Emin Həsənli: "Azərbaycanda
qeyri-hökumət təşkilatları 20 ildə böyük inkişaf yolu keçib"
"Müasir dövrdə
cəmiyyətin həyatında
mühüm yer tutan qurumlardan biri də qeyri-hökumət
təşkilatlarıdır. SSRİ-nin süqutundan sonra, müstəqil Azərbaycan Respublikasının
yaranması ilə aktiv fəaliyyətə başlayan QHT-lər artıq ictimai həyatın bütün
sahələrində fəallıq
göstərir. Ümummilli lider
Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə hazırlanmış və
1995-ci ildə qəbul
edilmiş konstitusiyada
bu qurumların fəaliyyəti barədə
qanunvericiliyin əsası
qoyuldu. Müstəqilliyin ilk illərində formalaşmağa başlamış
QHT sektoru 20 ildə böyük inkişaf yolu keçərək bugünki mərhələyə
çatıb". Bu fikirləri Azərbaycanda
QHT-lərin inkişafı
ilə bağlı danışarkən politoloq
Emin Həsənli söyləyib.
Onun fikrincə,
QHT-lər fəaliyyət
göstərdikləri müddətdə
tədricən təkmilləşdi
və müxtəlif sahələrdə ixtisaslaşmaqla
yanaşı birləşməyə,
fəaliyyətlərini əlaqələndirməyə,
müxtəlif koalisiya
və ittifaqlar yaratmağa başladı. Bu istiqamətdə gənclər
təşkilatları daha
sürətli fəaliyyət
göstərdilər. Artıq
1995-ci ilin noyabrında
11 gənclər təşkilatının
təşəbbüsü və təşkilatçılığı
ilə Azərbaycan Respublikası Gənclər
Təşkilatları Milli
Şurası yaradıldı.
Zaman keçdikcə digər gənclər təşkilatları
da bu birliyə
qoşuldu. Gənclər
təşkilatlarının Milli Şurasının yaradılması bu sahədə fəaliyyət
göstərən QHT-lərə
müsbət təsir
etdi: "Ölkəmizdə
QHT-lərin sayı artdıqca, onların fəaliyyəti cəmiyyətin
müxtəlif sahələrini
əhatə etdiyinə
görə qanunvericilik
bazası da bu inkişafa uyğun olaraq təkmilləşirdi. 1998-ci ildə "Qrant haqqında", 2000-ci ildə
isə "Qeyri-hökumət
təşkilatları (ictimai
birliklər və fondlar) haqqında" qanunlar qəbul edildi. Bu qanunların
qəbulu vətəndaş
cəmiyyəti sektorunun
dövlət nəzarəti
altında tənzimlənməsinə,
onların daha yaxşı və qanunlara əsaslanan fəaliyyət göstərmələrinə
şərait yaratdı.
Qeyd etdiyimiz kimi gənclər sahəsində
fəaliyyət göstərən
QHT-lərin Milli Şura ətrafında birləşməsi digər
sahələrdə fəaliyyət
göstərən QHT-lərin
də oxşar strukturlarda birləşməsinə
belə demək mümkündürsə, stimul
oldu. Buna nümunə olaraq Azərbaycan Milli QHT Forumunu göstərmək
olar. Milli QHT Forumu 95 QHT-nin
iştirakı ilə
1999-cu ildə yaradıldı.
Forumun yaradılması QHT-lərin
öz aralarında əməkdaşlıq etmələrinə
və vətəndaş
cəmiyyətinin inkişafına
müsbət təsir
etdi. Milli QHT Forumunun yaradılması
QHT sektorunda canlanmaya səbəb oldu. QHT-lərin beynəlxalq
əməkdaşlığı sürətləndi".
E.Həsənliyə görə, Azərbaycandakı
sürətli inkişaf
dövlətin QHT-lərə
dəstəyinin birbaşa
maliyyə dəstəyini
də əhatə etməsini şərtləndirdi. Eyni zamanda
QHT-lərin sayının
sürətli artımı,
müxtəlif sahələrdə
fəaliyyət göstərən
QHT-lərin dövlətin
vahid orqanı tərəfindən tənzimlənməsinə
ehtiyac yaranmışdı.
Digər
tərəfdən xarici
donorların qrant siyasətinin nəticəsi
olaraq müəyyən
bir qrup QHT xarici donorlardan asılı hala salınmışdı. Bu baxımdan QHT-lərə birbaşa dövlət dəstəyi verən qurumun yaradılmasının
zəruri olduğu ortaya çıxmışdı:
"QHT-lərin cəmiyyətdəki
təsiri nəzərə
alınaraq xüsusi konsepsiya hazırlandı və 27 iyul 2007-ci il tarixində
Azərbaycan Respublikasının
Prezidenti İlham Əliyevin sərəncamı
ilə Azərbaycan Respublikası Qeyri Hökumət Təşkilatlarına
Dövlət Dəstəyi
Konsepsiyası qəbul
edildi. Konsepsiyaya uyğun olaraq Prezidentin 13 dekabr 2007-ci il tarixli
fərmanı ilə Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına
Dövlət Dəstəyi
Şurası yaradıldı.
QHT sektoru təmsilçilərinin
iştirakı ilə
keçirilmiş seçkilərin
nəticəsində 2008-ci ilin aprel ayının
16-da QHT-lərə Dövlət
Dəstəyi Şurasının
üzvləri təyin
edildi. Bununla da QHT sektorunda
böyük inkişafa
təkan verən QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Şurası
fəaliyyətə başladı.
Şuranın yaradılması QHT sektorundakı bir çox boşluğun aradan qaldırılmasına
səbəb oldu.
Ən başlıcası isə
QHT-lər qrant üçün xaricə
üz tutmaq məcburiyyətindən xilas
oldular".
Onun sözlərinə əsasən, Şuraya qrant vermək səlahiyyətinin verilməsi və dövlət büdcəsindən maliyyə vəsaitinin ayrılması QHT sektorunda canlanmaya səbəb oldu. Milli donordan qrant almağın üstünlüyünü anlayan QHT-lər üçün rəqabət imkanları genişləndirildi. Həmçinin QHT-lərin milli donor vasitəsilə qrant qazanmaları ölkənin milli təhlükəsizliyi baxımından da əhəmiyyətlidir: "Adətən, xarici donorların bir hissəsi məhz siyasi məqsədlər üçün qrantlar verirlər. Belə donorlar təmsil etdikləri ölkənin mənafeləri naminə müxtəlif ölkələrdə qrant yolu ilə QHT-ləri "ələ keçirir" və öz məqsədlərinin onların vasitəsilə reallaşdırmağa çalışırlar. Bu baxımdan QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Şurasının yerli QHT-lərin fəaliyyətlərinin stimullaşdırmaq üçün onlara qrant təklif etməsi bu sektorun müstəqilliyini və cəmiyyət üçün işləmələrini stimullaşdırdı. QHT-lərə dövlət qayğısının digər nümunəsi Gənclər Fondunun yaradılması oldu. "Azərbaycan Respublikasının Gənclər və İdman Nazirliyi yanında Gənclər Fondunun yaradılması haqqında" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2011-ci il 19 dekabr tarixli 542 nömrəli fərmanı ilə GİN yanında Gənclər Fondu yaradıldı. Qeyd etmək lazımdır ki, Gənclər və İdman Nazirliyi QHT-lərə qrant verən ilk dövlət qurumlarındandır. Nazirliyin gənclər sahəsində fəaliyət göstərən QHT-lərə dəstəyi nəticəsində çox sayda yaradıcı layihələr həyata keçirilib. 2012-ci ilin dekabrında isə Fərmanda dəyişiklik edildi və GİN yanında Gənclər Fondu Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Gənclər Fonduna çevrildi. Bu islahat gənclər sahəsində fəaliyyət göstərən QHT-lərə dövlət dəstəyinin artırılmasına və onların fəaliyyətlinin stimullaşmasına səbəb oldu. Fond artıq bir sıra layihələr üzrə dəfələrlə gənclər təşkilatlarına qrant verib. Gənclər Fondunun digər müsbət cəhəti fərdi şəxslərə qrant verilməsinin həyata keçirilməsidir. Belə ki, Fond 14-29 yaş arasında olan gənclərə fərdi qrant verilməsini təşkil edib. Bu isə yaradıcı gənclərin daha da həvəsləndirilməsinə səbəb olub".
E.Həsənli bildirib ki, hazırda QHT-lərlə bağlı qanunvericilikdə bəzi dəyişikliklərin edilməsi bir sıra QHT-lərin narazılığına səbəb olsa da, sözügedən dəyişikliklər onların fəaliyyətini daha şəffaf etməyə və hesabatlılılığı artırmağa yönəldiyindən bu sektorun təmsilçilərinin əksəriyyəti dəyişikliyin müsbət nəticələr verəcəyindən əmindirlər: "Ötən ilin dekabrında Milli Məclis tərəfindən qəbul edilmiş dəyişikliklər QHT-lərin fəaliyyətinin tənzimlənməsi və onların daha şəffaf fəaliyyət göstərmələrini təmin etmək məqsədi daşıyır. 2013-cü ilin dekabrın 17-də Milli Məclis "Hüquqi şəxslərin dövlət qeydiyyatı və dövlət reyestri haqqında", "Qeyri-Hökumət Təşkilatları (ictimai birliklər və fondlar) haqqında", "Qrant haqqında" qanuna əlavə və dəyişiklik etdi. 2014-cü ilin fevralında isə Azərbaycan Respublikaısnın prezidenti "Qeyri Hökumət təşkilatları (ictimai birlik və fondlar) haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişiklik edilməsi barədə" qanun imzaladı. Düzəlişlər xarici QHT-lərin ölkəmizdə fəaliyyətini də tənzimləyir. Qanuna görə xarici QHT-lərin ölkəmizdə yalnız bir nümayəndəliyi və ya filialı ola bilər və bu nümayəndəliyin rəhbər müavinləri Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı olmalıdır. Qanunda nəzərdə tutulmuş digər əlavə və dəyişikliklər QHT-lərin fəaliyyətlərinin açıq, şəffaf olmasını, QHT-lərin müvafiq dövlət qurumlarına hesabat vermə məsuliyyətini artırmağı və onların inkişafını nəzərdə tutur".
525-ci qəzet.-
2014.- 7 mart.- S.6.