət var. Və Tural Anaroğlu bu təsirləri ustalıqla, üzvi şəklidə qaynadıb-qarışdırıb, özünəməxsus üslub formalaşdırıb. Gözlənilməz situasiyalı, müxtəlif temalı, çoxqatlı, ironik, satirik, yumoristik və bəzən də ezopdilli üslub. Və bu üslubla bağlı indi demək istədiklərimizi vaxtilə Kamal Abdulla dolğun şəkildə ifadə edib: “Bu cürə yanaşma tərzi, üslub, bu cürə müşahidə bacarığı, intellektual cümlə dolumu və əndazəli əhval qarışıqlığı üçün əslində biz hamımız darıxmışıq. Əlbəttə ki, hər şeydən əvvəl “o hekayələri yazan adam daxilən azad adamdır” fikrinə gəlirsən. Məncə, bu, yazıçı üçün çox böyük bir mənəvi qazancdır”.

Tural Anaroğlu ədəbi missiya həyata keçirməklə bərabər, həm də fəal diplomat kimi Azərbaycanın dünya miqyasında tanıdılması işinə öz töhfələrini verib və verməkdədir. Hazırda Küveytdə ölkəmizin səfiri vəzifəsini icra edən Tural Rzayevin iyunun 9-da 50 yaşı tamam olur. Bu münasibətlə, “525”cilər olaraq, yubilyarı təbrik edir, ona cansağlığı, uzun ömür, ədəbi və diplomatik karyerasında yeni-yeni müvəffəqiyyətlər arzulayırıq!

Sevinc Mürvətqızı

525-ci qəzet.- 2014.- 7 iyun.- S.15.