"Cəmiyyətin
inkişafına mane olan adət-ənənələrdən,
köhnəlikdən əl çəkməliyik
“Müsəlman
aləminin keçmişi nə qədər möhtəşəm
olsa da, bu keçmişin əsirinə çevrilmək olmaz”
Millət
vəkili, professor Gövhər Baxşəliyevanın “525”-ə
müsahibəsi
- Gövhər
xanım, Ailə Məcəlləsinə dəyişikliklər
hər zaman cəmiyyətin, o cümlədən parlamentin əsas
diqqət mərkəzində və gündəmində olan məsələlərdəndir.
Məsələn, belə təkliflər də var və yəqin
ki, Siz özünüz də rastlaşmısınız ki,
Ailə Məcəlləsinə nikah, mülkiyyət
müqaviləsinin bağlanması, nikaha girən
cütlüklərin bir-birilərinə
sağlamlıqları barədə arayış təqdim etmələri
ilə və sair məqamlarla bağlı müddəalar
salınsın. Siz bir millət vəkili olaraq,
bu haqda nə fikirdəsiniz?
-Əvvəla,
nikah müqaviləsi bir çox ölkələrdə tətbiq
olunur və bildiyim qədər bu, könüllüdür. Hesab edirəm ki, bizdə də nikah müqaviləsi
məcburi olmamalıdır. Kimlər istəyir,
bağlasın müqaviləni, hətta, notariusda təsdiq
edib, tətbiq
etsinlər. Bilirsiniz, insanlar nikaha girəndə o niyyətlə
girirlər ki, bir ömür xoşbəxt həyat sürəcəklər
və bu baxımdan, nə vaxtsa
ayrılmaqları və o ayrıldıqları zaman mülkiyyəti
necə böləcəkləri haqda düşünmürlər.
Fikrimcə, həmin o nikah müqaviləsində
öncədən mülkiyyətin
bölüşdürülməsini müəyyənləşdirmək
psixoloji cəhətdən nikaha girənləri gələcək
boşanmaya hazırlayacaq. Odur ki, bizim mühitdə bu, bəlkə
də, heç lazım deyil. Amma mən, məsələn,
istərdim ki, həmin o nikah müqaviləsində nikaha daxil olan tərəflərin
vəzifələri və hüquqları dəqiq müəyyənləşdirilsin.
Yəni, ailə həyatında kişinin və
qadının üzərinə hansı vəzifələr
düşür və onların hər birinin bu zaman hüququ
nədən ibarətdir. Çünki həyat göstərir
ki, bir çox hallarda gənclər nikaha girirlər, amma həmin
o nikahın ciddiliyin, ailə həyatında öz məsuliyyətlərini
tam dərk etmirlər...
- Nə mənada?
- Məsələn,
bu, bizim hətta dinimizdən də irəli gəlir,
bütün insanı münasibətlərdən də irəli
gəlir ki, kişi, əgər nikaha girirsə, deməli, həm
cəmiyyət qarşısında, həm Allah
qarşısında üzərinə həmin o qadının
gələcək taleyi üçün məsuliyyət
götürür. Eynilə də sabah
dünyaya gətirdiyi uşaqlar üçün. Qadın da, məsələn, ailə qurursa, o da bilməlidir
ki, həyat yoldaşının qulluğunda durmalıdır,
ailəsini - ocağını qorumalıdır, körpələrinə
baxmalıdır, onlara nəvaziş göstərməlidir.
Ata və ana birgə uşaqları boya-başa
çatdırmalıdırlar. Yəni, bu
hüquq və vəzifələri hər iki tərəf tam
bilməlidir. Düşünürəm
ki, bəlkə nikaha girənlər üçün
qısamüddətli kurs təşkil olunsun, hansısa
mühazirələr oxunsun ki, nikah nə deməkdir, xoş
günləriniz də olacaq, çətin günləriniz də,
qarşıya çıxan çətin sınaqlardan
yalnız qarşılıqlı dözüm və hörmət
şəraitində itkisiz çıxmaq mümkündür.
Yəni, kişi xanımına hörmət
etməlidir, xanım yoldaşına, kişisinə hörmət
etməlidir. Bu istiqamətdə istərdim ki, maarifləndirmə
işləri aparılsın. Çünki həqiqətən
də baxırıq ki, son illər çox ailələr
dağılır və nəticədə də uşaqlar ortada qalır.
“Hər
iki tərəf biri-birinin səhhəti haqqında tam məlumatı
bilməlidir, sonra isə seçim onlarındır, qəbul
edirlərsə, ailə qursunlar”
- Bəs
tibbi arayış məsələsinə necə
baxırsınız?
- Tibbi
arayışın tələb edilməsinin tam tərəfdarıyam.
Çünki təcrübə göstərir
ki, bir sıra hallarda gənclər bir-birinin səhhəti
haqqında tam məlumatı əldə edə bilmirlər,
bir-birindən nələrisə gizlədərək, nikaha
girirlər, sonra yenə də müxtəlif fəsadlar üzə
çıxır. Məsələn, elə
xəstəliklər var ki, heç o xəstəliklərlə
nəslin davamı qəbuledilməzdir. Məsələn,
psixi xəstəliklər. Yaxud, elə xəstəliklər
var ki, sonra uzun illər müalicə tələb edir. Elə xəstəliklər var ki, yoluxucu olur. Yəni, hər iki tərəf biri-birinin səhhəti
haqqında tam məlumatı bilməlidir, sonra isə
seçim onlarındır, qəbul edirlərsə, ailə
qursunlar.
Amma vəziyyətin
bütün ciddiliyini dərk etməlidirlər, bir-biriləri
haqqında tam məlumat əldə etməlidirlər.
Qanun çərçivəsinə salınmayıb deyə,
bəziləri, istəsə belə, utanır, çəkinir
ki, qarşı tərəfin səhhəti ilə
maraqlansam, arayış istəsəm, bu, münasibətləri
korlayar. Amma qanun çərçivəsinə
salınsa, artıq bu problemlər aradan qalxar və hər iki
tərəfin nikaha girdiyi insan haqqında ətraflı məlumatı
olar. Bu da həm onların
izdivaclarının, gələcək ailə həyatının
daha möhkəm olmasına xidmət edər, həm də
yeni dünyaya gələn nəslin sağlamlığına
təminat verər.
“Əgər
valideyn bilirsə ki, övladı çox ciddi xəstəlik
daşıyıcısıdır, o zaman mütləq o valideyn bunu
qarşı tərəfə deməlidir...”
- Burada həmçinin
valideynlər də çox böyük məsuliyyət
daşıyır və daşımalıdırlar, ancaq
çox təəssüflər olsun ki, bəzən bunun əksini
müşahidə edirik...
-
Heç şübhəsiz, valideynlər də çox ciddi məsuliyyət
daşıyırlar. Əgər valideyn bilirsə ki,
övladı çox ciddi xəstəlik
daşıyıcısıdır, o zaman mütləq o valideyn bunu
qarşı tərəfə deməlidir, qarşı tərəfə vəziyyəti
tam aydınlıqla bildirməlidir. Əgər
valideyn övladının xəstəliyini gizlədirsə, o
məsuliyyət daşımalıdır. Çünki
elə xəstəliklər var ki, sabah həmin
o insanın da, qarşı tərəfin də həyatını
korlayır. Yəni, bu məsələ hər
iki tərəfdən çox böyük məsuliyyət tələb
edir.
“Qərbdə
kişi cinsi ilə qadın cinsi arasında kəskin fərqlərin
bir növ aradan götürülməsi prosesi bizə də təsir
edir...”
- Yeri gəlmişkən,
öz milli mental-əxlaqi dəyərləri ilə seçilən
Azərbaycan cəmiyyətində oğlan
uşaqlarının son illər
bir növ incə ruhda, belə demək mümkünsə,
az qala qız kimi böyüdülməsi və bundan irəli
gələn bir sıra neqativ halların ortaya
çıxması da müşahidə edilməkdədir...
- Dediyiniz
proseslər, mən deyərdim ki, daha çox qloballaşma məsələləri
ilə bağlıdır. Yəni, bir növ
ölkələrin, virtual da olsa, sərhədsizləşməsi
prosesi gedir. Yəni
sərhədlər, reallıqda olmasa da, virtual aləmdə
götürülür və bütün dünya vahid bir sosial-mədəni
məkanda inkişaf edir. Bu zaman istər-istəməz
insanlar, xüsusən uşaq və gənclər müxtəlif
təsirlərə məruz qalır. Qərbdən həmin
o dediyiniz təsirlər, yəni, kişi
cinsi ilə qadın cinsi arasında kəskin fərqlərin
bir növ aradan götürülməsi prosesi bizə təsir
edir. Şərqdən gələn bəzi neqativ meyllər, təmayüllər də
öz təsirini göstərir. Düşünürəm
ki, biz bunlardan kənarda qala bilməyəcəyik. Bu
proses gedir və
getdikcə güclənəcək. Bu
təsirləri mümkün qədər zəiflətmək,
qarşısını almaq üçün ənənəvi
mədəniyyətimizi geniş təbliğ etməliyik.
Yəni, cəmiyyətimizin inkişafı
üçün müsbət xarakter daşıyan adət-ənənələrimizi
qoruyub saxlamalıyıq.
“Cəmiyyətin
inkişafının tormozuna çevrilən adət-ənənələrdən,
köhnəlikdən əl çəkməliyik”
Bu zaman
digər problem yaranır: qədimdən, dədə-babadan gələn
adət-ənənə heç də həmişə bu
günümüzlə səsləşmir, bəzən isə
cəmiyyətin inkişafını ləngidir. Cəmiyyətin inkişafının tormozuna
çevrilən adət-ənənələrdən, köhnəlikdən
əl çəkməliyik. Biz istəyirik
ki, Azərbaycan hərtərəfli inkişaf etsin, modern,
müasir, mütərəqqi dövlət olsun. Odur ki, müsbət adət-ənənələri
qoruyub saxlamalıyıq. Tariximizdən, dədə-babalardan,
qədim türklərdən gələn adət-ənənələri,
müsbət meylləri mütləq saxlamalıyıq. Məsələn, elə qədim türklərdən
götürək. Qadını ailəsinin
xanımı kimi qəbul etmək, ona hörmət etmək,
ona böyük ehtiramla yanaşmaq, qayğı göstərmək,
onunla hesablaşmaq. Qədim türklərdə
qadına belə gözəl münasibət olub. Yaxud da dinimizdən götürək, məsələn,
sağlam həyat tərzi, yüksək mənəviyyat,
halal-haram məsələsi. Müasir həyatda yer alan müxtəlif neqativ hallar, narkotiklər,
alkoqollu içkilər, bunlardan uzaq olmaq, halal yaşamaq, harama
getməmək üçün, bax, dediklərimi qoruyub
saxlamalıyıq və təbliğ etməliyik.
“İslam
aləminin problemi, onun geridə qalma səbəbi daim
mühafizəkarların islahatçılara, yenilik tərəfdarlarına
qalib gəlməsindədir”
Digər tərəfdən,
hamımız bilirik ki, İslam dini sonuncu din və dinlərin
ən gözəlidir. Bu din VII əsrdə yaranıb. Yəni,
Quran nazil olanda onun ehkamları o dövrün ictimai, siyasi və
mədəni münasibətlərinə hesablanıb. İndi nə qədər düzgündür həmin
o ehkamları əsrlər boyu saxlayıb, hətta XXI əsrdə
yaşatmaq? Bu zaman nə baş verir?
Bu zaman cəmiyyətin inkişafı ləngiyir.
Bax, biz buna yol verməməliyik. Bu, təkcə bizə yox, bütün müsəlman
aləminə aiddir. Müsəlman aləmi inkişaf etmək
istəyirsə, istəyirsə Avropa ölkələri ilə
ayaqlaşsın,
bu məsələlərə xüsusi diqqət
yetirməlidir. Yəni, VII əsrdə yaranmış o
dinin bugünümüzlə
uzlaşan, bugünümüz üçün müsbət
xarakter daşıyan, cəmiyyətin inkişafını
stimullaşdıran cəhətlərini, qayda-qanunu, adət-ənənəni
saxlamaq lazımdır, amma eyni zamanda, bugünümüz ilə
uzlaşmayanları bir qədər kənara qoymaq
lazımdır. Bunun uğrunda əsrlər boyu mütərəqqi
islam ilahiyyatçıları, fikir
adamları, alimləri çıxış ediblər. Amma təəssüf ki, onlar azlıqda olublar və
sərt təqiblərə məruz qalıblar. Dəriləri soyulub, dar ağacına çəkiliblər,
əl-qolları kəsilib və ilaxır. Yusif ibn Həllacdan
başlayaraq günümüzəcən bir qədər
başqa formada da olsa bu proses davam edir. İslam
aləminin problemi, onun geridə qalma səbəbi daim
mühafizəkarların islahatçılara, yenilik tərəfdarlarına
qalib gəlməsindədir. Budakı son nəticədə
bütün islam aləminin
inkişafının ləngiməsinə və bugünkü
acınacaqlı vəziyyətin yaranmasına səbəb
olub.
“Din
faktoru Avropa ölkələrinin siyasətində
aparıcı rolundan
mərhum edildi...”
-Belə
hallar Avropada, Qərbdə də yaşanmayıbmı?
- Təbii
ki, yaşanıb. Avropa, xristian cəmiyyəti də çox ciddi
sınaqlardan keçib. Kafirlikdə, dini
doqmalara qarşı çıxmaqda ittiham edilən
insanların mühakiməsi üçün kilsə tərəfindən
inkvizisiya adlanan məhkəmələr qurulurdu. Məsələn, inkvizisiya hökm etdiyi vaxtlar kilsənin
ehkamlarına azacıq etiraz edən minlərlə insanı
diri-diri yandırdılar, zindarlarda çürütdülər.
Cordano Brunonu yandırdılar, Koperniki də elə
hala saldılar ki, ağlın itirdi. Yaxud,
katoliklərlə protestantların uzun müddət mübarizəsini
götürək. Parisdə Varfolomey gecəsi adlanan bir gecədə
katoliklər minlərlə protestant qırdı. Yəni,
bütün bu sarsıntılardan sonra Avropa cəmiyyəti,
xristian aləmi köklü dəyişikliklərin labüd olduğunu tam
anladı. Bunun nəticəsi olaraq Reformasiya – XVI-XVII əsrin əvvəllərində
Qərbi Avropada katolik
kilsənin özbaşınalıqlarına
qarşı yönəlmiş dini və ictimai-siyasi hərəkat
başladı. Fəlsəfi əsərlər
çoxaldı, maarifləndirmə işləri geniş
vüsət aldı. Mövcud vəziyyətlə
mübarizə gücləndi və bütün bu mübarizənin
- mütərəqqi insanların, hətta, mütərəqqi
kilsə xadimlərinin mübarizəsinin nəticəsi olaraq,
bütün sahələrdə, o cümlədən, din sahəsində, kilsə sahəsində
islahatlar başlandı. Əsas nəticəsi ondan ibarət
oldu ki, din faktoru Avropa ölkələrinin siyasətində
aparıcı rolundan
mərhum edildi. Bu yeni yaranan burjua cəmiyyətinin
kilsə tərəfindən müdafiə olunan köhnə
feodal quruluşuna qarşı mübarizənin təzahürü
idi. Yəni din cəmiyyətdə
yeni yaranan ictimai-siyasi, iqtisadi və mədəni münasibətlərə
adaptasiya olundu və beləliklə də cəmiyyətin
inkişafı qarşısında maneə funksiyasını
itirdi. Nəticəsi isə dünyəvi
üsul idarəsi ilə idarə olunan milli dövlətlərin
yaranması oldu.
“Arzu edərdim
ki, sonuncu səmavi din olan bizim gözəl İslam dinimiz cəmiyyətin
inkişafını stimullaşdıran faktora çevrilsin”
Demək istəyirəm ki, məhz bundan sonra Avropanın
çox güclü inkişafı başladı. Bu baxımdan
istənilən cəmiyyət oxşar prosesdən keçməlidir.
Din cəmiyyətin inkişafında tormoza çevrilməməlidir.
Mən çox arzu edərdim ki, müsəlman aləmində
də mütərəqqi islam xadimləri,
alimlər, filosoflar bu istiqamətdə iş aparsınlar və
sonuncu səmavi din olan bizim gözəl İslam dinimiz cəmiyyətin
inkişafını stimullaşdıran faktora çevrilsin. Bu bütün müsəlman ölkələri
üçün çox aktual məsələdir.
İslam yaranandan sonra bütün müsəlman aləmi
möhtəşəm intibah dövrü yaşadı,
böyük islam mədəniyyəti
yarandı, elmin bir çox sahəsi sürətlə
inkişaf etdi, ecazkar musiqi, ədəbiyyat və poeziya ərsəyə
gəldi, bir sözlə, həyatın bütün sahələri
sürətlə irəlilədi. X əsr müsəlman mədəniyyətinin
Qızıl dövrü adlanır. İnersiya
ilə bu inkişaf XII əsrə qədər davam etdi. Daha sonra isə müsəlman aləmi böyük
durğunluq dövrünə qədəm qoydu və məhz
bu zaman bugünkü geriliyin əsası qoyuldu. Bəli,
müsəlman aləmin keçmişi – VII – XII əsrləri
ehtiva edən
dövr – çox möhtəşəm olub. Amma onu da anlamalıyıq ki, müsəlman aləminin
keçmişi nə qədər möhtəşəm olsa
da, bu keçmişin əsirinə çevrilmək olmaz.
Ona rasional yanaşaraq bu günümüzlə səsləşməyən,
müsəlman aləminin inkişafını ləngidən, müasir dünyadan
geridə qoyan dini ehkamları tarixdə qoymaq
lazımdır.XXI əsrdə
VII əsrdə yaranan qayda-qanunla yaşamaq nonsensdir. Dünyaya açıq gözlə baxmalıyıq.
Özümüzə sual verməliyik: nədir müsəlman
aləminin bugünkü çoxsaylı problemlərinin səbəbi?
Nə üçün XXI əsrdə müsəlman
müsəlmanı təriqət, məzhəb
ayrı-seçkiliyinə görə öldürməlidir?
İŞİD, Taliban, Hezbollah və onlarla digər
radikal islami cərəyan və qruplaşmalarının fəaliyyəti
artıq tarixin arxivində qalmalıdır. Bu günlərdə İraqda, Tikrit şəhərində
1700 polisin yalnız şiə mənsubiyyətinə görə
güllələnməsi vəhşilikdir. Bu mövzuda saatlarla danışmaq olar.
Qısası, demək istəyirəm ki, XXI əsrdə bu
kimi hallara yer olmamalıdır.Müsəlman aləmi irəliyə doğru
addım atmalıdır. Bunun üçün də
mütləq həmin o Reformasiya, islahatlar müsəlman cəmiyyətində
də baş verməlidir. Təbii ki,
dinimizin və cəmiyyətlərimizin spesifikasını nəzərə
almaq şərtilə. Dinə artıq
yeni baxışla yanaşmaq, yeni təfəkkürlə
baxmaq lazımdır. Təkrar edirəm, bu istiqamətdə
mübarizə əsrlər boyu olub. Bu yolda mütərəqqi
insanlar çox böyük təqiblərə məruz
qalıblar, canlarından belə keçiblər. Amma
artıq XXI əsrdir və Şərq də anlayır ki,
öz inkişafında Qərb ölkələrindən
çox geridə qalıb.
Bunun səbəbi aydındır. Din
cəmiyyətdə yeni yaranan ictimai-siyasi və mədəni
münasibətlərə uyğunlaşdırılmalıdır.
Odur ki, bu gün müsəlman aləmi, nə qədər
çətin də olsa, özündə güc-təpər
tapıb həmin o islahatlara getməlidir. Bu zaman nəzərə
alınmalıdır ki, islam insan fəaliyyətinin
bütün tərəflərinə sirayət edib.
O həyat
tərzi, davranış qaydaları, adət-ənənələri
müəyyənləşdirir. İslam həm
mənəviyyatdır, həm də hüquq - mülki, cinayət,
dövlət hüququ. O dini ehkamlarla bahəm ali hakimiyyət
konsepsiyasını da müəyyənləşdirir,
insanların qarşılıqlı münasibətlərini - ailə, məişət, mülkiyyət və s. qaydaları
tənzimləyir. Məhz bu səbəbdən
müsəlman ölkələrində dinin dövlətdən
ayrılması çox çətin başa gəlir.
Amma vəziyyətdən çıxış yolu var və bu
zaman müsəlman ölkələri dünyəvi dövlət
quruculuğunda böyük uğurlar əldə etmiş
ölkələrin təcrübəsindən bəhrələnməlidirlər.Şükürlər
olsun ki, vətənimiz Azərbaycan dünyəvi dövlətdir
və müsəlman
Şərqinin ilk dünyəvi dövlətinin hüquqi
varisidir. Bu yolla ölkəmiz inamla irəliləyir.
Bununla belə müstəqillik əldə edəndən sonra
ölkəmiz dünyaya açılıb və bu zaman müxtəlif təsirlərə məruz
qalır. Kim zəmanət
verə bilər ki, qonşu müsəlman ölkələrində
gedən çox mürəkkəb proseslər Azərbaycandan
yan keçəcək, bizim vətəndaşlar bu proseslərə
cəlb olunmayacaq? Oğlan uşaqlarının
tərbiyəsinə gəldikdə bir məqamı da
vurğulamaq istərdim. Hələ qədim
türklərdə bəzən oğlan uşağı
dünyaya gələndə onu öz doğma anasından
ayırırdılar və başqa qadına verirdilər.
Hesab olunurdu ki, doğma ana uşağı əzizləyəcək
və onu gələcəyin əsgəri kimi böyütməyəcək.
Yəni, o vaxtdan nəzərə alınırdı ki,
oğlan gərək kişi kimi böyüyə,
kişi kimi tərbiyə ala. Yəni, o cəmiyyətdə
oğlan uşağını gələcəyin əsgəri,
atın belində fateh bir insan kimi görürdülər.
Bu gün də oğlanı gələcəyin
kişisi kimi böyütmək vacibdir. Qızı isə
qız kimi və o ilkin tərbiyə ailələrdə
aşılanmalıdır ki, sən qızsan, ev
işləri ilə məşğul olmalısan, təmizliyə
baxmalısan, evdə səliqə-sahman yaratmalısan, sən
böyük qardaşının, atanın sözünə
baxmalısan, dediklərinə riayət etməlisən və
sair. Eyni zamanda, oğlan gələcəyin
kişisi, ailə başçısı kimi böyüməlidir.
Ancaq burada problem nədən yaranır?
Ondan yaranır ki,
atalar daha çox işlə məşğul
olurlar, ailəni dolandırmaq
üçün çörək qazanır, maddi
ehtiyaclarını təmin etmək haqqında
düşünürlər. Bu zaman oğlan
uşağı qalır ananın öhdəsində və
qadın nə qədər istəsə belə, övladına
bəlkə də o kişinin, atanın verəcəyini verə
bilmir. Odur ki, nə qədər vaxtları az, nə qədər
başları qarışıq olsa da, oğlanın tərbiyəsi
ilə ata daha çox məşğul olmalıdır. Müəyyən səciyyəvi xüsusiyyətlər
var ki, onu körpəlikdən uşağa ata
aşılamalıdır.
“Qız
uşaqlarına da atalar vaxt ayırmalıdır,
çünki elə məsələlər var ki, onları
övladlarına atalar daha yaxşı aşılaya bilər”
- Bu
gün orta məktəblərdə kişi
müəllimlərinə çox az rast gəlinir ki, bu da
oğlan uşaqlarının tərbiyəsinə mənfi təsir
göstərir. Bu baxımdan, müəllim
işləyən kişilərə daha artıq məvacib
verməklə müəllimlik təhsili alıb, ancaq kənar
ixtisaslar üzrə peşələrdə
çalışanları-oğlanlar nəzərdə tutulur
- yenidən öz peşələri üzrə
çalışmalarına stimullaşdırmaq olmazmı?
- Bəzi
ölkələrdə elə əvvəllərdən
kişiyə məvacib
qadına nisbətən daha çox verilirdi. Amma sonradan həmin o cəmiyyətlərdə
qadınlar uzun müddət mübarizə aparmalı oldular
ki, kişilərlə hüquqları eyniləşsin və
eyni işə görə eyni məvacib alsınlar. Bu
gün qadınlarla kişilər arasında məvacibin eyniliyi mütərəqqi
addım hesab olunur və gender bərabərliyindən irəli
gəlir. Yoxsa, bu gün durub kişilərə
daha çox məvacib vermək ki, sən kişisən və
bu sahədə daha çox lazımsan, bu, bir növ geriyə
doğru addım olacaq, qadınların hüquqlarını
pozacaq. Amma istənilən halda geniş maarifləndirmə
işləri aparılmalıdır ki, oğlan
uşağının tərbiyəsi ilə atalar da məşğul olsun.
Hətta qız uşaqlarına da atalar vaxt
ayırmalıdır.
Çünki elə məsələlər var ki,
onları övladlarına atalar daha yaxşı aşılaya
bilər.Bəzən evdar qadın olan ananın cəmiyyətdəki
reallıqlar haqqında tam təsəvvürü olmur. Amma ictimai həyata fəal inteqrasiya etmiş ata
müasir həyatı daha yaxşı anlayır, cəmiyyətdəki
münasibətləri daha yaxından görür. Bu baxımdan, hesab
edirəm ki, atalar qızlarına da vaxt ayırmalı,
onların tərbiyəsi ilə məşğul
olmalıdırlar. Şəxsən mən özüm rəhmətlik atamdan çox şey öyrənmişəm.
Yəni, həyatda güclü olmaq
lazımdır, yaxşı oxumaq lazımdır, yaxşı
təhsil almaq lazımdır. Atam həmişə deyirdi
ki, oğlan oxumasa da olar, gedib daş daşıyar, amma qız gərək
həyatda heç kimdən asılı vəziyyətə
düşməsin. Gələcək həyata
qızı tam müstəqil hazırlamaq lazımdır və
şükürlər olsun ki, həmin o öyüd-nəsihətlər
həyat boyu şəxsən mənə çox gərəkli
olub.
Bu yerdə bir məsələ üzərində dayanmaq
istədim. Bu
yaxınlarda Bakı kəndlərinin birində yaşayan tanış ailədə qız 9-cu sinfi bitirən
kimi, ata onu məktəbdən çıxardı, evdə
oturtdu, nişanladı. Amma qız təhsilini
davam etməyə çox həvəsli idi. Qızın
anasından soruşdum ki, niyə belə etdiniz, cavab verdi ki, bizim kənddə qız
uşaqlarının məktəbə getməsi ayıb
sayılır. Kənd camaatı bizi qınayar.
Bu kənddə elə ailələr var ki, qız
uşağını hətta daha erkən yaşlarından məktəbdən
çıxarırlar. Bu çox narahatedici
haldır və bu kimi hallarla aidiyyatı orqanlar ciddi məşğul
olmalıdır. Qızlarımız
yaxşı təhsil almalıdırlar, gələcək
müstəqil həyata tam hazır olmalıdırlar.
Şərq maarifçilərinin məşhur
şüarları olub: «Millətin anası savadlı
olmalıdır. Yalnız savadlı ana cəmiyyət
üçün faydalı vətəndaş böyüdə
bilər».
Mən istəməzdim ki,
qızlarımız gələcək həyatlarını təkcə
ailə, ev, uşaqla məhdudlaşdırsın. Həyatda müxtəlif
situasiyalar yarana bilər və o zaman qadının köməyinə
aldığı təhsil gəlir. O, layiqli işlə
təmin olur, problemlərdən çıxış yolu tapa
bilir. Əlbəttə, ana ilk növbədə
uşaqlarını böyütməlidir, amma əgər
potensialı, enerjisi varsa, niyə də işləməsin,
niyə də ailə büdcəsinə gəlir gətirməsin?
Yəni, namuslu, qeyrətli qadın istənilən zaman, istənilən
yerdə işləyə və ailə büdcəsinə köməklik edə bilər.
Müasir dövr belədir ki, bəzən
kişinin malik olduğu ixtisas lazım olmur, ancaq
qadının ixtisası lazım olur. Niyə
də işləməsin, niyə də ailəsinə köməklik
etməsin? Əlbəttə, bunlar hamısı ailədə
qarşılıqlı razılaşma və hörmət əsasında
olmalıdır.
“Qız
uşaqlarının öldürülməsi Allah
qarşısında çox böyük günah hesab
olundu...”
-
Qızların ana bətnindəykən məhv edilməsi də
son illərin narahatçılıq doğuran məsələlərindəndir...
- Sizinlə
tam razıyam. Mən
bunu əvvəllər də demişdim, indi də təkrarlamaq
istərdim. Bildiyiniz kimi, cahiliyyə
dövrü adlanan islamaqədər bir dövr olub, dünyaya
təzə gələn qız uşaqlarını çox
hallarda diri-diri torpağa gömürdülər. Nəyə görə? Çünki
qəbiləyə oğlan uşağı, əsgər
lazım idi. Bədəvi ərəblər
qonşu qəbilələri qarət etməklə
dolanırdılar. Amma Peyğəmbərimiz gələndən,
Quranımız nazil olandan sonra buna qəti surətdə son
qoyuldu. Birmənalı şəkildə,
bu Quranda da əksini tapıb, təzə doğulmuş
qız uşaqlarının torpağa diri-diri
basdırılması qadağan
edildi. Qız
uşaqlarının öldürülməsi Allah
qarşısında çox böyük günah hesab olundu. Eyni zamanda, baxmayaraq ki, Peyğəmbərimizin oğlan övladları oldu, amma
onlar körpə yaşlarında dünyaların dəyişdilər,
qızları qaldı. Yəni, Peyğəmbərimizin
nəsli qızı Fatimeyi-Zəhranın, onun övladları
- İmam Həsən və İmam Hüseyn vasitəsilə
davam etdi.
“Bəzən kişi özünə naqislik hesab edir ki,
necə yəni, mənim qızım var, amma oğlum yoxdur. Bu cür
yanaşma artıq geridə qalmalıdır”.
Hətta, hədislərdə Peyğəmbərimizin
dedikləri zəmanəmizə çatıb ki, “oğlan və
qız uşaqları arasında seçmək lazım gəlsəydi,
mən qız uşaqlarını seçərdim”.
Bunu bizim kişilər də bilməlidir. Bəzən kişi özünə naqislik hesab edir ki, necə
yəni, mənim qızım var, amma oğlum yoxdur. Bu cür yanaşma artıq geridə
qalmalıdır. Bunu bizim cəmiyyət
anlamalıdır. Qız ya oğlan
uşağının heç bir fərqi yoxdur. Zənnimcə, qız uşaqlarının ana bətnində
məhv edilməsi faktiki həmin o cahiliyyə dövründə
qız uşaqlarının məhvinə bərabərdir.
Buna yol vermək olmaz! Bu, Allah tərəfindən
də məqbul hesab edilmir. Bununla belə,
çox təəssüflər olsun ki, nəinki Azərbaycanda,
bütövlükdə Şərq cəmiyyətlərində
bu cür xoşagəlməz hallar var. Məsələn,
Hindistanda artıq həyəcan təbili çalınır.
Yaxud, Çində bu məsələdə çox böyük problem
yaranır. Nəyə görə?
Əhali çoxluğuna görə qanunla “bir ailə - bir uşaq”
prinsipi həyata keçirilir.O bir uşaq da, valideynlər
hesab edirlər, daha yaxşı olar oğlan uşağı
olsun. Bu baxımdan, artıq Çin cəmiyyəti həyəcan təbili
çalır ki, illər keçib, o uşaqlar
böyüyüblər və onlar özlərinə həyat
yoldaşı tapa bilmirlər, qızlar çox azdır. Demək istəyirəm ki, artıq bizdə də həmin
o demoqrafik müvazinət pozulur. Bunu məktəbə
təzə gedən uşaqların sayı da göstərir.
Yəni, bizdə də gərək bu sahədə
təbliğat, maarifləndirmə işləri aparaq ki,
qızların ana bətnində məhv edilməsinin
qarşısını alaq.
“İnsan
potensialının artırılması bizim üçün
də vacib məsələdir”
-
Əhali artımı, insan resursu həm də bir güc deməkdir,
bəzən silahdan belə güclüdür...
-
Ümumiyyətlə, insan potensialı istənilən cəmiyyətin
böyük sərvətdir. Bu baxımdan, insan
potensialının artırılması bizim üçün
də vacib məsələdir. İndiki
müasir cəmiyyətdə müxtəlif faktorlar
üzündən, xüsusən şəhər yerlərində,
ailələrdə bir, iki, çox nadir hallarda
üçüncü uşaq olur. Bu,
heç də düzgün deyil. Ona görə ailələrdə
uşaqların sayının azalmasının
qarşısını almaq üçün gənc ailələrə
əlavə imtiyazlar nəzərdə tutulmalıdır.
Düzdür, biz
qanuna düzəliş etdik ki, 5 uşaqdan sonra ailələrə
əlavə müavinətlər verilsin. Mən
hesab edirəm ki, 3 uşaqdan sonra ailələrə əlavə
müavinətlər verilməsi nəzərdə
tutulmalıdır. Həm də nəzərə alsaq
ki, Azərbaycanda müharibə
hələ qurtarmayıb,
torpaqlarımızın 20
faizi işğal olunub və biz
mütləq o torpaqları qaytarmalıyıq, o zaman Azərbaycana çox güclü
insan potensialı lazımdır. Hesab edirəm ki, ailələrdə
uşağın sayı nə
qədər çox olsa, bir o qədər yaxşıdır
və cəmiyyət də,
dövlət də bunun
üçün şərait yaratmalıdır.
Kamil Həmzəoğlu
525-ci qəzet.-
2014.- 19 iyun.- S.4.