Bu dünyanı nağıl bildi...

Tanınmış yazıçı-alim Aslan Qəhrəmanlının vəfatından 40 gün ötür

Təsadüfə bax: onunla ilk şəxsi tanışlığım məhz bu gün – martın 1-də baş vermişdi. Düz 11 il əvvəl... O, Vergilər Nazirliyində yeni nəşrə başlayacaq elmi-praktik jurnalın baş redaktoru olacaqdı, mənsə məsul katibi...

Mən onu – 1980-ci illərin məşhur “Səni axtarıram”, “Bağışla” və “Səndən xəbərsiz” üçhissəli telepyesinin ssenari müəllifini tanımaya bilməzdim. Elə ilk görüşümüzdəcə hələ o vaxtlar biz tərəflərdə həmin müəllif haqqında danışılan əfsanəni xatırladım: boylu-buxunlu, varlı-hallı bir adamdı, yaxşı vəzifəsi var, boş vaxtlarında da özü üçün yazır... Hətta “yazdırır” deyənlər də olurdu.

İlk söhbətimizdə özünə də söylədim bunları. Gülümsədi, sonra da bir siqaret çıxarıb qoydu damağına: “mən də uşaqlıqdan nağılsevən olmuşam...” – dedi... Bununla sanki mənim danışdıqlarımın da bir nağıl olduğuna işarə vururdu.

...Aslan müəllim boylu-buxunlu adam deyildi, amma mənəvi-əxlaqi zənginliyi ilə çox uca bir şəxsiyyət idi...

...Aslan müəllim varlı-hallı adam deyildi, amma gözütox, halal qazancı ilə, necə deyərlər, bəy kimi yaşayan səxavətli bir kişi idi...

...Aslan müəllim bədii mətn yazmağa boş vaxtlarını yox, bütün ömrünü sərf eləmişdi... Özü üçün deyil, bizim üçün, oxumağa ehtiyacı olanlar üçün yazırdı...

“Tərcümeyi-hal”ından onu tanıyanların hamısı halidi, təbii ki... Vəfatı ilə bağlı mediada yayılmış bioqrafik məlumatları və fotoşəklini də, məncə, hamı eyni mənbədən – vikipediyadan götürüb (http://az.wikipedia.org/wiki/Aslan_Qəhrəmanlı). Bu mətni özü yazmışdı, bilirəm... Səlislik, dəqiqlik, aydınlıq, konkretlik – onun təkcə yazı üslubu deyildi, həm də xasiyyəti idi, həyat tərzi idi... Şəkli də özü seçmişdi – təxminən 70 yaşındadı... Simasında nur, baxışlarında qətiyyət və həyat eşqi, geyimində sadəlik və sərbəstlik... “Daxilən azad adam” – deyirlər ha, bax, Aslan müəllim elələrindən idi... Hətta institut direktoru, universitet rektoru olarkən də öz mənəvi azadlığını, daxili sərbəstliyini heç nəyə dəyişmədi.

“Azərbaycanın vergi xəbərləri” jurnalında düz 7 il birgə çalışdıq... Onun geniş dünyagöürüşü, dərin erudisiyası, yaşının ahıl çağında da yeniliyə,müasirliyə sönməz-səngiməz marağı, öyrənmək həvəsi heyranedici idi. Mükəmməl bilmədiyi mövzudan, xəbərdar olmadığı işdən, dürüstlüyünə inanmadığı məsələdən danışmağı sevməzdi...

Aslan müəllimin uzun illər həmkarlıq və dostluq etdiyi AMEA-nın müxbir üzvü, professor Akif Musayevlə birlikdə Azərbaycanda vergi maarifçiliyinin təbliği, vergi mədəniyyətinin formalaşması üçün gördüyü sanballı işlərin dəyəri ölçüyəgəlməzdir. Aslan müəllimin bu sahədəki fəaliyyətini Vergilər Nazrliyi rəhbərliyinin necə yüksək qiymətləndirdiyinin şahidiyəm... Onun Akif müəllimlə birlikdə yazdığı “Vergilərin əhəmiyyəti və ya yeddi nağıl axşamı” adlı dərs vəsaiti orta ümumtəhsil məktəblərinin ibtidai sinif şagirdlərində cəmiyyət və iqtisadiyyat üçün çox böyük əhəmiyyət daşıyan vergilər haqqında ilkin təsəvvürlər yaradan sanballı nəşrdir. Orta məktəblərin III-V və VI-VIII siniflər üçün “Vergilər” adlı dərs vəsaitlərinin, həmçinin, “Vergi mədəniyyəti” və “Vergi ensiklopediyası” kitablarının da araya-ərsəyə gəlməsinə həmmüəlliflərdən biri kimi Aslan müəllimin əvəzsiz xidmətləri olub.

O, baş redaktor vəzifəsindən könüllü getdi... Jurnalın nəşrə başlamasının düz yeddinci ilinin tamamında, növbəti nömrəni çapa imzaladıqdan sonra ərizəsini yazdı. Bu ərizəni geri götürmək barədə təklif və xahişlərə isə cavabı belə oldu: “ta qocalmışam, istirahət etmək, bir az da yazılarımla məşğul olmaq istəyirəm”.

Amma özü istədiyi kimi istirahətə imkanı olmadı yenə...

Fizika-riyaziyyat elmləri namizədi, dosent kimi pedaqoji fəaliyyətini davam etdirdiyi Azərbaycan Universitetinin rektoru olmağa razılaşdı... Müvəqqəti... Bu yüksək vəzifədə də istədiyi qədər qala bilərdi... İstəmədi...

Rektor vəzifəsində ilk iş günündə baş vermiş qəribə hadisəni isə özü ilıq bir təbəssümlə danışmışdı mənə: “...Həmişə gəlib getdiyim universitetdi. Yenə iş vaxtı qurtardı, yır-yığışımı edib kabinetdən çıxdım, liftlə aşağı endim... Avtobus dayanacağına sarı piyada getməyə başladım. Yanımca bir avtomaşının gəldiyini gec gördüm. Bir az irəlidə sürücü maşını əyləyib, düşdü. Mənə yaxınlaşdı: “Müəllim, bu sizin xidməti avtomobilinizdi, mən də sürücünüzəm”, – dedi...”

Rektorluqda bircə “qazancı” oldu: uzun illər uzaq durduğu mobil telefondan istifadə etmək məcburiyyətində qaldı, axır ki...

Bax, beləcə... Aslan müəllim nə isti, rahat kabinetdə əyləşməyə, əmr və göstərişlər verməyə həvəsli idi, nə də xidməti avtomobildən gen-bol istifadə etməyə...

Bir ilin tamamında rektorluqdan istefasını verib getdi, hətta pedaqoji fəaliyyətə də nöqtə qoydu.

“Azadlığa çıxdığı” günün səhərisi mənə zəng elədi: “Çoxdan bəzi yazılarımı kompüterdə yığdırmışam, bir kitab çap etdirmək istəyirəm, kömək elə” – dedi... Köməyim o kitabın nəşrə hazırlanması və çapı üçün texniki işləri görməkdən ibarət oldu ki, bunu da mən işlərimin çoxluğu səbəbindən bir az ləngidirdim... Zəng edirdi: “Nə yerdədir?” Xəcalətlə cavab verirdim: “Yekunlaşdırmağa çalışıram”. “Ayə, qoca kişiyəm, bu gün-sabah dığırranıb gedəjəm, tez ol” – zarafat saydığım bu sözlərin heç bir il də keçmədən gerçəyə dönəcəyinə qətiyyən inanmırdım... Adını “Simmetriya” qoyduğu bu kitabı aprelin sonuna hazır etdik. Çap olundu, bundan əvvəl də birlikdə nəşrə hazırladığımız “Daşa dönmüşlər şəhəri” və “Parodiyalar” kitabları kimi “Simmetriya”nın da əsas tirajını təmənnasız olaraq respublikanın bütün kitabxanalarına paylanması üçün Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin Kitab kollektoruna aparıb verdik... Hər üç kitabı Aslan müəllim öz şəxsi vəsaiti hesabına çap etdirmişdi...

Nə qədər şablon cümlə də olsa, deyəcəyəm: o, ədəbiyyata, bədii yaradıcılığa canı-könüldən bağlı idi. Azərbaycan ədəbi mühitinə, öz dövrünün ədəbiyyat adamlarına və onların yaradıcılığına həsəd aparılası bələdliyi vardı... Azərbaycan ədəbi dilinin incəliklərini bilirdi və öz əsərlərində də bu incəliklərdən məharətlə istifadə edirdi. Uşaqlıqdan şifahi xalq ədəbiyyatına göstərdiyi maraq onun öz yaradıcılığında da nağılların, nağıl-pyeslərin geniş yer tutmasını şərtləndirmişdi... Azərbaycan radiosunda səsləndirilmiş 13 nağıl-pyesi, yəqin ki, bu gün də audioarxivdə qalır.

Məncə, Azərbaycan televiziya məkanında heç indinin özündə də populyarlıqda “Səni axtarıram”, “Bağışla” və “Səndən xəbərsiz”i üstələyəcək teletamaşa və ya serial yoxdur. Hazırda “youtube” internet portalında asanlıqla tapılıb baxılması mümkün olan həmin tamaşalar gəncliyi 1980-ci illərə düşən hər bir azərbaycanlının qəlbində həzin və kövrək duyğular oyadır...

Məncə, Aslan müəllimin ədəbi yaradıcılığı ciddi elmi araşdırmaya layiqdir. O, ictimai gerçəklikləri, həyat həqiqətlərini özünəməxsus ifadə tərzi ilə, xüsusən, nağıllarında cəmiyyətə sağlam mənəvi-əxlaqi ismarıclar göndərmək bacarığı ilə ədəbiyyatşünasların diqqətini cəlb etməlidir.

...Ötən ilin yayında, bəlkə də ömründə ilk dəfə, dədə-baba yurdu Ağstafaya uzunmüddətli istirahətə gedəndə oradan birbaşa Bakıya, xəstəxanaya gətiriləcəyini, bu xəstəliyin onu belə sürətlə ömrün qürubuna çatdıracağını gözləmirdi Aslan müəllim... Hətta ilkin müalicə aldığı Urologiya Xəstəxanasına ona baş çəkməyə gedəndə əhval-ruhiyyəsinin, həmişəki tək, yüksək olduğunu görüb xeyli rahatlanmışdıq... “Sağlıq olsun, burda gördüklərimdən yazacağam” – demişdi... Amma amansız xəstəlik payıza doğru şiddətləndi və ona yaradıcılıq imkanı tanımadı. Xəstəxanaların ünvanları dəyişsə də, səhhətində yaxşılığa doğru ciddi dəyişiklik baş vermədi.

Ötən ilin dekabrının son günü telefonumda onun zəngini görəndə təəccübləndim... Səsi də gümrah gəlirdi. Hal-əhvalının babat olduğunu söylədi, yeni ilimi təbrik etdi və... “Axırıncı kitabımın elektron versiyası səndədir. Orada bir hekayəm var – “Öləndən sonra vəsiyyət”. Ayrıca fayla köçür, “Azadlıq” radiosunun internet səhifəsindəki “Oxu zalı”na göndərəcəm onu, orada yazıçıların əksəriyyətinin yazıları var, məndən heç nə yoxdur”, – dedi... Bunu edəcəyimə söz verib, ona yeni ildə sağlamlığına qovuşmağı arzulasam da, hekayənin adından üşərgələndim... (Aslan müəllimin vəfatından bir neçə gün sonra hekayəni “Oxu zalı”na göndərdik, əməkdaşları sağ olsunlar, dərhal da orada yerləşdirdilər – http://www.azadliq.org/content/article/25237699.html).

Növbəti zəngində isə artıq nə səsində əvvəlki gümrahlıq vardı, nə də bu işi görüb-görmədiyimi soruşmağa halı... Eləcə “ölürəm, Süleyman mənə qan verə bilərmi?” – dedi. Xətrini çox istədiyi həmkarımız Süleyman Qaradağlını nəzərdə tuturdu... Bir müddət əvvəl də onun könüllü donorluğu müəyyən qədər dada çatmışdı... Bu dəfə isə nə donor qanı, nə də ailəsinin və dostlarının onu xilas etmək üçün göstərdikləri fədakar cəhdlər kömək ola bildi...

Yanvarın 20-də səhərə yaxın Aslan müəllim nağıllarına inanmayıb, öz nağıllarını qurduğu bu dünyaya əbədi göz yumdu...

Həmin gün xəbər portallarında bu məşum xəbər onun yaxın dostu Tofiq Abdinə istinadən yayılmışdı. Özü də ölüm tarixi 19 yanvar göstərilməklə...

Bu yanlışlıqla bağlı Tofiq müəllimin sonradan bizə dediklərini xatırlayıram: “Canım, ölümdən qorxduğumu bildiyindən Aslan həyat yoldaşına tapşırmışdı ki, bu xəbəri zəng edib mənə deməsin. Mən də başqa birisindən eşitdim... Tarixin nə dəxli var ki?..”

...Sabah Aslan müəllimin 40 mərasimidi. Tofiq Abdin bu tarixi görə bilmədi... “Tarixin yanlışlığı”nı düzəltmək üçün özü Aslan müəllimin olduğu dünyaya köçdü... Nağılların və yanlışlıqların bitdyi dünyaya...

Allah hər ikisinə rəhmət eləsin!

Elşən ƏLİYEV

525-ci qəzet.- 2014.- 1 mart.- S.14.