Rənglərin simfoniyası

“Bir ömür gərək oldu ki, uşaqlıqdakı kimi çəkməyi öyrənim”.

P.Pikasso

Bu ilin 25 yanvar tarixində Müasir İncəsənət Muzeyində fitriətən istedadlı və gənc rəssam Məryəm Ələkbərlinin fərdi sərgisinin açılışı oldu. “YARAT!” Müasir İncəsənət Məkanının rəhbəri, rəssam Aida Mahmudovanın kuratorluğu ilə baş tutan sərgidə ölkənin bir çox ziyalıları kimi mən də iştirak edirdim...

...Məryəm Ələkbərlinin rəsmlərində qəribə bir əsrarəngizlik var. Bu rəsmlər sərgidə iştirak edən hər kəs kimi məni də elə ilk andaca sehrlədi. Mən müxtəlif ölkələrin ən zəngin muzeylərində olmuşam, dünyanın bir çox məşhur rəssamlarının işlərini görmüşəm. Ona görə də əminliklə deyə bilərəm ki, bu gənc qızın rəsmləri bənzərsizdir. Onun çəkdiyi rəsmlər rəssamın özünəməxsus dünyagörüşünə, fərdi üslubuna əsaslanır. Bu rəsmlərin hər biri rəssamın zəngin daxili dünyasını, həyata fərqli baxışını əks etdirir. Hər rəsmin qarşısında xeyli dayanıb baxır, bu gənc və istedadlı qızın zəngin daxili aləmi ilə tanış olmaqdan izaholunmaz zövq alırdım. Sərgidə qələbəlik olduğundan rəsmlərə rahat baxmaq imkanım olmadı. Növbəti gün içimdə Məryəmin rəsmlərini yenidən görmək, bu işlərə tamaşa etmək ehtiyacı yarandı. Və mən Müasir İncəsənət Muzeyinə üz tutdum, sərgiyə ikinci dəfə tamaşa edərkən duydum ki, açılışda aldığım təəssüratlar daha da dərinləşməkdədir. Sanki müsbət enerji ümmanına düşmüşdüm. Sərgi salonunda bir mən, bir də Məryəmin sirli-sehrli rəsmləri var idi. Rəsmlərə tamaşa edə-edə xəyalən Məryəmlə söhbətə başladım. Məryəmin çəkdiyi rəsmlərin hamısı sanki canlıdır, insanla lap elə real həmsöhbət kimi ünsiyyətə girir. Düzdür, mən rənglərin sirlərini Məryəm qədər bilmirəm, Məryəm həm intuitiv şəkildə rənglərin sirlərinə agahdır, həm də hazırda Parisdə mükəmməl rəssamlıq təhsili alır. Amma Məryəmin yaradıcılığını yalnız mükəmməl rəssamlıq təhsili alan peşəkar bir rəssamın yaradıcılığı kimi də xarakterizə etmək istəməzdim, çünki bu, bənzərsiz bir yaradıcılığı çərçivəyə salmaq olardı. Birdə ki, bu istedadlı gənc qızın yaradıcılığında məhz istedad amili, intuitiv başlanğıc daha güclüdür. Bu rəsmlər zəngin daxili aləmə, həyat haqqında fərqli təsəvvürə malik istedadlı rəssamın dünya ilə, ətraf aləmlə dialoqudur. Bu sənətin üstünlüyü ondadır ki, Məryəm Ələkbərlinin rəngkarlığı heç bir qəlibə, bölgüyə, metoda, qanunlara sığmır. Bütün böyük istedad sahibləri kimi, Məryəmin də yaradıcılığı, demək olar ki, qanunauyğunluq yox, istisnadır.

Məryəmin rəsmlərində natürmortlar, rəngbərəng balıqlar, avtoportretlər, portretlər gözlənilməz tərzdə əks olunubdur.

Mən Məryəm Ələkbərlinin yaradıcılığı haqqında sənətşünas kimi danışmaq, nəzəri araşdırma aparmaq iddiasından çox uzağam. Rəssamlıq sənəti ilə bağlı yetərincə məlumata sahib olsam da, özümü bu sahənin mütəxəssisi hesab etmirəm. Bir məsələ də var ki, Məryəmin yaradıcılığı hansısa nəzəri modellərə, elmi ümumiləşdirmələrə, “izmlərə” sığmır. Şəxsən mən Məryəmin rəngkarlığını hansısa bir cərəyana, yaxud da konkret bədii istiqamətə aid etməkdə çətinlik çəkirəm. Onun bəzi rəsmlərini şərti olaraq, ekspressionizmə aid etmək olar. Amma qeyd etdiyim kimi, bu bölgü də şərti xarakter daşıyır. Məryəm Ələkbərlinin yaradıcılığı daha çox intuitiv başlanğıcdan qidalanır və təbiət hadisəsi xarakteri daşıyır. Görünür ki, bu rəsm əsərlərini çəkmək üçün yalnız analitik təfəkkür, rəssamlıq bacarığı və peşəkarlıq vərdişi kifayət etməz. Məryəm Ələkbərlinin rəsmləri daxildən, rəssamın iç dünyasından süzülüb gəlir, izaholunmaz bir formada kağıza, kətana yansıyır. Məryəmin rəsmlərində insanı cəlb edən, rəsmin qarşısında zaman duyğusunu unudaraq dayanmağa sövq edən məhz müsbət energetikadır, sehrdir. Gənc rəssamın işlərinə tamaşa edərkən insanın düşdüyü durumu, keçirdiyi hissləri bölüşmək, heyran olmaq, zövq almaq, xəyala dalmaq və sairəni söz birləşmələri ilə ifadə etmək mümkün deyil. Tamaşaçı Məryəm Ələkbərlinin fırçasından süzülən rəsmlərə tamaşa edərkən məhz ovsunlanır. Məryəmın yaradıcılığı başdan-başa sirrdir, sehrdir. Bu sehrin içində böyük bir sirr (Məryəmin “içinin içində” Yunis İmrə) gizlənir. Nədədir bu “sirr”in sirri, bu nə sirrdir ki, möcüzələr yaratmağa qadirdir? Bax, bunu bilmək, daha dəqiq desək, bu sirrdən agah olmaq görünür ki, hələ sonacan heç kəsə nəsib olmayıb. Bizə də yalnız bu fövqəladə istedadlı rəssamın “ruhunun gördüklərini” kətana köçürməsi nəticəsində yaranan mükəmməl sənət nümunələriylə dialoqa girmək səadəti qismət olub...

Duyduqlarımı şükranlıqla qəbul edib, sərgidə Məryəmin rəsmlərini öyrənməyə davam edirəm...

Sərgidən bütün varlığımı çulğalayan nikbin bir əhval-ruhiyyə ilə çıxdım. “Məryəm” adlanan kataloqu da özümlə götürmüşdüm. Evə gəlib, yenidən Məryəm adlanan bu sehirli dünyaya müraciət edəcəyimə heç bir şübhəm yox idi. Bu dəfə müraciətim kataloq vasitəsilə baş verdi.

Azərbaycan, rus və ingilis dillərində nəfis tərtibatla çap olunan kataloqda istedadlı gənc rəssamın sərgidə nümayiş etdirilən 60-a gədər işi toplanıb. Kataloqda portret, natürmort, kompozisiyalarla yanaşı, həm də gənc rəssamın bənzərsiz yaradıcılığı haqqında dünyanın məşhur sənətşünaslarının, incəsənət xadimlərinin – sənətşünaslardan Tyerri Düfren (sənətşünas və müasir incəsənət tarixçisi, Parij-10 universitetinin professoru, Fransa), Jeni de Bert (incəsənət tarixi üzrə mütəxəssis, sənətşünas, Roma Gözəl Sənətlər universitetinin müasir incəsənət üzrə professoru), Olqa Sviblova (Məryəm Ələkbərlinin Moskva Müasir İncəsənət Muzeyində keçirilən sərgisinin kuratoru, sənətşünas, Rusiya), fransız aktrisası Jülyet Binoş – fikirləri, eləcə də dünyanın müxtəlif ölkələrində keçirilən sərgilərdən fotoşəkillər yer alıb.

Kataloqun üz qabığında təsvir olunmuş “Qız başı” (kağız, yağlı boya. 2012) adlı portretdən gözümü çəkə bilmirdim. Bu portret təmiz, sırf rəngkarlıq nümunəsidir. Rənglərin bir-biri ilə münasibəti, üzvi şəkildə bir-birinə keçidi portretə maraqlı bir rəng kompozisiyası verir. Portretdə gümüşü-qızılı rənglər bir-biri ilə üzvi vəhdət təşkil edir ki, bunun da nəticəsində sözügedən rənglər biri o birinin davamı kimi oxunur.

Məryəm rənglərin vəhdətini sevir. Bu, onun əsərlərindəki kompozisiya labirintlərində aydın görünür. Rəssam nə bir rəngə, nə də ki, bir formaya o birini üstələməyə imkan vermir. O, dairəvi formalara üz tutur ki, bu da rəssamın qeyri-düzxətli düşüncə tərzindən xəbər verir. Dairədə hər şey birləşir, onları ayırmaq, kəskin sərhədlər qoymaq qeyri-mümkündür.

“Sarı Buket” (kətan,akril . 2011) lərində həm başqa bir rəngə qarışmayan bakirə rənglər, həm də mürəkkəb rəng kompozisiyaları hökm sürür.

Jeni di Bert deyir: “Məryəmin yaradıcılığı yaradıcılıqla həyatın sıx əlaqəsinin simvoludur”, “Məryəmin əsərləri şadlıq himnləridir”.

Məryəmin təsviri dilinin kökü həyatdan rişələnir.

İstedadlı gənc rəssam əlimizdən tutub bizi yuxu, fantaziya və gerçəkliyin kəsişmə nöqtəsinə aparır. Bura onun yuxularının məkanıdır... fantaziya da onunkudur... Gerçəklik də Məryəmin gerçəkliyidir. Burada Məryəmin sonsuz səmimiyyəti var, həqiqəti var, kəşfi var, munis təbiəti var...

Onun rəsmlərinin mənbəyi sirlər dünyasından qidalanan güclü müsbət enerjiylə zəngindir. Bu əsərlərə çox diqqətlə baxarkən seyrci-tamaşaçı ilə əsər arasında sanki bir dialoq yaranır. Məryəmin rəsmləri danışır... Bu əsərlərin tamaşaçıya möhtəşəm təsirinin sirri onun bir anın içində tamaşaçıya nüfuz etməsi ilə bağlıdır. Məryəmin rəsmlərində çox böyük suggestiya var. Bu rəsmlərə sadəcə rəsm əsəri kimi baxmaq, onların sehrinə düşməmək mümkün deyil. Görürük ki, Məryəm intuitiv olaraq, gen yaddaşıyla milli köklərinə sıx bağlıdır. Məryəmin nə forma, nə də rəngləri biri digərinə münasibətdə ikinci dərəcəli rol oynamır. Bu əsərlərdə istər forma, istərsə də rəng tamhüquqlu ifadə vasitələridir.

Sərgidə nümayiş olunan rəsmlərin içərisində portretlər və avtoportretlər üstünlük təşkil edir.

“İradənin xalça fonunda portreti”ndə (kağız,yağlı boya. 2011) ağ-gümüşü rənglərin çəhrayı, bənövşəyi, qara rənglərlə vəhdətindən doğan əhval-ruhiyyə tamaşaçını bu sirli qadın barədə düşüncələrə qərq edir. Portret adama qeyri-adi xoş əhval bəxş edir. “İradənin xalça fonunda portreti”ndə çox güclü milli kolorit var. Rəsmdə, əslində, xalça yoxdur. Qırmızı, sarı, yaşıl rənglərin hökm sürdüyü fonda heç bir milli ornamentə rast gəlinmir. Ancaq buna baxmayaraq, rəsmin ruhunda güclü millilik duyulur. Tamaşaçı bu rəsmə baxanda xalçanı təsəvvür edir.

“İradənin portreti” (kağız,yağlı boya. 2012) Müasir İncəsənət Muzeyinin kolleksiyasındadır. Bu portret ekspressionizmin parlaq nümunəsi hesab oluna bilər. Portretdən aldığı təəssürat insanı laqeyd buraxmır. Gümüşü-qara rənglərin çəhrayı-bənövşəyi rənglərlə vəhdəti Məryəmin kübar rəng duyumundan xəbər verir.

“Axşam libası”nda (kağız, yağlı boya. 2012) qırmızı fonda verilən qadının duruşundan ziyafət əhvalı yayılır. Burada Məryəmin qırmızı, qara və qızılı rəngləri qovuşaraq, qeyri-adi bir harmoniya yaradır. Bu rəsmdən bayram ovqatı saçılır.

“Axşam libası”nda modelin – qadının psixoloji vəziyyəti Məryəmin yaradıcı intuisiyasından enerji alan rəssam fırçasının rəng yaxmaları vasitəsilə ustalıqla açılır.

Məryəm Ələkbərlinin yaradıcılığında “güzgülər seriyası” mühüm əhəmiyyət daşıyır. Xüsusən, “güzgü önündə” silsiləsindən olan portretlər böyük maraq kəsb edir. “Güzgü önündə № 6” (kağız, akril. 2012) adlı rəsmdə rəssamın iri girdə gözlərinin təsirinə düşməmək olmur. Portretin önündə dayanıram. Düşünürəm ki, bu gözlər mənə baxır. Sonra anlayıram ki, gənc rəssam öz daxili mənəvi aləminə boylanır, girdə formalı gözləri isə zəngin rənglərin və formaların hökm sürdüyü bakirə dünyasına yönəlib. Rəssam narıncı rəngdən dekorativ naxış kimi istifadə edir, konturun qara rəngləri bənövşəyi rəngə qarışaraq, portretin emosional təsir gücünü artırır.

“Valerinin portreti” (kətan,yağlı boya. 2013) təmiz ekspressionizm nümunəsidir. Nədənsə Məryəm burada bir parça ağ kətana heç toxunmayıb. Rəssam kətan üzərində qırmızı, qara, ağ və gümüşü rənglərin rəqsini yaradır. Fon gümüşü-bozdur. Rənglərin belə kontrast münasibəti sürətli ritm yaradır. Bu işdə ritm çox güclüdür.

Qara və qırmızı rənglərin koloritindən yaranan “Fridanın portreti” (kağız,yağlı boya. 2011) modelin xarakterini canlandırır. Rəsmdə Fridanın iç dünyası ən dərin qatlarına qədər açılır.

“XVII əsr rəssamının portreti”(kətan,yağlı boya. 2013) sübut edir ki, Məryəm Ələkbərli rəngkarlıq sənətinin klassik ənənələrinə də dərindən yiyələnib. Burada təmiz rəng yoxdur, çox mürəkkəb rəng partiturası var. Bu portreti yaradarkən rəssam XVII əsr rəngkarlığının zəngin ənənələrinə söykənib.

Ekspressionizmin təntənəsi kimi yadda qalan “Şarpantyedəki qadının portreti” (kətan,yağlı boya. 2013) fövqəladə gözəl sənət əsəridir. Bu portret də Məryəmin bütün rəsmləri kimi rəng seçimi baxımından olduqca maraqlıdır.

Sərgidə nümayiş olunan rəsmlərə nəzər saldıqca, rəssamın qızılgülləri çox sevdiyinin şahidi olduq. Onun bir çox rəsmlərində qızılgülün müxtəlif növ və çalarlarından istifadə olunub. “Şarpantyedəki qadının portreti”ndə tənha qızılgül rəsmə xüsusi gözəllik, cazibə, bir az da qüssə verir və açması yəqin ki, çox sirlidir... Kətanın sağ küncündə yer alan qara ton rəsmi daha da maraqlı edir. Mükəmməl, qeyri-adi rəng seçimi və rənglər arasındakı paradoksal münasibət bu portretə güclü suggestiya bəxş edir.

Pastellə işlənmiş “Leonardın portreti”ndə (kağız,pastel. 2013) qarışıq rənglərdən ustalıqla istifadə olunub. Natamamlıq yoxdur. Hər iki tərəfdə – sağda və solda olan rənglərin – zümrüdü-qara rənglərlə qırmızı-qəhvəyi-narıncının təzadı əsəri daha da maraqlı edir. Leonardın üzü bir tərəfdən qırmızı-narıncı, digər tərəfdən isə yaşıl-zümrüdü-qara fonda verilir. Kölgə də çox maraqlıdır. Böyük sirrin hökm sürdüyü bu işdə kosmik bir müəmma var. Leonard isti və soyuq rənglərin fonunda verilib. Bu iki rəngin münasibəti əsəri sanki tən ortadan iki yerə ayırır. Bu hissələri Leonardın üzü birləşdirir.

“Qogenin qızı” (kağız, yağlı boya. 2012) bir qədər Afrika maskalarını xatırladır. Ancaq adından da bəllidir ki, bu qız, əslində, Qogenin Taiti adasında yaşadığı dövrdə onu əhatə edən yerli qızlardandır. Bu da Məryəmin təsəvvüründəki Qogenin qızıdır.

“Silviya” (karton,qarışıq texnika. 2013) portretində kübar fransız xanımı təsvir olunub. Çox qəribə kompozisiya quruluna malik olan portretdə rənglərin təzadı eyni zamanda həm klassik, həm də müasir rəngkarlıq nümunələrini xatırladır.

“Muncuqlarla avtoportret” (faner,pastel. 2013) adlı rəsm bu sərgidə yeganə portretdir ki, müəllif klassik rəngkarlığın qaydalarına əməl etməyə çalışıb. Amma bu işində də Məryəm öz üslubuna sadiq qalaraq, sonradan klassik kompozisiya quruluşunu dağıdıb. Portretdə predmetin xarakteri açıq-aşkar duyulur.

“Lükün portreti” (kağız,pastel, 2013) gözəl bir qrafika nümunəsidir. Rəssam bu işində Fransız rəngkarlıq məktəbinin ənənələrini davam etdirir və eyni zamanda, fərdi üslubuna sadiq qalaraq öz əlavələrini də etməyi unutmur.

“Ayşənin portreti”ndə (kətan, akril. 2013) rənglərin münasibəti maraqlıdır. Soyuq və isti rənglərin vəhdətindən doğan kontrast rəsm əsərinə dərinlik bəxş edir. Boz-gümüşü soyuq rənglərin fonunda isti rənglərin qovuşması maraqlı portretin ortaya çıxmasına səbəb olur. Bu rəsmdə mürəkkəb rəng koloriti var, təmiz rəng bircə qaradır.

“Rozmari” çimərliyi (kətan,akril. 2012) sehrli-sirli bir peyzajdır. Bu peyzaj ekspressionizmin parlaq nümunəsidir. Rəssam rənglərin dili ilə, yüksək rəngkarlıq texnikasıyla dənizin təlatümünü, qayaları yuyan dalğaların ekspressiyasını çatdırmağa nail olub. Bu əsərin qarşısında dayananda dənizin rütubətini, yosunun qoxusunu, havadakı küləyi, dalğalardan ətrafa sıçrayan su damcılarını hiss etmək olur. Məryəm bu peyzajda daxili təbəddülatını narahat rəng yaxmalarıyla ifadə edə bilir. Kontrast rənglərin bir-birinə mane olmadan yaşadığı bu əsrarəngiz sənət nümunəsi fərqli boya sintezi, parlaq kontrastlı rənglərin doğurduğu palitra sayəsində rəssamın ekspressionist düşüncəsinə heyranlıq yaradır.

Gümüşü-yaşıl rənglərdən geniş istifadə olunan “Kalla” (kətan,akril. 2012) natürmortunda konkret qara fonda kalla gülləri təsvir edilib. Maraqlıdır ki, bu rəsmdəki güllərin biri digərinə bənzəmir. Sanki bu kallaların hər birinin öz taleyi, öz bioqrafiyası var..

Jeni di Bert yazır: “Məryəmin təcəssümü olan mənəvi ehtiyacların bir qismi bizə bəllidir, digər qismi isə gizlində qalır və biz hələ onları özümüzçün aşkar etməliyik və çox güman ki, axtardıqlarımız hərdən üzə çıxan bu qara (isti/soyuq, təzə-tər/solğun, parlaq/tutqun) rəngin altında gizlənibdir. Qara rəng zülmətin ifadəsi deyil, o, rəsmin elə ayrılmaz tərkib hissəsidir ki, elə biləsən, işığın bir anlığa söndürülməsinə qərar verilib, ancaq bununla yanaşı, həmin məkanda daxildən gələn bir aydınlanma da var”.

“Valerinin portreti”, “Axşam libası”, “Güzgü önündə № 6”, “Fridanın portreti”, “Qara paltarlı qız”, “XVII əsr rəssamının portreti”, “Şarpantyedəki qadının portreti”, “Rüstəmin portreti”, “Qogenin qızı”, “İradənin portreti”, “Qız başı”, “Jülyetin portreti”, “Lalənin portreti”, “Avtoportret”, “Ağrı”, “Məryəm və göyərçin”, “Narıncı qadın”, “Rəssamın bənövşəyi tonlarda portreti”, “Novruz”, “Çılpaq” və s. kimi rəsmlərdə, həqiqətən də, qara rəng zülmətin ifadəsi deyil və mənə elə gəlir ki, bu rəngin altında çoxlu sirlər gizlənib. Və bu sirlərdən yalnız Məryəm agahdır...

“Kompozisiya №12”-də (kətan,akril. 2012) Məryəm qırmızı, sarı, qara və ağ rənglərin dili və plastikası ilə doğma diyarının rahiyəsini bizə duydurur. Rənglərin və rəngli elementlərin plastikası rəssamın genetik intuisiyasından rişələnir. Məryəm bu əsərində rənglərin plastikası ilə Azərbaycan xalq musiqisinin gözlənilməz və yeni təsviri düşüncənin nümunəsi olan obrazını yaradır. Bu işdən milli muğam sənətimizin, xalq musiqi mədəniyyətimizin ruhu, Qobustan qayalarının ab-havası duyulur.

Məryəmin “Ağ qızılgüllər”, “Göy vazada buket”, “Mavi fonda natürmort”, “Sarı qızılgüllər”, “Natürmort”, “Meyvə və ağ bardaq ilə natürmort”, “Qızılgüllər, qızılgüllər, gızılgüllər...”, “Yaşıl fonda buket”, “Sarı buket” natürmortlari, sanki onun məsum mənəvi dünyasını güzgüləyir. Buradakı ağlagəlməz dərəcədə qarışıq boyalar Məryəmin duyğularının, ruhunun rəngləri kimi yadda qalır və eyni zamanda da, əsrarəngiz bir gözəlliyin rəmzi təsiri bağışlayır. Bu əsərlər Məryəmin izaha gəlməyən böyük istedadından, onun nikbin inamından xəbər verir.

“Çiçəklənən vadi” (kətan, akril. 2012) peyzajı, mənə görə, sərgidəki ən maraqlı rəsmlərdəndir. Peyzajda günəşli vadi təsvir olunub. Rəsm əsərində yaşıl rəngin istidən soyuğa qədər bütün çalarları əksini tapıb. Burada yaşıl rəng bənövşəyi rənglə kontrast təşkil edir. Bu işdə Matisin, Səttar Bəhlulzadənin ruhu yaşayır.

Məryəmin rəsmlərində mənbəyi sirlər dünyası olan güclü müsbət enerji hakimdir və bu əsərlərin tamaşaçıya möhtəşəm təsirinin sirri yəqin ki onun bir anın içində ruhumuza nüfuz etməsi ilə bağlıdır. Daha öncə qeyd etdiyim kimi, Məryəmin rəsmlərinə sadəcə rəsm əsəri kimi baxmaq, onların sehrinə düşməmək mümkün deyil, çünki onların müəllifi sənətdə mütləq azadlığın dadını dadmış, onun rəngini görmüş, “ruhunun gördüklərini” kətana köçürən, boyaların simfoniyasını yaradan Məryəm Ələkbərlidir. Ona bu yolda güclü olmağı arzulayırıq!

ƏDALƏT

Əməkdar İncəsənət Xadimi,

sənətşünaslıq namizədi

525-ci qəzet.- 2014.- 1 mart.- S.16-17.