Təhsil müəssisələrində nəticəyönlü
və şəffaf idarəetmə modelinin
yaradılması
Təhsil
sahəsi dövlət
və özəl strukturların investisiya prioritetləri içərisində əsas
yerlərdən birini tutur. Təcrübə göstərir ki, müasir dövrdə təhsil həm siyasi, həm də iqtisadi xarakter almaqla aparıcı dövlətlərin
önəm verdiyi sahələrdəndir. Biz də
qloballaşan dünyanın
bir parçası kimi milli-mənəvi və bəşəri dəyərlərə, zəngin
təcrübəyə əsaslanan
təhsil strategiyasını
millətin və dövlətin gələcəyinə,
dünyadakı yerinin
müəyyənləşməsinə hesablanmış şəkildə
həyata keçirməliyik.
Qloballaşan dünyamız
informasiya əsrinə
keçdikdən sonra
təhsil də yeni forma və məzmun əldə etməyə başlayıb.
Yeni texnologiyalar əsasında imkanları
daha da genişlənən,
müasir forma və məzmun əldə edən təhsil növlərindən biri də Distant - məsafədən
təhsildir. XXI əsrdə
distant təhsil dedikdə
bu, təhsil alana öyrədilən məlumatın informasiya və kommunikasiya texnologiyaları vasitəsilə
operativ çatdırılması,
eyni zamanda öyrənilən materiallara
testlər, məntiqi sxemlər, test-məşğələlər
vasitəsilə nəzarətin
artırılması, online imtahanların götürülməsi,
obyektiv və şəffaf idarəetmə
modelinin tətbiq edilməsi kimi başa düşülür.
Distant təhsilin tələbələr
üçün bir çox üstünlükləri
var. Təhsilin bu növünün ən üstün cəhəti onun əlçatan olmasıdır. Beləki,
təhsil müəssisəsinin
harada yerləşməsindən
asılı olmayaraq, tələbənin internet və
kompyuter olan hər yerdən təhsil ala bilmək imkanı olur. Distant təhsil sosial gərginliyi aradan götürməklə harada
yaşamasından, maddi
təminatından, yaşından,
səhhətindən asılı
olmayaraq insanlara bərabər təhsil almaq üçün şərait yaradır. Hər kəsə dünyanın tanınmış
və yüksək kvalifikasiyalı universitetlərində
təhsil almaq şansı verir. Təhsilin monitorinqinin aparılması, professor-müəllim
heyəti ilə birbaşa və rahat əlaqə, tədris krediti götürən tələbələrlə
internet üzərindən sıx
əlaqə və qrup, komanda şəklində
verilən tapşırıqların
yerinə yetirilməsi
mümkün olur. Tələbəyə individual tədris
proqramının, tədris
planının, tədris
qrafikinin hazırlanmasına
şərait yaradır.
Fənlərin mənimsəmə
ardıcıllığını gənc analar və fiziki cəhətdən qüsurlu
insanlar üçün
də əlçatan
edir. Fənn müəlliminin kimliyindən
asılı olmayaraq obyektiv və şəffaf qiymətləndirilmə
aparılır. Beləliklə,
distant təhsil qeyri-ənənəvi
mənbələrə istinad
etməklə effektivliyi,
sərbəst fəaliyyəti,
fərdi və yeni yaradıcılıq imkanını, müxtəlif
peşəkar vərdişlərin
əldə olunub möhkəmləndirilməsini, hadisə və proseslərin konseptual və riyazi modelləşdirməsi hesabına
təhsildə yeni
forma və metodların
reallaşdırılmasına şərait yaradır.
Yuxarıda sadalanan bir sıra amillər nəzərə alınaraq,
Azərbaycanda da
distant təhsilin inkişafına
dövlət dəstəyi
göstərilməkdədir. Sabiq millət vəkili, təhsil məsələləri üzrə
ekspert Şahlar Əsgərov bu barədə mətbuata açıqlamasında deyib
ki, distant təhsilin tətbiqinin uğurlu nəticələri təhsilalmanın
bu formasına dövlət dəstəyinin
necə yerinə yetirilməsindən asılıdır.
O, Azərbaycanda təhsil
islahatlarının hələ
ümummilli lider Heydər Əliyevin ölkəyə rəhbərlik
etdiyi illərə təsadüf etdiyini diqqətə çatdıraraq,
1999-cu ildə ulu öndər tərəfindən
"Azərbaycan Respublikasının
təhsil sahəsində
İslahat Proqramı"nın
təsdiq olunduğunu,
bununla da bütün təhsil sistemində, o cümlədən
ali təhsil pilləsində islahatların
məqsədyönlü və
planauyğun aparılmasına
başlanıldığını vurğulayıb: "Aparılan
islahatların nəticəsi
olaraq 10 il sonra ölkə Prezidenti İlham Əliyev "2009-2013-cü illərdə
Azərbaycan Respublikasının
ali təhsil sistemində islahatlar üzrə dövlət proqramı"nı təsdiq
edib. Bu barədə sərəncam tədrisin təşkilində Boloniya
prinsiplərini əks
etdirməklə bərabər
distant təhsili də
əhatə edib. Sözügedən Proqramın
həyata keçirilməsi
üzrə Tədbirlər
Planının 2.9-cu maddəsi
məsafədən təhsilin
təşkilini nəzərdə
tutub. Azərbaycan Prezidentinin 2013-cü il 24 oktyabr tarixli Sərəncamıyla isə
"Azərbaycan Respublikasında
təhsilin inkişafı
üzrə Dövlət
Strategiyası" təsdiq
edilib. Sərəncamda
Dördüncü strateji
istiqamət təhsil müəssisələrində informasiya - kommunikasiya texnologiyaları əsasında
təlim metodologiyasına
uyğun infrastrukturun yaradılması, təhsil
müəssisələri şəbəkəsinin
rasionallaşdırılması və digər tədbirlərlə yanaşı,
distant təhsil kimi tədbirləri də əhatə eləyib. Beləliklə, distant təhsilin
inkişafına dövlət
dəstəyi strategiyada
da öz əksini tapıb. Təhsil Qanununda da təhsilalma formalarından biri də distant təhsil kimi göstərilib. Təhsil Qanununda
"distant (məsafədən) təhsil - tədris prosesinin elektron, telekommunikasiya, proqram - texniki vasitələr əsasında təşkil
olunduğu təhsilalma
forması" kimi dəyərləndirilib".
Digər
təhsil eksperti Etibar Əliyev distant təhsilin innovativ vasitə və informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının
inkişafı ilə
bağlı olaraq, dünya təhsil sistemində gündəmə
gələn məsələ
kimi qiymətləndirib.
Qeyd edib ki, Avropa və
digər Qərb dövlətlərində innovativ
vasitə və yeniliklər ölkəmizlə
müqayisədə daha
tez tətbiq olunduğundan, onlar xeyli müddət öncə distant təhsilə
qədəm qoyublar:
"Artıq texnoloji avadanlıqlar həyatımıza
müdaxilə etdiyindən,
əyani təhsil alanların əksəriyyəti
kompyuter texnologiyasından
faydalanaraq ona lazım olan elmi ədəbiyyat, praktiki, seminar materialları
və elmi işləri əldə etməyə qadirdir.
Distant təhsilə keçmək
üçün müəllim
və tələbə
kontingenti arasında təlimlər keçirilməli,
İKT geniş surətdə
bölgələrdə tətbiq
olunmalıdır. Azərbaycanın
hər hansı bir rayonundan tələbə internet vasitəsilə
dərsə qoşulmalı,
sessiyada iştirak etməli, skayp vasitəsilə hər hansı bir komissiyaya imtahan verməlidir. Bu məsələyə
nəzarət mexanizmi
işlənib hazırlanmalıdır.
Tələbə və
müəllim prosesə
qoşularkən yalnız
mütəxəssis hazırlamaq
amilini önə çəkməlidirlər. Burada
qeyri-şəffaflıq və
hansısa formalizmə
yol vermək olmaz. Belə olduqda distant təhsil tez bir zamanda
nüfuzdan salınar.
Şübhəsiz, distant təhsilə
keçid həddən
artıq mürəkkəb
prosesdir. Amma hər halda, distant təhsil yeni cəmiyyətin tələbidir,
ondan geri qalmaq olmaz".
Azərbaycan İnternet Forumunun
prezidenti Osman Gündüz distant təhsil
vəsaitlərinin bütün
növ informasiya texnologiyaları-kompyuter, kompyuter
şəbəkələri, multimedia,
audio və video sistemlərini
əhatə etdiyini bildirib. Qeyd edib ki, bu
təhsil formasının
əsasını proqram
təminatı təşkil
edir: "Proqram təminatı universitetin strukturunu, özündə
informasiyaları birləşdirən
verilənlər bazasını
əhatə edir.
Distant təhsilin əsas
komponentləri təhsil
verənlə alan arasında qarşılıqlı
əlaqənin olması,
təhsilin məzmununun
kompyuter vizuallığı,
böyük həcmli
informasiyaların arxivləşdirilməsi,
məlumat axtarış
sisteminin mövcudluğu
və tədris materiallarının mənimsənilməsinə
nəzarət təşkil
edir. Dünya təcrübəsində distant təhsili həyata keçirmək üçün
əlverişli proqram
təminatlarından biri
də MOODLE
(Modular-Object-Oriented-Dynamic-Learning-Environment) sistemidir.
Onun üstün cəhətlərindən biri
pulsuz olmasıdır.
Moodle proqramı 82 dilə tərcümə olunaraq dünyanın 212 ölkəsində tətbiq
olunur. Sistem 50000 tələbəni və yüzlərlə kursu əhatə etmək imkanına malikdir. Windows,
Linux, Mac OS X kimi proqram
təminatları bu sistemi dəstəkləyir.
Sistemdə yaramış
hər hansı bir problemin həlli
asanlıqla mümkündür.
Moodle vasitəsilə
məsafədən təhsil,
vebinarlar və online konfranslar da həyata keçirmək olar. Dünya təcrübəsi göstərir
ki, distant təhsil bir neçə istiqamətdə - ayrı-ayrı
ixtisaslar və peşələr üzrə distant təhsil
kursları, distant orta
təhsil, distant ali təhsil və distant əlavə təhsil, distant
açıq dəsrlər
və distant konfranslar
vasitəsilə həyata
keçirilə bilər".
Naxçıvan Muxtar Respublikasında (NMR) aparıcı ali təhsil ocağı sayılan Naxçıvan Dövlət Universitetinin (NDU) tədris işləri üzrə prorektoru, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Surə Seyid isə hesab edir ki, ölkədə, xüsusən də Naxçıvanda distant təhsilə keçidi tam reallaşdırmaq olar. O, NDU-da müasir İKT-nin tətbiqi imkanlarının 2000-ci ilə təsadüf etdiyini xatırladaraq, həmin dövrdən etibarən NMR-də bu sahədə həyata keçirilən köklü islahatlar və universitet layihələrinin sözügedən ali məktəb üçün də yeni imkanlar açdığını söyləyib: "2005-ci ildən bu günədək ardıcıl həyata keçirilən Elektron - Naxçıvan beynəlxalq konfransları həm dövlət qurumlarının, həm də xarici ali təhsil müəssisələrinin İKT-nin gözu ilə Naxçıvanı tanımasına şərait yaradıb. Dövlət və ali təhsil müəssisəsinin qarşılıqlı işbirliyi ilə həyata vəsiqə alan tədbirlər isə NDU-nun paytaxt və regional ali məktəblər arasında İKT-nin tətbiqi imkanlarına görə ilk sıralarda yer tutmasına səbəb olub. Universitetin maddi-texniki bazası elektron lövhə və proyektorla təchiz olunmuş 100-dən artıq auditoriya, 1000-dən yuxarı kompyuter avadanlığı, Polycom kameralı auditoriyalar, Elektron kitabxana, internet portal və universitetin 110 ha ərazisini əhatə edən 10 mbt/san gücündə wi-fi simsiz internet xidməti Elektron Təhsil bazasının yaradılmasına geniş imkanlar açıb. Hazırda universitetdə müxtəlif ixtisaslar üzrə imtahanların kompyuter vasitəsilə aparılması, bütün dərslərin, elmi-pedaqoji təcrübələrin nəticələrinin, təhsilin bütün sahələrinin mərhələ-mərhələ elektronlaşması, online dəsrlərin təşkili, magistr dissertasiyaları və diplom işlərinin elektron qəbulu və digər İKT imkanları öyrədən və öyrənən arasında düzgün münasibətlər qurulmasına gətirib çıxarıb, obyektivlik, şəffaflıq, aktuallıq, peşəkarlıq kimi prinsiplərin tədrisdə tətbiqi ilə nəticələnib".
Prorektor bildirib ki, hazırda NDU-nun Azərbaycan ali təhsil məkanında 3,5 milyon dollarlıq dəyəri və genişmiqyaslı əhatə dairəsi ilə fərqlənən, Cənubi Koreyanın KOİCA şirkəti ilə birgə həyata keçirilən "Elektron Universitet" layihəsi aparılan məqsədyönlü tədbirlərin ən uğurlu nəticəsidir. Onun sözlərinə görə, artıq NDU-nun elektronlaşması universitetə girişdən tutmuş, çıxışadək bütün proseslərin, tələbənin dərsə davamiyyətinin, elmi-pedaqoji potensialın, administrativ işlərin elektronlaşmasını əhatə edir: "Elektron Universitet layihəsi reallaşdıqdan sonra NMR rəhbərliyinin dəstəyi ilə universitetə ayrılan internetin sürətinin 100 mbt/san çatdırılacağı planlaşdırılır. Bu prosesləri distant təhsilə keçid və hazırlıq mərhələsi kimi də dəyərləndirmək olar. Çünki distant təhsil üçün tələb olunan amillərdən birincisi sürəti 100 və ya 200 mb/san olan internet, ardınca ən müasir kompyuter avadanlıqları, bu avadanlıqlardan sərbəst istifadə edən professor-müəllim heyəti və öyrənən tərəfin bütün bu prosesləri əldə etmə imkanın olmasıdır. NDU ilə bağlı sadaladığım faktlar onu deməyə əsas verir ki, NMR-də distant təhsilə keçidi tam reallaşdırmaq olar".
Son olaraq ekspertlərin gəldiyi qənaət budur ki, Azərbaycanda Distant təhsili həyata keçirmək imkanlar var. Lakin bunun üçün ilk növbədə hədəfləri bəlli edən strategiya işlənib hazırlanmalı, bu strategiyanı reallaşdıracaq kadr potensialı və vəzifələr müəyyənləşdirilməli, mükəmməl qanunvericilik bazası yaradılmalı, cəmiyyətin distant təhsilə hazırlığı önə çəkilməlidir. Bununla bağlı KİV-də geniş maarifləndirmə aparılmalı, ölkədə nümunəvi Distant Təhsil Universiteti, cəmiyyətin bütün təbəqələrinin distant dərsləri almasına şərait yaradan Distant Təhsil Televiziyası yaradılmalıdır. Paralel olaraq, tədris-metodiki vəsaitlərin və elmi ədəbiyyatların Təhsil Nazirliyi tərəfindən elektronlaşmasına nəzarət gücləndirilməlidir. Bu sahədə dünyanın qabaqcıl ali təhsil müəssisələrinin təcrübəsindən də istifadə edilməlidir.
Elmar HÜSEYNOV
525-ci qəzet.-
2014.- 6 mart.- S.5.