Dietoloq: “Qidalanma insanın daxili aləmi ilə zahirini tamamlamalıdır”

“ÇÖRƏKDƏN TAMAM İMTİNA ETMƏK DÜZGÜN DEYİL”

Sağlam yaşamağın açarı ilk növbədə insanın düzgün qidalanmasından asılıdır. Gün ərzində qəbul etdiyimiz qidalar orqanizmin gündəlik ehtiyac duyduğu vitamin və mineralları təmin etməlidir. Hər bir şeyin ölçüdən artıq qəbul edilməsi, təbii ki, xoşagəlməz halların yaranmasına səbəb ola bilər. Bu gün kökəlmədən əziyyət çəkən milyonlarla insan var. Demək olar ki, köklük qlobal problemə çevrilib. Düzgün qidalanmamaq, stress, müxtəlif problemlər insanın kökəlməsinə səbəb olur.

Bir çoxları arıqlamaq və gözəl bədən quruluşuna sahib olmaq üçün müxtəlif üsullara əl atır. Lakin unutmaq lazım deyil ki, düzgün qidalanaraq da arıqlamaq mümkündür. Mövzu ilə bağlı tibb və fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, dietoloq Şəmsiyyə Namazlı ilə görüşüb söhbət etdik.

-Şəmsiyyə xanım, sağlam qidalanma dedikdə nə nəzərdə tutulur?

-Düzgün qidalanma sağlamlığın, gözəlliyin harmoniyası deməkdir. İnsan həyatı boyu müxtəlif qidalar, maddələr qəbul edir. Qəbul edilən qidalar orqanizmə daxil olduqdan sonra müxtəlif biokimyəvi, mexaniki təsirlər nəticəsində parçalanır. Parçalanma məhsullarından isə yeni birləşmələr əmələ gəlir və bu birləşmələrdən hüceyrələr qurulur, insanın danışığı, nitqi, hərəkəti, daxili orqanların fəaliyyəti yaranır. Buna isə maddələr mübadiləsi deyilir. Əgər biz düzgün qidalanmırıqsa maddələr mübadiləsi təbii ki, pozulur. Gün ərzində insan orqanizminin ehtiyac duyduğu maddələr çoxdur. Buna karbohidratlar, zülallar, yağ turşuları, su, minerallar, vitaminlər, mikroelementlər və s. aiddir. Züllalar gündəlik qida qəbulumuzun ən çox faizini təşkil etməlidir. Çünki insanın vücud olaraq yaranışı toxumadan, toxumaları isə hüceyrələrdən ibarətdir. Bu hüceyrələrin quruluşunun hamısını zülallar təşkil edir. Züllaların amin turşularını təşkil edən balanslaşmış qidanın əsas tərkibi də indiki zamanda yağlardır. Bir çoxları yağ mövzusunda ziddiyyətlidir. Hər kəs birmənalı fikirləşir ki, yağ orqanizmin düşmənidir. Yağ toxumalarının çoxluğu orqanizmin düşməni olub, patalogiyaların yaranmasına səbəb ola bilər. Amma unutmayaq ki, oqranizmin yağa özünün gündəlik tələbatı var, gün ərzində 50 qram qəbul etməliyik. Amma baxır hansı şəkildə? Bildiyimizə görə, yağ turşuları da özlüyündə iki qrupa bölünür: doymuş və doymamış yağ turşuları. Doymamış yağ turşularını daha çox balıq, zeytun və qarğıdalı yağlarından ala bilərik. Təəssüflər olsun ki, insanlar çox vaxt doymuş yağ turşularına üstünlük verir. Bunlara da kərə yağı, heyvan mənşəli yağlar aiddir. Bizdə daha çox kərə yağından istifadə edirlər ki, bu da düzgün deyil. Karbohidratlara gəldikdə isə, bilirik ki, karbohidratlar da iki qrupa bölünür: polisaxarid və monosaxaridlərə. Lakin biz əhali olaraq polisaxaridlər qrupundan istifadə edirik. Bunlara da ağ şəkər, nişastalı yeməklər, ağ un məmulatları aiddir. Monosaxaridləri isə biz meyvələrdən, meyvə şirələrindən, quru meyvələrdən və s. ala bilərik. Bütün bunlar birlikdə balanslaşmış qidanı təşkil edir ki, buna diqqət etməliyik. Əgər biz karbohidratı tamamilə qida rejimimizdən çıxartsaq əvəzinə zülal qəbul etsək yenə də mübadilə pozulacaq. Ona görə də hər qidanı qədərində qəbul etmək lazımdır. Bəziləri çörəkdən tamam imtina edir. Bu, düzgün deyil. Hər birimizin daimi rejimli qidalanması şərtdir.

-Yay fəslində insan orqanizmində immunitetin səviyyəsi nə qədər olmalıdır?

-Fəsillər dəyişdikcə insan orqanizmində imunno bioloji sistemdə dəyişiklik olur. Havanın dəyişməsi, temperatur, atmosfer təzyiqi, günəş şüaları bütün bunlar insana təsirsiz ötüşmür. Qış fəslində imunniteti gücləndirmək bir qədər çətin olur və fəsillər yerlərin bir-birinə ötürdükcə immunitetimiz zəif olaraq qalır. Lakin bütün fəsillərdə C vitamini ilə zəngin olan bir çox qidalar var ki, məsələn, yerkökü, kələm, limonu əldə edə bilirik. Bu qidalardan çox istifadə etmək lazımdır. Ümumiyyətlə, vitamin A, C və B qrup kompleksin daha çox qəbul etmək lazımdır. Çox vaxt yaz fəslində dəridə, sifətdə, saçlarda quruma olur. Bütün bunlar A vitamini çatışmazlığından əmələ gəlir. Digər tərəfdən, yaz fəslində biz pomidor, xiyar və digər mövsimi xarakterli olmayan tərəvəzlərdən istifadə edirik. Mən buna qarşıyam və pasientlərimə də məsləhət görmürəm. Çünki zamanında qəbul etmək lazımdır bu qidaları. Müəyyən istixanalarda gübrələr, azotlar vasitəsi ilə yetişdirilən bu tərəvəzlərdən allergiyalar yaranır. Mümkün qədər bu qidalardan uzaq durmaq lazımdır. Bilirsiz, ümumiyyətlə, qidalanma özü bir mədəniyyətdir. Bu hər kəsin şəxsi problemi deyil -həm sosial, həm də etik problemdir.

-Qida mədəniyyətindən söz düşmüşkən, qidalanma tərzinə baxaraq hansısa insan haqqında fikir yürütmək mümkündürmü?

-Əlbəttə. Kənardan hansısa tanımadığın bir insanın qidalanmasına baxıb ona təxmini qiymət vermək olar. Bəzən zahiri görkəmlə qidalanma arasında kəskin təzad olur. Məsələn, Hacı Zeynalabdin Tağıyevin qızı Sara xanım vaxtilə Sankt-Peterburqda təcridxanada olmuşdu, oradan nimdaş paltar içərisində çıxaraq qorxa-qorxa bir kafeyə yaxınlaşıb yemək istəyir. Kafedəki ofisiantlar ona rəhm edərək yemək verirlər. Xanım bir kənarda oturaraq yeməyə başlayır. Ofisiantın diqqəti ondan yayınmır. O görür ki, nimdaş geyimli bu qadının çəngəl-bıçaqla xüsusi bir davranış mədəniyyəti var. Yaxınlaşıb soruşur ki, siz kimsiniz? Sara xanım qorxur ki, onu yenə tanıyıblar, çünki sovet dövrü idi. Ofisiant deyir ki, sizin kübar davranışınız var. Onda Sara xanım deyir ki, mən Hacı Zeynalabdinin qızı Sara xanımam. Yəni onu demək istəyirəm ki, qida mədəniyyəti çox vacib məsələdir. Qidalanma insanın daxili aləmi ilə zahirini tamamlamalıdır.

-Bəzi insanlar arıqlamaq üçün müxtəlif dərmanlardan, çaylardan istifadə edir. Buna münasibətiniz.

-Mən hər zaman demişəm ki, bunun tam əleyhinəyəm. Çünki hər bir dərmanın tərkibində insana mənfi təsir edəcək inqridentlər var. Bu tip dərmanları qəbul edən insanlarda anormal vəziyyət əmələ gəlir. Ola bilər ki, yuxarı tərəf arıqlasın, amma aşağı hissə kök olaraq qalır. Ümumiyyətlə çalışmaq lazımdır ki, sağlam şəkildə arıqlayasan və bu, hər zaman mümkündür.

-Ay ərzində maksimum neçə kiloqram arıqlamaq normal sayılır?

-Birdən-birə çox arıqlamaq ziyandır. Hətta artıq çəkidən əməliyyat olunanda belə birdəfəyə heç vaxt çox çəki götürmürlər. Bu həm də hər insanın çəkisinə görə müəyyənləşir. Tutaq ki, yüz kiloqram çəkisi olan şəxs üçün ay ərzində maksimum dörd kiloqramdan artıq arıqlamaq məsləhət deyil. Əgər bundan artıq çəki itirsə mütləq daxili orqanlarında problem yaranacaq.Bu zaman həmin insanın ürəyində, qan təzyiqində problem yarana bilər, qandakı şəkərin miqdarı dəyişə bilər. Ona görə bu işi tədricən etmək lazımdır.

-Axşam saatlarında qidalanmaq köklüyə səbəb olurmu?

-Bəli. Bilirsiz, axşam bizim enerjimizin tükəndiyi, eyni zamanda hormonların zəiflədiyi vaxtdır. Bu baxımdan axşamlar yedikdə piylənmə daha çox baş verir. Çünki yedikdən sonra qidanın həzmi üçün heç bir hərəkət etmirik. Lakin vitaminlə zəngin meyvə və ya tərəvəz qəbul edə bilərik. Bu həm də mədə şirəsi üçün də lazımdır.

-Belə bir deyim var ki, “günə bir stəkan su ilə başlayın”.Siz bu fikirlə razısınız?

- Su insan orqanizmi üçün çox önəmlidir. Su orqanizmdə qoruyucu, həlledici rol oynayır. Əgər oynaqlarda su olmasa quruma baş verər, ağrılar olar, hərəkət məhdudlaşar. Təmiz su içmək çox xeyirlidir. Xüsusilə səhər yeməkdən hardasa yarım saat əvvəl və ayaqüstü vəziyyətdə içilməsi daha məqsədəuyğundur. Gün ərzində orqanizmin tələbinə uyğun olaraq təxminən litr yarım, iki litrə qədər su qəbul edilməlidir. Lakin biz suyu başqa maddələrlə də əvəz edirik. Kompotlar, çaylar, şirələrlə. Digər tərəfdən suyu da düzgün qəbul etmək zəruridir. Fikir vermək lazımdır ki, hansı qidadan neçə saat sonra, ya da əvvəl su içmək olar. Məsələn, zülal tərkibli qida qəbul ediriksə, mütləq üstündən saat yarım, karbohidrat meyvə, tərəvəz yeyiriksə qırx dəqiqə, bir saat sonra su qəbul edə bilərik.

-Fast-foodlar kökəlməyə səbəb olurmu?

-Bəli. Bir neçə il əvvəl amerikanlar demək olar ki, az çəkiləri ilə dünyada birinci yeri tuturdu. Lakin indiki dövrdə fast-foodlar sayəsində vəziyyət pisdi və demək olar ki, bu gün köklükdən ən çox məhz onlar əziyyət çəkir. Fast-foodlar ilk növbədə hormonlara təsir edir və bu da avtomatik olaraq kökəlməyə gətirib çıxarır. Təbii ki, orqanizmə də çox ciddi ziyan vurur.

-Vegeterianlığa münasibətiniz necədir?

-Çox yaxşıdır. Mən özüm də vegeterianam. Həmişə bu mövzu bir qədər mübahisəli olub, lakin elm sübut edir ki, bu növ qidalara üstünlük verən insanların problemi, xəstəlikləri daha az olur. Tutaq ki, vegeterian insanda hansısa şiş xəstəliyi varsa, digər insanla müqayisədə bu xəstəlik onda daha ləng inkişaf edir.

-Qadınlar stress keçirdikləri zaman yeməyə daha çox meyl edirlər. Bu nə ilə əlaqədardır?

-Bu, tək qadınlarda deyil, kişilərdə də var. Əsəbi olduqları zaman bəzi insanlar doymaq bilmirlər. Bu da orqanizmdə azan sinir adlı sinirin qıcıqlanması nəticəsində baş verir. Belə insanlar əsəbləri sakitləşənə kimi yeyirlər.

-Sizcə bizim xanımlar yetərincə baxımlıdırlarmı?

-Mən hər zaman deyirəm ki, dünyanın ən gözəl qadınları Azərbaycan xanımlarıdır. Həm etibarlı, həm sadiqdilər, həm də daxili aləmləri fərqlidir. Lakin təəssüflər olsun ki, indi bizim qadınlarda artıq kilolar daha çox yaranıb. Mən bunu heç istəməzdim. Bu bizim yeməklərin daha çox yağlı olması ilə də əlaqədardır.

-Son olaraq xanımlarımıza düzgün qidalanma ilə bağlı tövsiyələriniz.

-Çalışsınlar, yağlı qidalardan uzaq dursunlar. Xörək bişirən zaman daha çox bitki yağlarından istifadə etsinlər, hətta süd, qatıq, kəsmik alarkən yağlılıq dərəcəsi az olanı alsınlar. Xörəklərdə duzdan az istifadə olunsun, meyvə- tərəvəzləri süfrədə bol etsinlər, şirniyyatları demək olar, tamamilə qida rasionundan çıxartsınlar. Çalışsınlar həm özləri həm də uşaqları sağlam qidalansın. Mümkün qədər stresslərdən, problemlərdən uzaq olsunlar.

Samirə QULİYEVA

525-ci qəzet.- 2014.- 7 iyun.- S.12.