Con F.Kennedi: Mərdliyin profilləri

İngiliscədən Telman Orucov tərcümə edib

Hələ arzularla yaşayan və idarə olunmayan bir oğlan olanda, o, Tennessi sərhədindəki evlərindən qaçmışdı və Çeroki hinduları tərəfindən oğulluğa götürülmüşdü, onlar xaç suyuna salınma vaxtı ona Ko-lon-neh-Qarğa adını vermişdilər. 1813-cü ildə Endrü Ceksonun komandanlığı altında piyada zabiti kimi xidmət edəndə, onun sağ qolu düşmən gülləsindən parça-parça olmuşdu. O vaxt o, təkcə At Nalı döyüşündən düşən xətt üzərinə atılmışdı, onun adamları isə arxasında qalan təpələrdə oturmuşdular. Cəzbedici gözəl fiquraya malik olan təbii aktyor, qəribə geyiminə və nitqinə görə həssaslığa malik olmaqla, o, ittihamçı prokuror kimi, konqressmen və nəhayət, otuz beş yaşında qubernator kimi Tennessidə uğurla yüksəlmişdi. Öz populyarlığının yüksəkliyində olanda qubernatorluqdan onun qəfildən istefa verməsi əhvalatı, dostu Ceksonun Hyustonu gələcəkdə Prezident etməsi barədəki ümidi ilə birlikdə olan bir sirrdə gizlənmişdi. Özünün evlənməsindən sonra açıq şəkildə açıb göstərdi ki, gənc və gözəl gəlin ambitsiyalı atası tərəfindən onun əlini qəbul etməyə məcbur edilmişdir, əslində isə bu vaxt o qız başqa birisini sevirmiş. Onun ağlı və ruhu çilik-çilik oldu, Hyuston Çerokilərə qoşulmaq üçün sivilizasiyanı tərk etdi, sərxoş davakara çevrildi, siyasi və şəxsi sürgünə məhkum oldu. Bir neçə il sonra onun tarazlığı və məqsədi bərpa olundu, daim ona sədaqət göstərən general Cekson onu Texasa göndərdi, orada o, fantastik hərbi planlar hazırladı, onlar Forc vadisi və Gettisburq kimi amerikan folklorunun bir hissəsinə çevrildi. Lakin nə macəra, nə tərif, nə də ikinci xoşbəxt izdivac onun hətta daxili nəzərini və melanxoliyasını yoxa çıxarmadı, bu isə özünü 1856-cı ildə siyasi məğlubiyyət yaxınlaşanda həmişə olduğundan daha çox büruzə verirdi.

Lakin Sem Hyuston qaş-qabaqlı şəkildə kürt yatan adamlardan deyildi, bu o vaxta qədər davam etdi ki, onun üstünü alan məğlubiyyət barədəki pıçıltılar öz yerini onun darmadağın ediləcəyi barədəki qar uçurumuna verdi. Senatın işindəki payız fasiləsi vaxtı ərzində o, Texasa artıq bir neçə tur səfər etmişdi, Kalhounu “ehtiyatsız demaqoq”la müqayisə etmiş, Cefferson Deyvisi “Lutsifer kimi iddialı və kərtənkələ kimi soyuq” təqdim etmişdi, “Şimalın dəli fanatizmi” ilə “Cənubun dəli ambitsiyası”nın hər ikisini bərabər qaydadakı cəsarətlə pisləmişdi. Yarım sivilizasiyalanmış hindu tayfaları arasında çox illər ərzində yaşaması onu yüksək vəzifə həvəskarı etməmişdi; erkən illərdə o, fiziki qaydada öz bütü Endryü Ceksonun Konqressdəki düşməninə hücum etmişdi. (Sonralar o, dostlarına demişdi ki, bu məni “həyatımda nə vaxtsa hiss etdiyimdən də pis idi. Mən düşünürdüm ki, böyük it saxlayıram, ancaq gördüm ki, zəhlə tökən zingildəyən küçüyüm var”).

Bu vaxt o, özünün 1857-ci il seçkilərində Qubernatorluğa namizəd elan etməklə, bir böyük hücumla Texas rəsmi dairələrinə ağır zərbə vurdu. O, Demokrat kimi, hansısa fraksiyanın və ya qəzetin namizədi kimi və ya hətta Senatorluqdan istefa verən kimi hərəkət etməyəcəkdi. O, Sem Hyuston kimi “ştatın siyasətini yenidən bərpa etmək üçün” hərəkət edəcəkdi. “Xalq şadlanmaq istəyir və mən başqa birisi kimi bunu verməyə qadirəm”.

Onun vəd etdiyi bol şadlanma Demokratik Texasla heç vaxt görünməmiş ilk real möhkəm vuruş idi. İsti yay kampaniyasında dəfələrlə köynəyini soyunub, Texasın hər bir guşəsindəki auditoriyalarda səs-küylü çıxışı ilə o, söyüşcül epitetlərdən ibarət böyük söz ehtiyatı və solmaqda olan sarkazmı ilə görünürdü. Altı futdan çox hündürlükdə, nizə kimi düz bədəninin iri, həm də xoşa gələn əzələləri, onun öz opponentlərinə nifrətdən qızaran nüfuz edici gözləri, onların siyasətlərini ələ salması və sərt dilini Senat zalında olan tək bir ləyaqətlə açması hələ də qalırdı. Onun bir çıxışı təsvir edilmişdi – özü də müxtəlif qəzetlər tərəfindən, lakin heç şübhəsiz, müəyyən dəqiqliklə “təhqirlərin və eqoizmin (özü haqqındakı fikrin – tərcüməçi) qarışığı... tarixi həqiqətlə razılaşmadan və...ədəbdən və təmiz dildən kənar... Bu, başlanğıcdan axıra qədər bütünlüklə həmin epitetlərlə oğruların, əclafların və qatillərin sirdaşı kimi xarakterizə olunur” kimi verilirdi. Səfərində bir dəfə dayandıqda, qraflığın məhkəmə zalında çıxış etmək hüququndan imtina edəndə, o, camaatı özünün düzgün hərəkət etdiyinə inandırdı:

“Mən burada vergi verən deyiləm. Mən bu binada bir kərpicin və ya mismarın alınmasına kömək etməmişəm və burada çıxış etməyə heç bir hüququm yoxdur. Lakin burada mənim səsimin eşidilməsi çevrəsində bir adam varsa, kim Sem Hyustonun nitqini dinləməyi və onun arxasınca o təpəyə tərəf getməyi arzu edirsə, mən Texas torpağında danışmaq hüququna malikəm, çünki onu mən öz qanımla sulamışam”.

Bir əllə satqın, digər əllə “Heç nə bilmirəm”in üzvü kimi (onun ... mazaqlaşması üzərində qurulan, dözümlüksüz və sektsional olmayan partiyası) pislənilməklə, o, öz arvadına yazırdı ki, “onların çirkli dedi-qodusu mənim üstümdən, ördəyin belindən su düşən kimi düşür”.

Lakin onun Kanzas və digər Cənub tədbirləri barədə səs verməsi hirsli seçiciyə izah edilirdi və Texas Sem Hyustonu öz siyasi karyerasının ilk cəzalandırılanı kimi qələmə verirdi. Bu vaxt o, Senatdan istefa verməyə borclu idi, antoqonist “Gazette” isə belə deyirdi ki, “qısır vəzifəni tutmaq əvəzinə sadəcə icazə almaq istəyirdi”. Lakin Sem Hyuston öz məğlubiyyətinin, üçün ikiyə görə nisbətinin böyüklüyündən artıq olmadığından ruhlanıb, özünün sonuncu illəri üçün Senatdakı sarsılmayan məsləki ilə Vaşinqtona döndü. Cənublu antoqonist Senat zalında onu ələ salaraq dedi ki, Kanzas-Nebraska Billi əleyhinə səs verməsi artıq onun məğlubiyyətinə bir əminlik yaradır. Hyuston sadəcə xoş təbəssümlə cavab verdi ki, bu həqiqətdir ki, “mən öz seçicilərimdən ciddi və minnətdar olunası bir əminlik almışam ki, onlar məni bundan sonrakı xidmətdən azad etmək niyyətindədirlər”. O, səhv etməmişdi. 10 noyabr 1857-ci ildə Sem Hyuston Texas Qanunvericiliyi tərəfindən sadə qaydada azad edildi və Cənubun daha artıq hərbçi sözçüsü olan adam onun varisi seçildi.

Öz Senator yoldaşlarına vida nitqində Sem Hyuston kolleqalarına dedi ki, o, “təmiz əllə və təmiz vicdanla” istirahətə getməyi arzu edir:

“Mən arzu edirəm ki, mənim qəbrimin üstündə heç bir iftixar xarakterli yazı yazılmasın, ancaq “O, öz ölkəsini sevirdi, vətənpərvər idi; o, Birliyə həsr olunmuşdu” sözləri yazılsın. Əgər şəhidliyə görə əzab çəkmişəmsə, mən qurbanların kəsildiyi bıçağa tabe olacağam”.

Lakin biz Senator Sem Hyustonun siyasi mərdliyi barədəki əhvalatı onun Senatdan istirahətə getməsi ilə qurtara bilmərik. Texasdakı rançosuna dönən igid eks-Senatora agah oldu ki, onu iki il əvvəl məğlub edən Qubernator əvvəlcədən ştatı Birlikdən ayrılmağa aparmaqla hədələyəndə o, istirahət etməyi bacarmayacaqdır. Beləliklə, 1859-cu ilin payızında yaşlı döyüşçü, arxasında duran heç bir partiya, heç bir qəzet və heç bir təşkilat olmadan Qubernatorluğa müstəqil namizəd kimi hərəkətə başladı və bir çıxış kampaniyası həyata keçirdi. O, öz auditoriyasına hələ də valehedici bir səslə deyirdi ki, o, “Konstitusiyaya və Birliyə heç vaxt açıq etiraf etmədiyi və rəsmi qaydada təcrübədən keçirmədiyi bütün “Cekson demokratiyasına” arxalanacağam – siyasətdə mən köhnə dəbli adamam, ona görə də mən bu hökumətin əsasında qurulduğu primitiv prinsiplərdən bir həsr olunmaq qaydasında yapışacağam”.

Onun opponentlərinin dəfələrlə israr etmələrinə baxmayaraq, ayrılma və Texasın qul ticarətinin yenidən açılması real məsələ deyildir, Hyuston məhz bu müstəvidə möhkəm təzyiq göstərirdi, həm də Meksikanın və hinduların sərhəd terrorizminə qarşı böyük müdafiə tədbirləri vəd edirdi. Bu ən sərt kampaniya idi və qəzetlər Hyustona istehzalı bir ehtirasla hücum edirdilər, Hyustonun əxlaqsızlığı və qorxaqlığı barədə köhnə ittihamları yenidən qaldırdılar. Lakin bu da kifayət dərəcədə qəribə idi ki, onun işləri barədə (ancaq vaxtından əvvəl) qaldırdıqları, onun köhnə yoldaşlarının arasında şəxsən onun arxasınca gedənlərlə, opponentlərin administrasiyasına nifrətlə, Hyustonun tələb etdiyi yeni populyarlıqla, Senatda federal hakimin rüşvətxorluğu ilə bağlı açıqlaması onun istirahətə yollanması üçün vacib əhəmiyyət daşıyırdı və onun sevdiyi Texasa dönməsinə görə ona yönəlmiş səmimi hisslərin böyük dalğası bütünlüklə Sem Hyustonun Qubernator seçilməsi üçün birləşərək, onun iki il əvvəlki məğlubiyyətinin bütöv şəkildə dəyişilməsi oldu. On illik ərzində Cənub ekstremistləri üçün bu ilk maneə idi və seçilən Qubernator nifrət yayan Texas qəzetləri tərəfindən “heç vaxt bir daha qalxmamaq üçün düşməyə borclu olan satqın” və “Cənubun – Cənub Azad-Torpaqçının ən böyük düşmənlərindən biri” kimi hücuma məruz qalırdı.

Köhnə Cekson millətçiliyi bütövlükdə onun karyerasına səbəb olmaqla, bu vaxt ən sərt sınaqla qarşılaşdı. Demokratik Qanunvericiliyin aşıb-daşan düşmənçiliyinin həqiqəti onun xalqı təmsil etmədiyi fikrinə tərəfdar çıxmaqla, Qubernator Hyuston bütün pretsedenti pozaraq, Qanunvericiliyin birgə sessiyası qarşısında çıxış etmək əvəzinə öz inauqurasiya müraciətini Kapitolinin pilləkənindən birbaşa xalqa çatdırdı. Kapitolinin ətrafında toplaşan nəhəng auditoriyaya müraciət edərək, Hyuston elan etdi ki, o, partiyanın yox, xalqın Qubernatorudur və “Texas öz taleyini Birləşmiş Ştatlarla birləşdirdiyi vaxt, Şimala və ya Cənuba daxil olmamışdır; onun bağlılığı sektsional deyil, millidir”.

Lakin seçiminin yaraları sağalmırdı; və Sem Hyustonun adını 1860-cı ildəki Demokratik Milli Qurultayda “Nyu Yorker” tərəfindən “böyük qələbə üçün bütün ölkəni gəzəcək” adamların adlarından biri kimi təklif edəndə, Texas nümayəndə heyətinin lideri, eks-Qubernator Rannels tullanıb ayağa qalxdı və dedi: “Ser, Allah xatirinə! Mən o şəxsəm ki, bir az əvvəl Sem Hyustonu Qubernatorluğa seçilməkdə əzmişdim və ona edilən hansısa tərif mənə görə lənətə gəlmiş və xoşa gəlməyən bir şeydir”.

Belə düşmənlərdən qaçmaq məqsədilə, Hyuston 1860-cı ildə Qanunvericiliyə birinci ümumi müraciətində dedi:

“Pozulmuş çalışanların özlərindən çıxmalarına və ölkəni fanatikcəsinə parçalayanların vicdansız hədələrinə baxmayaraq, bizim ümumi ölkəmizə məhəbbət hələ də keçmiş zamanın alovunda Texasın konservativ xalqının ürəklərində yanır. Texas Konstitusiyanı müdafiə edəcək və Birliyin müdafiəsində dayanacaqdır. Bütün bu, bizi bir millət kimi xilas edə bilər. Onu dağıt və bizi anarxiya gözləyəcəkdir”.

(Ardı var)

525-ci qəzet.- 2014.- 20 mart.- S.15.