Aydın Mirzəzadə:"Konstitusiyanın qəbulu Azərbaycanda hüquqi dövlət quruculuğu yönündə müstəsna addım oldu"

Memarı ulu öndər Heydər Əliyev olan Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası 1995-ci il noyabrın 12-də ümumxalq səsverməsində qəbul edilib, 1995-ci il noyabrın 27-dən Milli Məclis tərəfindən təsdiqlənərək qüvvəyə minib. Xatırladaq ki, bu, müstəqil Azərbaycanın ilk Konstitusiyasıdır. 1918-1920-ci illərdə 23 ay mövcud olmuş Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövlətin Əsas Qanununu qəbul edə bilməmişdi. Beləliklə, Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya quruluşunun tarixi əsasən SSRİ-nin tərkibində olduğu dövrə düşür. Azərbaycanın birinci Konstitusiyası 1921-ci ilin mayın 19-da I Ümumazərbaycan Sovetlər qurultayında qəbul edilib. Azərbaycan SSR Konstitusiyasının 1921-ci il SSR Konstitusiyasına uyğunlaşdırılıb, yeni redaksiyası 1925-ci il martın 14-də IV Ümumazərbaycan Sovetlər qurultayında qəbul olunub. Azərbaycan SSR-in 1978-ci ilin aprelin 21-də qəbul edilmiş son Konstitusiyası da əvvəlki Konstitusiyalar kimi SSRİ Konstitusiyasına uyğunlaşdırılmış şəkildə idi. Ölkəmiz müstəqillik əldə etdikdən sonra yeni Konstitusiyanın hazırlanması zərurəti yarandı. Bunun üçün Prezident Heydər Əliyev başda olmaqla xüsusi komissiya yaradıldı, Konstitusiya layihəsi ümumxalq müzakirəsinə verildi. 1995-ci il noyabrın 12-də ümumxalq referendumu ilə qəbul edilən müstəqil Azərbaycanın ilk Konstitusiyası Azərbaycan Respublikasının dövlət quruculuğunun əsasını qoydu.

Ümummilli liderin 1996-cı il 6 fevral tarixli fərmanı ilə 12 noyabr Konstitusiya Günü elan edilib. 158 maddə, 5 bölmə və 12 fəsildən ibarətdir. 2002-ci il 24 avqust və 2009-cu il 18 mart ümumxalq referendumları ilə Əsas Qanunun bəzi maddələrinə əlavə və dəyişikliklər edilib.

Azərbaycanın Ali qanunu özündə milli və ümumbəşəri dəyərləri ehtiva edir. Azərbaycan Konstitusiya istər o dövrdə, istərsə də indi ölkəmizin mütərəqqi qanunlardan biridir.

Müstəqil Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının qəbulundan 19 il keçir. Ötən bu müddət isə ölkəmizin bütün sahələrdə yüksək inkişafı, dünya ölkələri arasında nüfuzunun artması, beynəlxalq aləmdə söz sahibinə çevrilməsi ilə yadda qalıb.

Bəs Azərbaycan Konstitusiyası hansı ictimai-siyasi şəraitdə gündəmə gəldi və qəbul olundu?

Bununla bağlı "525"ə danışan millət vəkili, Yeni Azərbaycan Partiyası Siyasi Şurasının üzvü Aydın Mirzəzadə deyib ki, Azərbaycan dövlət müstəqilliyini 1991-ci ildə SSRİ-nin dağılmasından sonra əldə etsə də, faktiki olaraq dövlət müstəqiliyimiz 1993-cü il 15 iyun tarixinə, Heydər Əliyevin böyük siyasətə qayıdışı ilə hesablanır. Onun sözlərinə görə, 1991-1993-cü illərdə hakimiyyətdə olan liderlər Azərbaycanın hansı ciddi bir dönəmdə yaşadığının hələ fərqinə varmırdılar: "Hazırlıqsız, heç bir proqramı olmayan, eyni zamanda Azərbaycanın düşdüyü geosiyasi vəziyyəti düzgün qiymətləndirməyən həmin iqtidarın fəaliyyəti nəticəsində iki il Azərbaycan xalqı üçün itirilmiş oldu. Ümummilli lider Heydər Əliyevin hakimiyyətə gəlməsi ilə Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin bünövrəsi sözün əsl mənasında yenidən qoyuldu və ölkədə düzgün, düşünülmüş siyasət reallaşdırılmağa başladı. Dövlət hakimiyyəti möhkəmləndirildi, Azərbaycanın qonşu ölkələrlə münasibətləri qaydaya salındı. Beynəlxalq təşkilatların tribunasından ciddi istifadə edilməyə başlandı. Həmin dövrdə çətinliklə razılaşdırılan cəbhə xəttində Ermənistanla atəşkəs rejiminin əldə edilməsindən sonra artıq Azərbaycanın yeni Əsas Qanununun işlənməsi prioritet bir məsələyə çevrildi".

Millət vəkilinin sözlərinə görə, baxmayaraq ki,1978-ci ildə qəbul edilmiş Konstitusiyanın üzərində xeyli dəyişikliklər olunmuşdu, ancaq bu mahiyyəti etibari ilə hələ də özündə köhnə dövrün xarakteristikasını saxlayırdı. A.Mirzəzadə əlavə edib ki, Azərbaycan dünyaya artıq yeni bir siması, yeni keyfiyyət göstəriciləri ilə çıxmalı idi: "Bu baxımdan prezident Heydər Əliyevin sədrliyi ilə yaradılan Konstitusiya komissiyası yeni əsas sənədin üzərində ciddi fəaliyyətə başladı. Konstitusiya komissiyasına Azərbaycanın müxtəlif siyasi dairələrinin nümayəndələri, tanınmış hüquqşünasları, bu məsələ üzrə mütəxəsisləri daxil idi.

Həmçinin bu məsələdə Konstitusiyanın ayrı-ayrı sahələri üzrə işçi qrupların köməyindən də geniş istifadə olundu. Konstitusiyanın hazırlanmasında həm Azərbaycanın sovet dövründə Heydər Əliyevin hakimiyyəti illərində əldə etdiyi nəticələr, həm də demokratik, inkişaf etmiş ölkələrin Konstitusiya hüququndan geniş istifadə edildi. 1995-ci ilin noyabr ayına təsadüf edən ilk parlament seçkiləri ilə bərabər eyni zamanda yeni Konstitusiya üzrə referendum da keçirildi".

Millət vəkili xatırladıb ki, referendumda əhalinin böyük əksəriyyəti Konstitusiyanın qəbuluna səs verdi: "Konstitusiya Azərbaycanı demokratik, hüquqi müstəqil bir dövlət kimi xarakterizə edirdi. Bu sənədin maddələrinin üçdə bir hissəsi insanların hüquq və azadlıqlarının bəyan edilməsinə və onun təmin edilmə mexanizminə həsr olunub. Konstitusiya Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü bir daha təsdiq etdi, ərazi bütövlüyü, müstəqillik məsələlərinin heç bir zaman müzakirə mövzusu olmamasını da sənəddə öz əksini tapdı.Əsas Qanunun qəbulu ərəfəsində geniş ictimai müzakirələr keçirildi və təqdim edilən layihə üzrə minlərlə yeniliklər, təkliflər, yaxud da hansısa redaktə xarakterli təkliflər Konstitusiya komissiyası tərəfindən ciddi şəkildə nəzərdən keçirildi. Qəbul edilən Konstitusiya sözün əsl mənasında xalqın hazırladığı bir sənəd oldu. 1995- ci ildən bəri fəaliyyət göstərən, iki dəfə kiçik dəyişiklik edilən Konstitusiya bu gün də Azərbaycan dövlətinin və müstəqilliyinin qarantı sayılır".

A.Mirzəzadənin sözlərinə görə, ulu öndər Heydər Əliyevin Azərbaycanda dövlət quruculuğu və Konstitusiyanın qəbulunda misilsiz rolu olub: "Azərbaycan Konstitusiyasının arxitektorunu sözün əsl mənasında ümummilli lider Heydər Əliyevi adlandırırlar. Heydər Əliyevin bu cür adlandırılmasının tamamilə əsası vardır. Ümummilli lider Azərbaycanda Konstitusiyanın qəbulu ərəfəsində dövlətin möhkəmləndirilməsi istiqamətində atdığı addımlar, Konstitusiyanın hazırlanması, geniş müzakirəsi, onun sonradan fəaliyyət göstərməsinə çox böyük imkanlar verdi. Həmçinin Konstitusiyanın qəbulu ilə bağlı şəraitin yaradılmasından başqa, Heydər Əliyevin Konstitusiyanın tərtib edilməsinə və onun uzun müddətli bir dövlət sənədi olması üçün beynəlxalq təcrübədən geniş istifadə olunması da böyük maraq doğurdu. İlk növbədə Avropanın, o cümlədən Türkiyənin təcrübəsindən geniş istifadə olundu. Hakimiyyətin bölünməsi prinsipi Konstitusiyada öz əksini tapdı. Sənəddə vətəndaşların hüquq və azadlıqları təsbit olundu, azad sahibkarlıq, mülkiyyətin çoxformalılığı öz əksini tapdı. Konstitusiyada Azərbaycanın demokratik, hüquqi bir dövlət olması üçün geniş bir hüquqi baza yaradıldı. Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə keçirilən Konstitusiya komissiyasının iclaslarında daxil olan təkliflər müzakirə edilərək, Azərbaycanın maraqlarına cavab verən ən düzgün yanaşmalar qəbul edilirdi. Konstitusiyanın qəbulunda maraq doğuran cəhət Azərbaycan dilini adlandırılması məsələsi idi. Söhbət ondan gedir ki, tarixən azərbaycanlılar indi mövcud olan bir neçə dövlətin ərazisində yaşasalar da, hər ərazidə bir cür adlandırılıblar. Həmçinin 1992-ci ildə hakimiyyətdə olan AXCP-Müsavat koalisiyası heç bir müzakirə keçirmədən Azərbaycan dilinin adını dəyişdilər. Bu, cəmiyyətdə böyük, qızğın müzakirələrə səbəb oldu. Keçirilən dinləmələrdə, komissiyada aparılan müzakirələrdə dövlət dilinin Azərbaycan dili adlandırılması barədə qəti qərar qəbul olundu. Bu təklif sonradan Konstitusiyanın qəbulu ilə bağlı referendumda da vətəndaşların dəstəyini qazandı. Ümumən götürdükdə, Heydər Əliyev faktoru Azərbaycanda uzunmüddətli dövlət quruculuğunun başlanmasını, Azərbaycanda Konstitusiyanın qəbulundan sonra aparılan böyük islahatların hüquqi bazasını təmin etmiş oldu. Azərbaycanda Konstitusiya qəbulu eyni zamanda dövlətlərə də yaxşı bir nümunə olması üçün şərait yaratdı. Təsadüfi deyil ki, hazırda tədqiqatçılar və tarixçilər 1995- ci ildə ilk Konstitusiyanın qəbulunda Heydər Əliyev təcrübəsini, onun nəzəri və praktiki yanaşmasının çox böyük rol oynadığını dəfələrlə vurğulayırlar".

(Ardı var)

PƏRVANƏ

525-ci qəzet.- 2014.- 10 iyun.- S.6.