Elman Nəsirli: "Dövlət quruculuğunun mütərəqqi xarakterində Konstitusiyamızın xüsusi rolu var"

Azərbaycan Respublikasının 1995-ci il 12 noyabrda qəbul olunmuş Konstitusiyası müstəqil Azərbaycanın ilk Konstitusiyasıdır. 1918-1920-ci illərdə 23 ay mövcud olmuş Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövlətin əsas Qanununu qəbul edə bilməmişdi. Beləliklə, Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya quruluşunun tarixi əsasən SSRİ-nin tərkibində olduğu dövrə düşür.

Azərbaycanın birinci Konstitusiyası 1921-ci il mayın 19-da I Ümumazərbaycan Sovetlər Qurultayında qəbul edilib. Azərbaycan SSR Konstitusiyasının 1921-ci il SSRİ Konstitusiyasına uyğunlaşdırılmış yeni redaksiyası 1925-ci il martın 14-də IV Ümumazərbaycan Sovetlər Qurultayında qəbul edilib. Azərbaycan SSR-in 1978-ci il aprelin 21-də qəbul edilmiş son Konstitusiyası da əvvəlki konstitusiyalar kimi SSRİ Konstitusiyasına uyğunlaşdırılmış şəkildə idi.

Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra yeni Konstitusiyanın hazırlanması zərurəti yarandı. Bunun üçün Prezident Heydər Əliyev başda olmaqla xüsusi komissiya yaradıldı, Konstitusiya layihəsi ümumxalq müzakirəsinə verildi. 1995-ci il noyabrın 12-də ümumxalq referendumu ilə müstəqil Azərbaycanın ilk Konstitusiyası qəbul olundu.

Azərbaycan Prezidenti Yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasının Siyasi Araşdırmalar İnstitutunun rəhbəri, politoloq, professor Elman Nəsirli "525"ə müsahibəsində bildirib ki, Azərbaycanda Dövlət quruculuğunun mütərəqqi xarakterində Konstitusiyamızın xüsusi rolu var. Onun sözlərinə görə, 1993-cü ildən başlayaraq, yəni ümummilli lider Heydər Əliyevin xalqın təkidli tələbi və xahişi ilə ikinci dəfə hakimiyyətə gəlişindən sonra real müstəqillik tarixi başladı və həmin dövr olduqca mürəkkəb siyasi proseslərlə müşaiyət olunurdu: "Ölkəmiz çox çətin bir tarixi dövrünü yaşayırdı. Necə deyərlər, hamının bir-birilə sanki bir müharibəsi var idi. Vətəndaş müharibəsi qapının kandarında idi və bir çox hallarda artıq onun başlaması elementləri göz önündə idi".

Politoloq deyib ki, üstəgəl ölkədəki daxili böhran, iqtisadiyyatın iflic vəziyyətdə olması, vətəndaş müharibəsi təhlükəsinin real məzmun kəsb etməsi və paralel şəkildə Ermənistanın hərbi təcavüzünün genişlənməsi, bu təcavüzün pik nöqtəsi olan Xocalı soyqırımının başlanması, cəmiyyətdə və ölkənin siyasi həyatında xaosun hökm sürməsi kimi tarixi bir şəraitdə ümummilli lider hakimiyyətə gəldi.

"1993-cü ildən başlayaraq 1995-ci ilə kimi olan dövrdə ümummilli lider ölkədə siyasi sabitliyin bərpası, demokratik dövlət quruculuğu ilə bağlı şəraitin təmin edilməsi, xaosa son qoyulması və vətəndaş müharibəsinin qarşısının alınması, iqtisadiyyatın bərpası ilə bağlı addımların atılması, xarici investorların Azərbaycana cəlb edilməsi, "Əsrin müqaviləsi"nin imzalanması, bütün kimi titanik vəzifələrin öhdəsindən gələ bildi. Və təbii ki, dövlətin qarşısında duran bu həyati əhəmiyyətli məsələləri həll etdikdən sonra heç şübhəsiz ki, siyasi sistemin ən mühüm elementi olan Konstitusiyanın qəbul edilməsi zərurəti ortaya çıxdı. Çünki bu dövlətin ana qanunudur. Bütün proseslər məhz onun əsasında tənzimlənməlidir. Bu reallıqdan çıxış edərək ümummilli lider Konstitusiya komissiyası yaratdı. Dəfələrlə onun işi ilə maraqlandı. Prosesi tam öz nəzarətində saxladı, ideyalarını verdi, istiqamətləri müəyyənləşdirdi. Nəticə etibarilə 1995-ci ildə noyabrın 12-də Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının qəbul edilməsinə nail oldu. Bu sənəd müasir dövrümüzün ən təkmil Konstitusiyalarından biri sayılır. Yeri gəlmişkən bu bizim mövqeyimiz deyil. Xarici ekspertlər də Konstitusiyanın forma və məzmun parametrləri, göstəriciləri ilə tanış olduqdan sonra onun son dərəcə demokratik ruhlu bir sənəd olduğunu təsdiqləyiblər. Çünki Konstitusiya hazırlanarkən dövlət başçısının tapşırığı belə idi ki, dünyadakı ən müasir proseslər, qabaqcıl ölkələrin konstitusiyaları, onlarda çatışmayan cəhətlər müasir geosiyasi reallıqlara, vətəndaş cəmiyyətinin tələblərinə uyğun gəlməyən məqamlar varsa belə, onların hamısı öyrənilsin. 95-ci ildə qəbul ediləcək Konstitusiya dövrün tələblərinə cavab verə biləcək səviyyədə, təkmil şəkildə, hüquqi dövlətin quruculuğu üçün fundament ola biləcək bir səviyyədə işlənilib, hazırlansın və qəbul edilsin. Ölkə başçısı buna nail oldu. 1995- ci il noyabrın 12- də qəbul edilən Konstitusiya nəticə etibarilə ölkəmizin bundan sonrakı inkişafı, hüquqi dövlət quruculuğu, vətəndaş cəmiyyəti quruculuğu, demokratiyanın bərqərar olması, insan hüquq və azadlıqlarının müdafiə edilməsi sahəsində fundamental, bəşəri prinsipləri özündə ehtiva edən bir sənəd idi".

E.Nəsirli əlavə edib ki, Azərbaycan bu Konstitusiya ilə müəyyən olunmuş qanun və prinsiplər çərçivəsində öz fəaliyyətini tənzimlədi və bu gün dünya birliyinin ən etibarlı tərəfdaşına çevrilən ölkəmiz dünyada müxtəlif sahələrdə islahatlar aparan bir dövlət imicinə malikdir".

Ümummilli lider Heydər Əliyevin Azərbaycanda hüquqi dövlət quruculuğu və Konstitusiyanın qəbulunda rolu barədə daha ətraflı danışan politoloqa görə, Heydər Əliyev ilk növbədə onun fərqində oldu ki, Azərbaycanın inkişafının, xarici siyasətinin strategiyası müəyyən edilsin: "Ölkə prezidenti elə bir Konstitusiyanın hazırlanmasını tələb etdi ki, orada qoyulmuş prinsiplər ölkəmizin bundan sonrakı inkişafının təməl prinsipləri olsun, eyni zamanda bir mayaka çevrilsin. Əsas istiqamətləri, qanunvericilik baxımından qanuni əsaslarda inkişaf tendensiyalarını özündə ehtiva etsin. Mən burada xüsusilə dil məsələsinə diqqət yetirmək istəyirəm. Bu məsələ ətrafında çox ciddi fikir mübadiləsi oldu. Heydər Əliyev özü şəxsən komissiyanı tam nəzarətdə saxladı, onun bir sıra iclaslarında iştirak etdi. Müxtəlif versiyalar- türk dili, türk-azəri, Azərbaycan dili və digər yanaşmalar var idi. Ancaq ümummilli lider yenə də böyük siyasi iradə, fəhm nümayiş etdirib, həmçinin Azərbaycanın gələcək inkişaf perspektivlərini və bu məsələdə dəqiq bir xəttin müəyyən edilməsinin olduqca vacibliyinin, zəruriliyinin fərqinə vararaq, təklif etdi və qəbul olundu ki, dil Azərbaycan dili kimi adlandırılsın. Çünki Azərbaycan çoxmillətli dövlətdir, hər bir şəxs hiss etməli və bilməlidir ki, o, azərbaycanlıdır. İdeologiyamız azərbaycançılıq ideologiyası olmalıdır. Bəli, biz etnik baxımdan türkük, amma dilin Azərbaycan dili kimi yazılmasının həm də böyük siyasi əhəmiyyəti, çəkisi var. Çünki təkrar edirəm ki, çoxmillətli dövlət olma məsələsi cənab prezidentin də diqqət mərkəzində saxladığı məqam idi".

Politoloq deyib ki, bu məsələdə yanlış addım atmaq perspektivdə məhz bu baza əsasında müəyyən anlaşılmazlıqların yaranmasına gətirib çıxara, etnik baxımdan müəyyən ziddiyyətli məqamların yaranmasına rəvac verə bilərdi: "Ona görə də ulu öndər Azərbaycan dili yanaşmasının üzərində dayandı. Konstitusiyada da məhz bu şəkildə qeyd olunub".

E.Nəsirlinin sözlərinə görə, cənab prezidentin Konstitusiyanın qəbulu ilə bağlı atdığı bu addım ilk növbədə vətəndaş cəmiyyəti quruculuğu məsələlərinə xüsusi yer ayırmasını tələb edir, bu məsələni gündəmə gətirirdi: "Təsadüfi deyil ki, məhz Heydər Əliyev hakimiyyətə gəldikdən sonra məhz gənclər siyasətinə böyük əhəniyyət verildi və gənclərin Azərbaycan dövlətinin gələcəyi olduğu fikrindən çıxış edərək bu sferanın inkişafına xüsusi diqqət yetirdi. Nəzərə alsaq ki, bugünki vətəndaş cəmiyyətinin əsas hərəkətverici qüvvələri içərisində gənclərin xüsusi yeri və çəkisi var, bu baxımdan gənclərin təşkilatlanma məsələsi xüsusi əhəmiyyət kəsb edirdi. Sağlam gəncliyin bir araya gəlməsi xüsusi ilə vacib dövlət əhəmiyyətli məsələ idi. Bu məntiqdən çıxış edərək ümummilli lider Konstitusiyanın 58-ci maddəsində məhz sərbəst birləşmək hüququnun əksini tapmasına diqqət yetirdi. Bu məsələnin gündəmə gəlməsinə diqqəti cəlb etdi və həmin maddəyə görə sərbəst birliklər yaratmaq ideyası təsbit olundu. Bununla da artıq Azərbaycanda ayrı-ayrı birliklərin, siyasi partiyaların, qeyri-hökumət təşkilatların, vətəndaş cəmiyyətinin digər subyektlərinin yaranması üçün çox əlverişli hüquqi baza yarandı".

Politoloq bildirib ki, məhz Konstitusiyanın qəbulundan sonra ölkədə bu istiqamətdə çox ciddi addımlar atıldı və üçüncü sektorun inkişafı üçün təməl yarandı: "Bununla da vətəndaş cəmiyyətinin inkişafı istiqamətində çox ciddi işlər görülməyə başladı. Heydər Əliyevin bu məsələni xüsusi olaraq Konstitusiyada qeyd etməsinin başqa əhəmiyyəti onda idi ki, etiraf edək ki, həmin vaxta kimi cəmiyyətdə, ayrı-ayrı dövlət qurumlarında üçüncü sektora bir ögey münasibət var idi. Bir çox hallarda onlara müxalifət sektoru kimi baxırdılar və hesab edirdilər ki, dövlətdən kənarda bu orqanların fəaliyyəti daha çox hakimiyyətin əleyhinədir. Heydər Əliyev isə Əsas Qanuna 58-ci maddənin daxil edilməsinə nail olmaqla, nəticə etibarilə vətəndaş cəmiyyəti subyektlərinə olan bu münasibətin aradan qalxmasına şərait yaratdı. Həmin vaxtdan başlayaraq Azərbaycanda QHT-nin, vətəndaş cəmiyyətinin digər institutlarının inkişafı üçün çox münbüt şərait təmin edildi, sonradan bu proses dinamik xarakter almadı".

(Ardı var)

PƏRVANƏ

525-ci qəzet.- 2014.- 12 iyun.- S.6.