Dost, tost, yaxud qafiyə qohumluğu...

Azər Mustafazadənin 75 illiyinə

Azər müəllimi 1974-cü ildən tanıyıram, hesablayanda qırx il eləyir – bir igidin ömrüdü, sizə zarafat gəlməsin. Yəqin ki, tanışlığımızın, sonralar dostluğa çevrilən münasibətimizin tarixi mənə də mənəvi haqq verir ki, onun barəsində ürək sözlərimi dilimə gətirim. Ən vacibi də odur ki, bu haqqın halallığını mənə Azər Mustafazadənin özü verib. Buna görə əziz dostuma qırx illik təşəkkürlərim...

Əzizim Azər!

Romanlarımdan birində yazmışam ki, dünyada doğulmayanların sayı doğulanların sayından milyardlarla dəfə çoxdur və doğulmaq üçün öz növbəsini gözləyənlərin sayını-hesabını bilən yoxdu – Allahdan başqa. Sən isə doğulanların siyahısında olmusan və doğulmusan. Böyük Yaradan istəkli bəndələrini dünyaya növbədənkənar gətirmək hüququna da malikdir və onun bu hüququ bütün Varlıq tərəfindən tanınır və qorunur.

Əzizim Azər!

Düz yetmiş beş il bundan qabaq, mart ayının iyirmi yeddisində dünyaya gələndə tale qonşusu olduğumuz kimi, qapıbir qonşu olsaydıq və mən səndən on-on beş yaş böyük olsaydım deyərdim ki, “Sən bu dünyaya xoş gəlmisən”. Ancaq üzürlü səbəbdən bunu eləyə bilməmişəm. Çünki səkkiz yaş Səndən kiçiyəm. Ona görə də müdrik dostum kimi səndən xahiş edirəm ki, cəmi-cümlətani yetmiş beş il gecikmiş bu “xoşgəldin”imi qəbul edəsən...

Belə bir deyim və deyimdən doğan anlam da var ki, dost dostunu üzünə qarşı tərifləməz. Bəri başdan deyim ki, kökündən yanlışdır və heç vaxt naxış ola bilməyəcək bir zaddır. Əslində isə mən səni tərifləmirəm, qırx il müddətində necə görmüşəmsə eləcə təqdim etməyə çalışıram, baxmayaraq ki, buna ehtiyac da yoxdur. Bir də ki, İnsanı İnsanın özündən sərrast və dəqiq heç kəs təqdim eliyə bilməz. Bu mənada mənə elə gəlir ki, ən möhtəşəm Azər Mustafazadəşünas elə Azər Mustafazadənin özüdür. Çünki mənim əzizim Azər özu özünü təşkil eləyib və özu özünü təşkil eliyənlərin Özünütəqdimat ömür mərasimi son dərəcə yüksək səviyyədə olur... Və Azər Mustafazadənin timsalında bu gün də bu məntiqin, bu əxlaqın təntənəsini görürük...

Əsl insanın – adam balasının ətrafa olan münasibəti elə Özünə olan münasibətidi. Bu mənada Azər Mustafazadə Özünə qarşı son dərəcə sədaqətli bir şəxsiyyətdir. Məkan və məkanın mənəvi-əxlaqi, ziddiyyətli keyfiyyətləri, Zaman və zamanın qəliz və qeyri-qəliz xasiyyətnaməsi Ona öz varlığının prinsiplərini, hikkə və ədasını diktə eləyəndə də O, özünə, sədaqətinə, nəticədə öz həqiqətinə heç vaxt xəyanət eləməyib. Çünki bu həssas və müdrik vücud yaxşı bilir ki, özünəxəyanət əvvəl-axır özünüiflasa gətirib çıxardır – nəticədə İnsan boyda bir varlıq çökür...

Yusif Səmədoğlunun ədəbi nəslindən tutmuş son illərə qədər, çox az sayda yazıçı, şair tapılar ki, mənim doğulduğum Füzuli (Qarabulaq) rayonundakı evimizdə qonaq olmasın. Onların adlarını sadalamağın yeri yoxdu, çooox uzun bir siyahı alınar. Onların içində təpədən-dırnağa söz adamı olan Azər Mustafazadə də var – o da ata yurdumun köynəyindən keçib, o yurdun mərhəm övladlarından birinə çevrilib. Sözümün canı var. Azər Mustafazadə sayılıb-seçilən – böyük vəzifələrdə işləyib. Və onu tanıyanların hamısı bilir ki, onun tutduğu yüksək dövlət postlarının hamısı ədəbiyyat, mədəniyyət və sözlə bağlı olub. Bu mənada biz həm də qohumuq, çünki ikimiz də sözün belindən gəlmişik – Sözün beli isə heç vaxt boşalmır...

Azər Mustafazadə ömrünün əlli ilini Azərbaycan sözünə – ədəbiyyatına həsr eləyib. Belə götürəndə yerdə na qalır ki? Yetmiş beşdən əllini çıxanda qalır iyirmi beş.

Əlli il Azərbaycan ədəbiyyatının halal xoşu olsun!

İyirmi beş il Azər Mustafazadənin halal xoşu olsun!

Elə yetmiş beş il də Azər Mustafazadənin halal xoşu olsun!

Azər Mustafazadənin Azərbaycan ədəbiyyatından rus dilinə elədiyi tərcümələrin misli yoxdu. Bu yaxınlarda Moskvanın “Sovetskiy pisatel” nəşriyyatında 40 il qabaq çap olunmuş “Yamacda nişanə” (“Sled na xolme”) kitabını rus dilində onun tərcüməsində oxudum. Mənə elə gəldi ki, bu kitab elə əvvəldən rusca yazılıb, sonra Azərbaycan dilinə tərcümə olunub – sözə münasibətin səviyyəsi də bu yerdə idi.

Mənim aləmimdə İnsan sözünün bir mənası da ummaq, umacaq deməkdir. Yer üzündə yaşayanların hamısı kimi Azər Mustafazadənin də dünyadan umacağı çox böyükdür. Bu umacağın adı Ünsiyyətdir; insanlarla qaynayıb-qarışmaq, bütün hallarda Özünü onların yerinə qoymağı bacarmaq şansından bəhrələnmək. Və bu yerdə, yerinə düşər desəm ki, mənim onunla yaxın olduğum qırx il müddətində bir dəfə də görmədim ki, o, Azərbaycan xalqının ona elədiyi tövsiyyəyə əməl etsin: uman yerdən küsərlər. O, heç vaxt uman yerdən küsməyib, inciyib və elə olub ki, bu incikliyi onun özündən başqa heç kəs bilməyib...

Bir az qəliz da olsa, deyəcəm. Əgər Zamanı əraziyə çevirmək mümkündürsə, Azər Mustafazadə mənim tərcümeyi –halımın böyük bir ərazisini öz səmimiyyəti, istiqanlılığı və ərki ilə “işğal” etmiş mərhəm fatehlərdəndir. İndiki dillə desək, bu ərazinin bütün sənədləri qaydasındadır, “kupçisi” də var...

Azər Mustafazadə Moskvada, Azərbaycan ədəbiyyatı üzrə məsləhətçi işlədiyi illərdə böyük hörmət və nüfuz sahibi olub. O vaxt SSRİ Yazıçılar İttifaqının Maksim Qorki adına Dünya Ədəbiyyatı İnstitutunda təhsil alan istedadlı gənclərimizin özlərini bu qərib və soyuq şəhərdə rahat hiss eləmələri üçün əlindən gələni də, bəzi hallarda isə özünü dağa-daşa çırpıb əlindən gəlməyəni də eləyib. O, həm də uzun illər bu institutda dərs deyib və ən yüksək dövlət postlarında işləyəndə də, həmişə, mütəmadi olaraq əsl sənəti – tərcümə ilə məşğul olub. Onların bir çoxu bu gün də ədəbiyyatımızda külüng vurur və dağ boyda kişilərdəndir. Əgər, belə deyək də, Azər Mustafazadənin vaxtında Moskvada təhsil alanların onun xeyirxahlığı haqqında dediklərini toplayıb çap eliyən olsa, böyük bir kitab meydana çıxar. Bu da ədəbiyyatımıza, böyük mənada isə insana xidmətdir.

Azər Mustafazadəni tanıdığım gündən sözün bütün mənalarında həmişə onu Diri görmüşəm – Diri adamdı. Təəssüf ki, insanların yaşı illərlə ölçülür və bəzən insanların yaşı həm də xasiyyətin yaşı kimi göstərilir. Bu da kökündən yanlışdır. Çünki xasiyyətin yaşı olmur – xasiyyət həmişə cavandır. Heç eşitmisiniz deyələr ki, filankəsin xasiyyətinin iyirmi beş və yaxud yetmiş beş yaşı var? Eşidə bilməzsiniz... Bu mənada əzizim Azər də özünü tam şəkildə doğrultmuş və təsdiq etmişdir; doğrultmaqda və təsdiq etməkdə də davam edir – davamlı olsun...

Azər Mustafazadənin tanışlarına, dostlarına münasibəti həmişə sabitqədəm olub. O mənada ki, onun mərdliyi – kişiliyi heç vaxt mövsümi xarakter daşımayıb. Sənin düşdüyün vəziyyətdən, həyati durumundan, qəfil gələn xoşbəxtlikdən və bədbəxtlikdən asılı olmayaraq heç vaxt dəyişməyib. Günümüzdə – insan münasibətləri şəbəkəsinin kökündə, mayasında təmənnanın ac qurd kimi ulayıb tüğyan elədiyi, nəfsin mərd Murtuza Əlinin qılıncından iti olduğu, baş girləməyin həyat tərzinə çevrildiyi, doğmaların belə sözünün bir-birinin boğazından çətin keçdiyi və yaxud heç keçmədiyi bir vaxtda insanlara Azər Mustafazadə yanaşması gərəklidir, vacibdir, nümunədir. Çünki günümüzün ən böyük ehtiyacı elə budur...

Azər Mustafazadə Dünyanın ən rahat adamlarından biridir. Onun dünyaya baxışı çox gen-boldur, səmimidir, təcrübəlidir, ağıllıdır. Yəqin elə buna görə də onunla ünsiyyət insana bir gen-bolluq, ağayanalıq və rahatlıq gətirir.

Dostluq haqqında mənim də öz anlamım var və mən buna çox möhkəm inanıram. Dostlarım azdı, şəxsən tanıdığım, çörək kəsdiyim tanışlarım isə həddindən artıq çoxdur. Bu dairəmdə, bu ətrafda ən müxtəlif adamları görmək olar. Onlarla oturub-dururam, qarşılıqlı olaraq xeyir-şər məclislərimizdə birlikdə oluruq, bəzən karıxandamı, ya darıxandamı bir-birimiz haqqında “o mənim dostumdur” da deyirik. Deyirik də... Burda pis şey də yoxdu... Azər Mustafazadə Moskvadan Bakıya köçəndən sonra ikimizin arasında çöldən-çölə olan münasibət ailəvi dostluğa çevrildi. Balalarımız da bir-birini tanıdılar, bir-birimizin evinə get-gəl elədik. Bütün bunlardan sonra bu qərara gəldim və ona da möhkəm inandım ki, iki nəfərin çöldən-çölə dostluğu da gözəldir və nə qədər gözəl olsa da... iki nəfərin səmimi münasibətləri gələcəkdə ailəvi dost olmaq üçün baş məşq kimi bir şeydir, yəni mənim üçün ailəvi dostluga çevrilməyən dostluq yarı yolda qalmış bir münasibətdir, tam və mükəmməl deyil, yarımçıqdır. Əlbəttə, bu mənim fikrimdir və əgər sizə mübahisəli görünsə, dərinə getməyin...

Əzizim Azər!

Sən yazda doğulmusan, martın iyirmi yeddisində. Elə məni də yazda dünyaya gətiriblər. Martın iyirmi üçündə. Ay hesabı ilə götürəndə mən səndən dörd gün böyüyəm, il hesabı götürəndə sən məndən səkkiz yaş böyüksən. Dostluğun yaşı olmadığı kimi, dostların da böyüyü, kiçiyi olmur – bütün dostlar yaşıddır – ekizdilər.

Əzizim Azər!

İnsan həyatında xoş, yaddaqalan günlər çox olur. Ancaq dünyada insan üçün iki müqəddəs gün var: doğum və ölüm; bu iki müqəddəsin arasında nə varsa ona da ömür deyirlər. İnşaallah, hələ uzun illər sağlam davam eliyəcək ömrünü kişi kimi, mərdi-mərdanə yaşamısan və yaşayacaqsan. Sənin kimi yaşamaq insandan böyük enerji tələb eləyir və əgər sənin sərf elədiyin bu enerjini elektrik enerjisinə çevirə bilsəydik çox böyük bir mahalı işıqlandırmaq olardı – buna elə inanıram ki...

Əzizim Azər!

Və sonda... Mən bu yazını yazanda elə bilirdim ki, səninlə üzbəüz oturub, gözlərinin içinə baxa-baxa bu sözləri sənə deyirəm – əsla yazmıram. Xahiş edirəm mənim bu sözlərimi həm də bir tost kimi qəbul elə...

Dost – Tost!

Qafiyədir.

Azər Mustafazadə – Seyran Səxavət!

Bunlar da qafiyədir... İnanan inansın, inanmayan da nə qədər gec deyil gedib özünə bir çarə qılsın...

Sağlam ömür arzusu ilə...

Seyran Səxavət

525-ci qəzet.- 2014.- 15 mart.- S.19.