"Konstitusiyanın qəbulu Azərbaycanda hüquqi dövlət quruculuğu yönündə müstəsna addım oldu"

(Əvvəli ötən sayımızda)

Memarı ulu öndər Heydər Əliyev olan Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası 1995-ci il noyabrın 12-də ümumxalq səsverməsində qəbul edilib, 1995-ci il noyabrın 27-dən Milli Məclis tərəfindən təsdiqlənərək qüvvəyə minib. Xatırladaq ki, bu, müstəqil Azərbaycanın ilk Konstitusiyasıdır. 1918-1920-ci illərdə 23 ay mövcud olmuş Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövlətin Əsas Qanununu qəbul edə bilməmişdi. Beləliklə, Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya quruluşunun tarixi əsasən SSRİ-nin tərkibində olduğu dövrə düşür. Azərbaycanın birinci Konstitusiyası 1921-ci ilin mayın 19-da I Ümumazərbaycan Sovetlər qurultayında qəbul edilib. Azərbaycan SSR Konstitusiyasının 1921-ci il SSR Konstitusiyasına uyğunlaşdırılıb, yeni redaksiyası 1925-ci il martın 14-də IV Ümumazərbaycan Sovetlər qurultayında qəbul olunub. Azərbaycan SSR-in 1978-ci ilin aprelin 21-də qəbul edilmiş son Konstitusiyası da əvvəlki Konstitusiyalar kimi SSRİ Konstitusiyasına uyğunlaşdırılmış şəkildə idi. Ölkəmiz müstəqillik əldə etdikdən sonra yeni Konstitusiyanın hazırlanması zərurəti yarandı. Bunun üçün Prezident Heydər Əliyev başda olmaqla xüsusi komissiya yaradıldı, Konstitusiya layihəsi ümumxalq müzakirəsinə verildi. 1995-ci il noyabrın 12-də ümumxalq referendumu ilə qəbul edilən müstəqil Azərbaycanın ilk Konstitusiyası Azərbaycan Respublikasının dövlət quruculuğunun əsasını qoydu.

Qeyd edək ki, Azərbaycan Konstitusiyası həm də insan hüquq və azadlıqlarına geniş yer verilməsi ilə diqqəti çəkir. A.Mirzəzadə hesab edir ki, Azərbaycan müstəqillik qazananda özünün keçdiyi yolun demokratiya və insan azadlıqları yolu olacağını bəyan etməsini cəmiyyət birmənalı şəkildə qəbul etdi: "Ancaq faktiki olaraq bu fəaliyyətə Heydər Əliyevin hakimiyyətə gəlişi ilə başlanıldı. İlk növbədə elan edilən hüquq və azadlıqlarının reallıqda təmin edilməsinə böyük şərait yaradıldı. Azərbaycanda vətəndaşların təhlükəsizliyinin, hüquq və azadlıqlarının təmin edilməsinə dövlət zəmanət verdi. Azərbaycan dövlətinin timsalında özünün hüquqlarının bir qoruyucusunu, müdafiəçisini gördü. Aydın məsələdir ki, müstəqilliyə yeni qədəm qoyan Azərbaycanın digər dövlətlərin təcrübəsinə böyük ehtiyacı var idi. Bu baxımdan tək 1995- ci il ərəfəsində mövcud olan hüquq və azadlıqların deyil, ondan xeyli sonra da dəyişməz qalacaq prinsiplərin qəbuluna böyük bir ehtiyac var idi. Heç də təsadüf deyil ki, Azərbaycanın Konstitusiyasının ilk maddələrindən birində hakimiyyətin mənbəyinin xalq olduğu vurğulanır. Və bundan irəli gələrək Azərbaycan vətəndaşının geniş spektrdə hüquq və azadlıqları var idi. Bu təhsil, mənzil, istirahət, sağlamlığın, təhlükəsizliyin qorunması, ailəyə sahib olması, xaricdə Azərbaycan dövləti tərəfindən hüquqlarının qorunması və onlarla digər hüquq və azadlıqlardır".

Azərbaycan Konstitusiyasının özəlliyi bundan ibarətdir ki, ölkədə hüquq və azadlıqlar sadəcə olaraq elan edilmir, sözün əsl mənasında qorunur. Bunun nəticəsidir ki, Azərbaycan Konstitusiyasında hüquq və azadlıqlarla bağlı maddələr dəyişilməz qalır və daha çox gücləndirilir. Konstitusiya dəyişikliyi zamanı Azərbaycanda İnsan Hüquqları İnstitutunun yaradılması, Konstitusiya Məhkəməsinə vətəndaşların müraciətlərinin mümkünlüyü, vətəndaşların şəxsi həyatının toxunulmazlığı müddəaları öz əksini tapdı. Ümumən götürdükdə bu gün dünyada hüquq və azadlıqlara dair olan bütün anlayışlar Azərbaycan Konstitusiyasında öz əksini tapıb.

Millət vəkili deyib ki, dünya ölkələrinin konstitusiyaları arasında Azərbaycanın Əsas Qanunu xüsusi yer tutur. Azərbaycan Konstitusiyası öz mövqeyi ilə fərqlənir: "Birincisi, Konstitusiyamız baza prinsiplərinin dəyişilməzliyi ilə diqqəti cəlb edir. Yəni Azərbaycan Konstitusiyası 100 illərə hesablanıb. Bizim Konstitusiyamız Amerika, Avropa ölkələri Konstitusiyaları kimi özünün demokratik xarakterinin dəyişilməz olduğunu ortaya qoyub. Eyni zamanda cəmiyyətin inkişafından irəli gələn dəyişikliklər lazım gələndə referendum yolu ilə sənəddə öz əksini tapa bilər. Azərbaycan Konstitusiyasının üstünlüyü ondan ibarətdir ki, dövlət hakimiyyəti qollarının müstəqilliyi təmin edilir. Yəni bu gün hakimiyyətin qanunverici, icraedici və məhkəmə qolları hər biri müstəqildirlər və bu müstəqillik qanunda qorunur. Təsadüfi deyil ki, Azərbaycan Konstitusiyasında hakimiyyət qollarına münasibət məsələsi digər ölkələr tərəfindən maraqla qarşılanır və bir çox hallarda bu daha da öyrənilir. Azərbaycan Konstitusiyası eyni zamanda ölkədə konstitusiya hüququ məktəbinin formalaşmasına səbəb oldu. Bu gün konstitusiya hüququ üzrə mütəxəsislər hüquq elminə, onun genişlənməsinə töhfələr verir. Azərbaycan Konstitusiyasının əsasının möhkəm qoyulması, onun dövrün və cəmiyyətin tələblərinə cavab verməsi bundan sonra da həmişə fəaliyyətdə olacağı, cəmiyyətin qarşısında duran problemlərin həllinə hüquqi yardım olacağı və vətəndaşların hüquq və azadlıqlarının qorunmasına xidmət edəcəyi birmənalıdır".

A.Mirzəzadə Azərbaycan Konstitusiyasının qəbulunun dövlət quruculuğunun sonrakı mərhələlərində roluna da toxunub: "İstənilən yeni müstəqillik qazanan dövlətin qarşısında duran ən böyük vəzifələrdən biri Konstitusiyanın qəbuludur.Bəzi dövlətlər onu həmin an həyata keçirərək, sonradan artıq təcrübədən gələn məsələlər Konstitusiyada əksini tapır. Yaxud da cəmiyyətdə həll olunası məsələlər ilk növbədə hüquqi şüarlar elan edilir. Azərbaycan Konstitusiyasının dövlət quruculuğunda ən böyük rolu ondan ibarətdir ki, ölkədə hüquqi dövlətin qurulması ilə həmin hüququn özünün yaradılması paralel getdi. Yəni praktikada olan Azərbaycan vətəndaşının qəbul etdiyi prinsiplər Konstitusiyada öz əksini tapdı. Bu gün Konstitusiya Azərbaycan dövlətinin fəaliyyət göstərməsinin əsas qarantıdır.Atılan bütün addımlar məhz Konstitusiyaya söykənərək həyata keçirilir. Azərbaycanın bu günü və sabahı məhz Əsas Qanunun tələblərindən, onun ifadə etdiyi hüquq və azadlıqların kompleksindən irəli gələrək həyata keçirilir. Birmənalı şəkildə demək olar ki, Konstitusiyanın qəbulu Azərbaycan dövlətçiliyinin möhkəmliyini, müstəqilliyinin əbədiliyini təmin etdi. Heydər Əliyevin vaxtilə Azərbaycan Konstitusiyasına verdiyi töhfələr onun Azərbaycanın inkişafına dair baxışlarının reallığa söykəndiyi və maraqlara cavab verdiyini sübut edir".

Millət vəkili əlavə edib ki, bu gün Azərbaycan 1993-cü ildə milli lider Heydər Əliyevin müəyyən etdiyi yol ilə inamla addımlayır: "Tarix sübut etdi ki, Azərbaycanda Heydər Əliyev siyasətinin alternativi yoxdur. Bu siyasət ölkəmizin inkişafına, xalqımızın mənafeyinə tam şəkildə cavab verir. Xalqımız bu siyasəti birmənalı dəstəkləyir və onun alternativini görmür".

PƏRVANƏ

525-ci qəzet.- 2014.- 11 iyun.- S.6.